Lesbók Morgunblaðsins - 29.05.1966, Side 8

Danmörk um 1720
— Hefðarkonur
í samkvæmi njóta
neftóbaks.
Frakkland 1824
— Fimm ungar
stúlkur taka í
nefið, hver með
sínum hætti.
BÆKUR er hægt að skrifa um allt
milli himins og jarðar, líka um nef-
tóbak og tóbaksdósir. Já, stóra bók
og fallega, mjög fróðlega og eigu-
lega. Tóbakskarlar verða ekki einir
um að girnast hana, því að hinir,
sem farið hafa á mis við unaðssemd-
ir þess að sjúga tóbak upp í nasirn-
ar, verða sammála um, að þetta sé
gagnmerk bók.
„Nordiske Snusdáser pa europæisk
baggrund" heitir hún og er eftir Bo
Bramsen, aðalritstjóra Politikens í
Kaupmannahöfn. Bókin er í stóru
broti og prentuð á vandaðan mynda
pappir, 336 blaðsiður með 350 mynd-
um, þar af mörgum í litum. Hér er
rakin saga neftóbaksins og brugðið
upp heillegri mynd af þróun „tóbaks
menningarinnar" og list þeirra, sem
gerðu dósirnar fyrir konunga og keis
ara liðinna alda — og óhjákvæmilega
koma þeir líka við sögu, sem báru
tóbak sitt í pontu eða öðrum ílát-
um. Þessi bók er ávöxtur margra
ára tómstundastarfs ritstjórans og
mun það vera óvenjulegt, því að hing
að til hafa ekki aðrar slíkar bækur
verið gefnar út — a.m.k. ekki á
Norðurlöndum.
Þeir, sem ekki hafa flett bókinni
eru e.t.v. undrandi yfir því hve stóra
bók hægt er að gefa út um neftóbak
og tóbaksdósir. Og bókin er furðu
tilbrigðarík í allri sinni einhæfni,
því að allt snýst þetta um það hvern
ig og hvenær menn tóku í nefið —
og hvernig dósir voru í tízku á
hverjum tíma.
Sagan segir, að Evrópumenn hafi
komizt í snertingu við tóbakið er
Columbus steig fyrst fæti á ameríska
grund árið 1492. Þótt tóbak væri
nautnalyf innfæddra, var það ekki
fyrst og fremst af nautn, að Evrópu-
menn tóku tóbaksjurtina með sér til
sinna heimkynna. Það var fremur
vissan um að tóbakið byggi yfir
lækningamætti, sem ruddi því braut
— og notkun neftóbaks á einmitt
rætur að rekja til lækninga.
Frakki að nafni Jean Nicot (1530
til 1600) átti drýgstan þátt í að gera
tóbakið frægt og eftirsóknarvert.
Hann rakst á plöntuna í garði ná-
granna síns, er hann bjó í Lissabon
— og eftir að hafa sannreynt lækn-
ingamátt tóbaksins flutti hann plönt
una með sér til Parísar — og hélt
áfram lækningatilraunum sínum.
Franska ekkjudrottningin Katrín af
Medici á samkvæmt beztu heimildum
Bos Bramsens heiðurinn af að breyta
tóbakinu úr lækningalyfi í nautnalyf.
Ástæðan til þess, að hún „komst á
bragðið“ var sú, að hún þjáðist oft af
miklum höfuðverki, sem ekki tókst
að lækna. Um þær mundir var Nicot
einmitt að gera lækningatilraunir sín-
ar í París og bauð hann drottningu að
reyna undralyf sitt, tóbakið. Ráð
hans var það, að drottning sogaði
tóbaksduft upp í nefið, en þetta var
þá talin eðlilegasta og beinasta leiðin
til heilans. Hafði Nicot áður skorið
tóbaksblöðin í fíngert duft og notað
með góðum árangri, þó ekki til þess
að taka í nefið.
Þótt drottning hnerraði ferlega I
hvert sinn sem hún tók lyf sitt gafst
hún ekki upp, því að svo undarlega
brá við, að höfuðverkurinn hvarf.
Og ekki hætti hún að taka lyfið, er
einkenni sjúkdómsins hurfu, því upp
frá þessu gat hún ekki verið án
neftóbaks. Hún var 40 ára þegar hún
„veiktist" og tók í nefið þau 25 ár
sem hún átti ólifuð — og naut hún
tóbaksins í ríkum mæli .Og nú varð
fjandinn laus. Ekki var lengur spurt
TÓBAKSHORN Á ÍSLANDI
Um 1790. Hornið er úr
búrhvalstönn, silfursleg-
ið með silfurkeðju. Á ís-
landi.
Um 1750. Stórt horn úr Um 1780. Tóbakshom úr
búrhvalstönn, silfursleg- slipaðri búrhvalstönn,
ið og grafið í rokokostil. silfursiegið og með silf-
Elzta þekkta hornið á urkeðju. . Karen Böge-
tslandi. — í Karen Böge lund-Jensen safnið.
lund-Jensen safninu.
Um 1800. Fægt úr hörðu
tré, silfurslegið og með
keðju. Á Islandi.
Um 1800. Tóbaksflaska
norskrar gerðar, úr
hörðu tré, unnið á ís-
Ienzka vísu, silfurslegið
með keðju. Eigandi Bo
Bramsen.
Um 1850. Slípað og út-
skorið kýrhorn, slegið
og með keðju úr nýsilfri.
h.
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS-
29. maí 196«