Lesbók Morgunblaðsins - 13.02.1966, Blaðsíða 14

milli manna og tilraunadýra, J>ar sem
allir einstaklingar sömu tegundar hafa
svipaðan sálarstyrk og lífsviðhorf. Þessi
mannamunur kemur í ljós við fjölda-
atihuganir t.d. í styrjöldum ,en slíka
rannsókn gerðu læknamir Grinker og
Spiegel á hermönnum, sem orðið höfðu
fyrir geðtruflunum, og lýsa þeir niður-
stöðum sínum í allstórri bók: Man Und-
er Stress (1063). Athuganir og skoðanir
tólf merkra amerískra lækna á stressi
almennt er líka að finna í fyrirlestra-
flokki (symposium) Kaliforníuháskóla
Forum Man Under Stress, (1963), og
auðvitað í fjölda annarra heimilda frá
síðustu árum.
Arið 1959 kom út merkileg bók, sem
krufði til mergjar og gerði samanburð
á viðbrögðum manna við náttúruham-
förum og stórslysum, m.a. af völdum
styrjalda. Hún heitir The Faoe of
Disaster eftir Donald Bobinson og fókk
ég hana á bókaútsölu nú eftir áramótin
fyrir hálfvirði, svo að ekki hefur hún
verið mjög eftirspurð. Hún lýsir atóm-
sprengingunni í Hiroshima, loftárásum á
London, flóðunum miklu í Hollandi
1953, þegar næstum 2000 manns drukkn-
uðu og 72 þúsund urðu að flýja heimili
sín, hroðalegum fellibyljum í Banda-
ríkjunum og sprengingunum miklu í
Halifax og Texas City, sem lögðu mik-
inn hluta þeirra borga í rústir. í slíkum
ósköpum sýna sumar manneskjur úr-
ræðaleysi, heigulshátt og eigingirni, en
aðrar ótrúlegan kjark, fórnfýsi og
bræðralag. f>eir taka eignatjóni með
jafnaðargeði og jafnvel ástvinamissi með
stillingu. Við sameiginlega ógn og
skeifingu bliknar ofmat einstaklingsins
á sjálfum sér ög sínum kjörum, svo að
minnir á máltækið, að sætt er sameigin-
legt skipbrot.
Maðurinn býr yfir furðulegum vara-
forða af líkamlegu og andlegu þreki á
örlagastundum, svo að dæmi eru jafn-
vel til að slökkviliðsmenn hafi barizt
án hvíldar í 75 kluikkustundir samfleytt
við eldsvoða, sem ógnaði bong þeirra.
Höfundurinn leggur mikla áherzlu á
nauðsyn vel undirbúinna og vel slkipu-
lagðra almenningsvarna, ekki aðeins
gegn hemaðarástandi, heldur engu síður
gegn Iþeim stórslysum og náttúruham-
förum, sem alltaif og alls staðar geta
komið fyrir.
Frá læknisfræðilegu sjónarmiði er
það merkiiegt, að geðsjúkdómar fóru
ekki vaxandi heldur þverrandi í Eng-
landi eftir hinar ægilegu loftárásir.
Sjálfsmorðstilraunir kvenna voru 32%
færri í Englandi og Wales árið 1941 en
á ámnum fyrir styrjöldina.
Mannlkynið hefur vanizt stórslysum og
margskonar áföllum frá upphafi vega
sinna, en það hefur ekki lært að aðhæfa
sig allsnægtum og hóglífi. I>að sá líka
Einar Benediktsson, er hann orti Kvöld
í Róm.
Fjölskyldan
K alifomíu-háskóli hefur á undan-
förnum árum haldið nokkra fyrirlestra og
umræðufundi merkra vísindamanna og
fjalla þeir um manninn og siðmenning-
una. Man under stress, einn þessara
fiokka, hefur þegar verið nefndur. Sam-
eigir>leg fundargerð (symposium) eins af
þe'jsum fundum, sem fjallaði um fjöl-
skylduna og þátt tóku í 24 læknar,
mannfræðingar Og sálfræðingar, hefur
verið gefin út í bókarformi af læknunum
Seymour M. Farber, Piero Mustacchi og
Roger H.L. Wilson undir nafninu The
Family's Search for Survival (1965). Skal
hér aðeins drepið á noklkrar niðurstöður
þeirra.
