Lesbók Morgunblaðsins - 29.05.1966, Síða 2

ÆLMflIIBk
SVIP-
MVND

Síðastliðin 30-35 ár hafa æ
fleiri Bandaríkjamenn
kynnzt og lært að meta hinn svo-
kallaða guðspjallasöng („gospel
singing“), og utan Bandaríkjanna
hefur hann eignazt marga aðdá-
endur. Hér er um sérstaka tegund
söngs og tónlistar að ræða, sem
telur til skyldleika við jazz, svert-
ingjasálmasöng („Negro spiritu-
als“) og fagnaðar- eða gleðisöngva
svertingja (,,jubilees“), en er þó
frábrugðin því öllu. Andlegir söngv
ar svertingja („spirituals") eru
löngu heimsþekktir og viðurkennd-
ir bæði af alþýðu og tónlistar-
mönnum. Þeir einkennast af guð-
rækilegum eða biblíulegum texta
í þjóðkvæðastíl, sem sungnir eru
undir lögum með sterku og skýru
hljóðfalli. í New York flykkjast
bæði hvítir og svartir í samkomu-
hús svertingja, til þess að hlýða
á sálmasönginn og fagnaðarsöngv-
ana og hrífast af þeim. Bandarísk-
ir svertingjar hafa óneitanlega
auðgað tónmenningu heimsins með
þessu ferfalda framlagi sínu, sem
upp var talið hér að ofain, og það
er bandarísku þjóðinni allri til
sóma, hve hún hefur tekið þessu
framlagi vel og gert það að sam-
eign allrar þjóðarinnar.
Þ að er aðallega einni konu að
þakka, hve guðspjallasöngvarnir náðu
skjótt vinsældum og útbreiðslu. Hún
heitir Mahalia Jackson og er löng'J
orðin heimsfræg fyrir söng sinn. Mörg-
um finnst Mahalia all'hrikaleg útlits,
stór og gildvaxin, enda vegur hún milli
90 og 100 kg., og hún er óvenju dökk
á hörund, jafnvel af hreinræktuðum
svertingja að vera. Útlitið gleymist þó,
þegar hún fer að syngja. Rödd hennar
er fögur og mjög sérkennileg, persónu-
leiki hennar á sviðinu er heillandi, og
geysisterk trúarhneigð hennar hrífur
sérhvern áheyranda. Trú hennar setur
sterkan blæ á söng hennar, enda eru
trúartilfinningar hennar mjög heitar og
móta allt líf hennar.
Til dæmis um vinsældir hennar
á síðari árum má nefna, að á stuttum
tíma vorið 1960 söng hún fyrir fullu
húsi í Constitution Hall í Washington-
borg, fyrir 7000 repúblikana á lands-
fundi, þar sem Eisenhower, Bandaríkja-
forseti, var meðal heillaðra áheyrenda,
var heiðursgestur bandarísks öldungar-
deildarþingmanns, Howard-háskóla og
Chesters Bowles, fyrrum sendiherra
Bandarikjanna á Indlandi, og kom fram
í viðtals- og söngþáttum í útvarpsstöðv-
um í Ameríku, Evrópu og Asíu.
IUAHALIA
JACKSON
„Ég hef aldrei hlotið neina kennslu
í tónlist", segir hún, „og ég kann ekki
einu sinni að lesa nótur enniþá. Ég veit
í rauninni ekki, hvað laglína er. Ég
syng hana bara.... Þegar ég syng,
verður sönglagið að hafa áhrif á mig
sjálfa ekki síður en áheyrendur.... Ef
lagið hreyfir ekki þegar við mér hið
innra, get ég ekki þvingað mig til þess
að „skilja" það“.
A, kveðnir söngvar fóru mjög
snemma að hafa áhrif á hana, þegar
hún söng í kirkju föður síns. Mahalia
Jackson er fædd árið 1911 í New Or-
leans. Mikilvægt er að hafa bæði fæð-
ingarstaðinn og fæðingartímann í huga,
þvi að hvort tveggja skýrir margt í
söng hennar. Enn sækir hún andlegan
þrótt og listrænan styrk til æskuáranna
og æskuslóðanna. Þar er uppsprettunnar
að leita, sem hún eys enn svo ríku-
lega af. Lifið í New Orleans á þeim ár-
um er orðið yndislega þjóðsagnakennt,
sem allir jazzunnendur líta til með ang-
urværð og söknuði. Borgin var mið-
stöð nýrrar tónlistarsköpunar, sem hin-
ir miklu frumherjar í jazz, ragtime og
blues stóðu fyrir. Þá var Louis Arm-
strong ellefu ára gamall og blés á
básúnu í hljómsveit munaðarleysingja-
heimilisins, þar sem hann átti heima.
Nótt eftir nótt bárust tónarnir utan af
Mississippifljóti, þar sem jazzleikarar á
borð við Jelly Roll Morton og King
Oliver léku um borð í farþegaskipun-
um, er sigldu upp og niður eftir ánni.
Skipin voru hinir frægu „showboats“.
Þetta voru hábyggð og skrautleg far-
þegaskip; sem gengu fyrir gufuknúnum
spaðahjólum á báðum súðum. Leiksvið
var í hverju skipi, þar sem ýmis
skemmtiatriði fóru fram, og á hljóm-
sveitarpöllunum sátu oft fremstu jazz-
leikarar þessara ára. Máhalia Jackson
minnist þess og, að allir, sem efni höfðu
á að kaupa handsnúinn grammófón, en
þeir voru þá tiltölulega nýlega komn-
ir á markaðinn, léku plötur með blues-
söngvurunum Bessie Smith og Ma
Rainey.