Mannfræðingurinn W. M. Krögman
getur þess, að í helli einum í Litlu-Asíu
hafur fundizt beinagrind af gömlum
manni, svo bækluðum, að hann hefur
um iangt skeið verið ósjálfbjarga og því
orðið að njóta matar og annarrar að-
hlynningar frá öðrum. Þetta sýnir, að
fjölskyldan, sem hjá dýrum nær varla
nema yfir hjón og ungviði í uppvexti,
hefur þegar hjá frummönnum verið
orðin miklu yfirgripsmeiri, enda er hún
burðareining mannlegs samfélags. Ein
orsök þess er sjálfsagt sú neotony eða
framlenging fyrri þroskastiga, sem mað-
urinn hefur umfram allar aðrar tegundir
að því er snertir lengingu vaxtartíma-
bilsins og tekur hjá honum yfir um
það bil 30% af ævi hans. Krogman held-
ur því líka fram, að hver fjölslkylda á
forsöguöld hafi haft sitt afmarkaða
veiðisvæði og nágrannarnir virt landa-
mæri þess, enda þekkist slík viðurkenn-
ing á landnámsrétti meða.1 sumra fugla-
tegunda. Eignarréttarhugtakið er æva-
fornt.
Nathan W. Ackerman, prófessor í sál-
sýkisfræði, tók vandamál æskulýðsins
til meðferðar. Sjálf foreldrakynslóð
þessarar aldar er vanþróuð og því er
Eydölum, 30. júlí 1887.
ELSKULEGI mágur minn!
Hafðu ástar beztu þakkir fyrir þín-
ar elskulegu viðtökur á mér síðast,
landaflækingnum og fylgilambinu.
Það er hressandi eftir allt volkið í
þessari sjóðheitu vellu civilisationar-
innar þarna syðra að koma heim og
finna þessa traustu, trúu drengi með
látlausa framgöngu, en glóðlheitt
hjarta undir heimaunnum stakki.
Enda var ég lengi búinn að þrá að
sjá manninn, sem ég að minnsta kosti
tel mig jafnan í skuld við um lotning-
arfullt þakklæti fyrir mágsemd, sem
út á við er eins fyrirmyndarleg og
hún er göfuglynd inn á við.
Ferðin gekk vel, þó við yrðum síð-
búin á Seyðisfirði og þó tafsamt yrði
að iáta þrjiár porbvínspyttlur gefa upp
andann upp eftir dalnum. í>ú hefir
ekki getað séð slæpingslegra lið og
áhyggjulausara en að horfa á okkur í
grasbrekkunum hjá ánni, liggjandi
eðlilegt, að allskonar árekstrar verði
milli hennar og vaniþróaðrar unglinga-
kynslóðar, svo að fjölskyldulífið verður
i molum. Viðbrögð æskunnar er nokkurs
konar neyðarkall, sem sýnir að hún er
í vanda stödd. Þessi neyðarmerki má
fjokka svo:
1. Andfélagslegt hátterni, sem einkum
lýsir sér í áður óþekktu ofbeldi.
2. Bylting í kynferðissiðferði, sem
sýnir sig í aukinni hneigð til lauslætis
og kynvillu.
3. Andleg farsótt, þar sem allskonar
ofsi er helzta sjúkdómseinkennið —
ofsafengin hljómlist, ofsalegir dansar,
ofsi í samkeppni og viðureign, ofsaleg
græðgi í allar æsi'legar nýjungar.
vembilfláka, tottandi pyttlurnar og
veltandi í hlátri yfir sögunum, sem
við reyndum að fá hvor annan til að
drekkja lífsins áhyggjum í hlátri yfir.
En þegar andinn skrapp upp af þeirri
síðustu, þá var tekið til óspilltra mála
og lagt á heiðina. Mig hefði einu gilt
þó ég væri á ferð á dalnum enn; hann
er svo fallegur og áin svo ljómandi
tilbreytileg, einhver sú fegursta, sem
ég hefi séð á landinu. Hvammarnir
við fossana svo fjölgrösugir, að leggist
maður niður, þá er anganin indælli
en þó maður væði reykelsisgufu í ný-
byggðu kaþólsku hofi. Dagurinn var
líka svo ljúfur og fjallasýnin, þó
þokutyppt væri, var enda því
skemmtilegri, því það var auðséð á
óhræsis þokunni, að hún var feimin
og fyrirvarð sig að hylja svo fallegt
land fyrir sólunni að oifan og fyrir
augunum á okkur að neðan, enda lá
hún og lúðraði í miðjun hlíðum
um og héklk framan á kletta-
4. Hjarðhvöt og ósjálfstæði, sem bein-
ist að fjölskyldu, flokki, jafnöldrum og
þessu skyld hneigð til kyrrstöðu í hugs-
un, glötun ævintýraþrár, glötun sjálf-
stæðrar sköpunargáfu.
5. Hneigð til undanhalds, efa og ðr-
væntingar, glötunar trúar og vonar,
með síaukinni eyðingu hugsjóna.
6. Vanmáttur imglingsins í því að
samræima markmið sín fjölskyldu og
þjóðfélagi, rugluð hugsun og úrræða-
leysi, klofning persónuleikans og að
lokum vegna skorts á þjóðfélagslegri
aðlögunarhæfni kemur varnarleysi
gagnvart áfölluim, sem snerta tilfinn-
ingalífið.
Bakgrunnur þessara viðbragða er ó-
'Stöðugleiki og ósamkomulag innan
hjónabands, öryggisleysi foreldranna
og önnur upplausnaröfl innan fjölskyld-
unnar sem heildar. En það eru ekki
aðeins fjölskyldurnar, sem eru ruglað-
ar, stefnulausar, sundurlyndar og sundr
aðar, því að samskonar sjúkdómsein-
kenni eru líka mjög áberandi innan
sjálfs samfélagsins, sem þær lifa í. Nið-
urstaðan er, að uppreisn æskunnar er
einkenni ruglaðs og sj'úks fjölskyldulífs
og þjóðlífs. Það verður að finna orsak-
ir og eðli þessa sjúkdóms til þess að
hægt sé að leita lækningar við honum.
Aðrir tóku hjónabandið til meðferð-
ar, en oft er til þess stofnað nú á tím-
um af ungu fólki, sem ekki hefur náð
fullum þroska og jafnvægi í tilfinninga-
lífi sínu. Stundum er til þess stofnað
sem flótta frá andrúmslofti föðurhús-
anna og á það víst sérstaklega við um
stúlkurnar.
Öllum virðist bera saman um það,
að börn, sem alast upp við hlý atlot frá
fyrstu tíð og með foreldrum í góðu
hjónabandi, hafi miklu betri skilyrði til
að verða andlega og líkamlega heilbrigð
en önnur. Af tvennu illu er betra, að
foreldrar þeirra skilji heldur en þau
lifi saman sem hundar og kettir.
Judson T. Landis, prófessor í fjöl-
skyldu-félagsfræði, hafði gert athugun
á 3000 fjölskyldum með tilliti til trú-
málaafstöðu þeirra, og niðurstöður hans
höfðu verið endurskoðaðar af kaþólsk-
um manni, mótmælanda, gyðingi og
trúleysingjum. Þær urðu þessar: í trú-
uðu fjölskyldunuip var lægst hjóna-
skilnaðartala, hamingjusamast hjóna-
band og börnin ánægðust. Meðal hjóna
sem höfðu alls enga trú var hjónaskiln-
aðartalan hæst, lauslæti meðal ungling-
anna mest og óánægja innan heimilis-
ins mögnuðust.
beltunum eins og hiákarlslimir á
tjörguðu hja.llþili eða rifnar bræk-
ur í hilaðivarpa. Þegar upp á varp
kom, hvarf hinn indæli dalur
undir niðri, og þá hafði þokan tegrað
sig hlíða í milli eins og loft yfir hálf-
reista skemmu. Ég sá eftir blessuðum
dalnum eins og iðrandi syndari mælti
eftir gengnu sakleysi æskunnar og
yndi áhyggjulauss og ómyndugs lífs.
Systir mín, sem bar ferðina eftir
vonum, varð eftir á Ketilsstöðum um
nóttina, og get ég glatt þig með því,
að hún drakk ekki, þó þorstmædd
væri, úr þeirri nálind, sem þar styttir
syndurum þarfan jafnt og óþarfan
aldur, — vatnið á Ketilsstöðum er,
eins og þú veizt, skolin af líkunum
í kirkjugarðinum. Við vorum hjá séra
Bergi, frænda í Vallanesi, um nótt-
ina, fengum beztu viðtökur, þó guðs-
maður vœri genginn til rekkju, þegar
við komum; fylltum soltna maga á
gæðum hússins, sváfum eins og æðar-
Bréf trá Eiríki Magnussyni,
bókaverði til Stefáns
Einarssonar á Sörlastöðum
14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
13. febrúar 1966