Jackson-fjölskyldan bjó í gömlum
hjal... Annars vegar var járnbraut, en
hins vegar grasi gróin fyriíhleðsla, sem
hlaðin hafði verið til þess að koma í
veg fyrir flóð úr Mississippi. Jármbraut-
in lá svo nálægt, að húsið skalf, þegar
lestirnar óku framhjá. Ungu systkinin
fjögur léku sér á fyrirhleðslugarðinum
og báru oft heim fötufylli af rækjum,
fiski eða kröbbum. Þetta var notað í
máltíðirnar ásamt því, sem spratt í kál-
garðinum við húsið. „Mississippi-áin
gerr New Orleans að sannkallaðri töfra-
borg“, segir Mahalia núna, „og þegar
mér verður hugsað til þessara ára, verð
ég svo hrærð af enduminningunni, að
ég tárast“,
F aðir hennar var baptistaprest-
ur, en vann sem hleðslumaður við skip
og róðrarkarl á virkum dögum. Fimm
ára gömul fór Máhalia að syngja við
kirkju föður síns, því að rödd hennar
var þá þegar búin að ná undraverðum
þorska. Hún lærði fljótlega öll „ljúfu
lögin“ („sweet hymns“), sem sungin
voru í kirkjunni, en sjálf er hún þeirrar
skoðunar, elns og tónfræðingar, að þessi
sálmalög hafi haft minni áhrif á guð-
spjallasönginn, sem hún varð síðar fræg
fyrir, en söngvarnir, sem hún heyrði
hljóma í Holiness Church, en sú kirkja
var næsta hús við heimili hennar.
„Söfnuðurinn í þeirri kirkju", segir
hún, „notaði alveg sérstaklega sterkan
áslátt og mjög kraftmikið hljómfall,
sem rekja má til þeirra daga, þegar •
svertingjarnir vorum ánauðugir, og ef
til vill allt til Afríku“.
Hún gekk í skóla fram til fimmtán
ára aldurs, vann síðar í þvottahúsi, en
hélt síðan norður til Chicago, þar sem
hún var þjónustustúlka um skeið. Hún
lærði fegrun og snyrtingu og vann hjá
öðrum við þá iðn, unz hún opnaði eigin
snyrtistofu. Þá tók hún að læra blóma-
skreytingar. Eftir nokkurn tíma gat hún
opnað eigin blómabúð, og græddist henni
svo fé á þessum tveimur fyrirtækjum,
að hún fór að leggja fé sitt í fasteign-
ir. Um þetta leyti giftist hún háskóla-
nemar.da, en hjónabandið fór út um
þúfur, aðallega vegna þess, að eigin-
maðurinn vildi að hún gerðist virðuieg
söngkona með hljómsveitum, sem léku
sígilda tónlist, en hætti guðspjalla-
söngnum, þar eð hann væri ekki viður-
kennd listgrein.
M
-LT-l. ahalia Jackson gat ekki hætt
guðspjallasöngnum. Þegar hún kom til
Chicago, hafði hún gengið í fimmtiu
manna kór við fjölmennan baptista-
kirkjusöfnuð. Rödd hennar skaraði svo
greinilega fram úr öðrum á fyrstu æf-
ingu, að hún var gerð að einsöngvara.
Hún söng í mörgum kirkjum og við
jarðarfarir, og orðstír hennar fór sívax-
andi. Brátt var hún farin að syngja í
samkomuhúsum, hjá tjaldsöfnuðum og í
svertingjakirkjum utan Chicagos. Árið
1946 kynntist hún áhugamanni um guð-
spjallasöng, sem farinn var að hljóð-
rita hann og gefa út á plötum, er eink-
um seldust meðal svertingja, en vin-
sældir hans meðal annarra jukust einn-
ig jafnt og þétt. Maðurinn fékk hana
til þess að syngja „Movin’ on Up“ á
plötu. Þau sáu hvorugt eftir því, því að
árið 1959 höfðu þegar selzt tvær millj-
ónir eintaka af plötunni.
Mr að var þó ekki fyrr en árið
1950, að hún eignaðist aðdáendur að
ráði meðal hvítra manna. Þá var hún
beðin um að syngja guðspjallasöng á
sönghátíð og ráðstefnu, sem haldin var
til þess að rannsaka uppruna jazzins
og skyldra tónlistargreina. Mót þetta
var haldið á búgarði einum í einka-
eign, og þar voru meðal annarra pró-
fessorar og tónfræðingar frá Juilliard
School of Music og Columbia University.
Hún kom fram á fyrsta degi þingsins.
Eftir að hún hafði sungið nokkra
söngva, var farið að spyrja hana spjör-
unum úr. Hún gat með engu móti
skilgreint söng sinn eða söngstíl; hún
hefði aldrei lært neitt í söng, nema
venjulegan barnaskólalærdóm; hún
hefði „bara farið að syngja, eins og
henni fannst skemmtilegast“. Söng-
fræðingarnir og tónlistardoktorarnir
voru svo hrifnir, að þeir báðu hana
um að vera hjá þeim vikuna á enda,
Framhald á bls. 12,
Framkv.si].: Sigíns Jónsson.
Ritstjórar: Sigurður Bjarnason frá Vieur
Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Auglýslngar: Arnl GarSar Kristinsson.
Ritstjórn: Aðalstræti 6. Sími 22480.
Utgefandl: H.l. Arvakur Reykjavllc.
29. maí 1966
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS