Lesbók Morgunblaðsins - 29.05.1966, Síða 14

P. Nielsen, verzlunarstjóri
Jörgen Kristján Thorgrímsen, sonur
Torfa Thorgrímsen, kaupmanns í Flens-
borg í Hafnarfirði. Móðir hans, en
kona Torfa, var dönsk, Grethe Lund að
nafni. Menntun sína hafði hann hlot-
ið bæði hér á landi og í Danmörku, þar
sem hann hafði verið 9 ár, bæði við
nám og verzlun. Kona hans hét Sylvía
Nielsdóttir kaupmanns á Siglufirði. Til
Eyrarbakka kom hann 25 ára gam-
all. Virðist hann hafa notið mikils
truasts þegar í upphafi, þar sem hon-
um er falin umsjá stserstu verzlunar
landsins, svo ungum manni. Hlutverk
hans var ekki auðvelt, þar sem við
var að etja slæm hafnarskilyrði, auk
margs annars, sem í hans hlut féll að
ráða fram úr, enda hafði það farið
misjafnlega úr hendi hjá fyrirrennur-
um hans. Hann átti aldrei neitt í verzl-
uninni sjálfur en eigendur hennar voru
orðnir Lefolii-feðgar og fjölskyldur
þeirra. Hann rak allstórt bú og hafði
undir báðar jarðirnar Skúmsstaði og
Einarshöfn auk engjaítaka sem þeim
jörðum fylgdi 'í Óseyrarneslandi. Bæði
þar það, að hann hafði, þegar frá leið,
fyrir stórri fjölskyldu að sjá, og svo
var oft mjög gestkvæmt í Húsinu, bæði
af innlendum og erlendum gestum. Hann
lét endurbæta húsið mjög mikið, svo
sem fyrr er ritað, til þess að full-
nýta það til íbúðar. Litlar heimildir
er að finna um það, hve mikið við-
hald það hafði fengið, áður en hann
kom til sögunnar. Hætt við, að það
hafi verið misjafnt eftir því, hve lengi
hver og einn bjóst við að þurfa að
nota það til íbúðar, en margir bjuggu
í því aðeins nokkur ár. Sömuleiðis
voru þeir sumir kynntir að því að
hugsa meira um stundargróða en búa
í haginn fyrir framtíðina. En nú var
kominn húsbóndi í Húsið, sem kunni
að meta kosti þess, og gjörði sér far
um að hefja það til virðingar, eins og
allt annað, sem hann hafði með hönd-
um.
Það sem lýsir þessum manni bezt,
er þó það, hve mikinn áhuga hann
hafði á því að koma umhverfi sínu á
hærra menningarstig. Hann hafði mik-
inn áhuga á menntun ungmenna og
var einn af þremur, sem mest unnu
P. Nielsen.
að stofnun barnaskólans á Eyrarbakka.
Hinir voru þeir Páll prestur Ingimund-
arson og Þorleifur Kolbeinsson á Háeyri.
Margir komu þar fleiri við sögu og
iögðu til fjármuni, vinnu og áhuga, en
forgöngu og framkvæmdir allar höfðu
þessir þremenningar. Um allan gang
þess máls má lesa í 100 ára afmælis-
riti barnaskólans á Eyrarbakka eftir
séra Árelíus Níelsson.
Börn þeirra hjóna voru 7 og varð
ein dóttirin húsfreyja í Húsinu.
Guðmundur Thorgrímsen lét af
verzlunarstjórn 1887, en andaðist í
Reykjavík 1895, 73 ára að aldri.
á tók við Peter Nielsen, og hús-
móðurstaðan féll þá í skaut einni af
heimasætunum, Eugeníu Jakobínu.
Peter Nielsen kom til Eyrarbakka 28,
ára gamall, hann var ættaður af Jót-
landi. Hann var starfsmaður við verzl-
xmina í 15 ár, áður en hann tók við
stjórn hennar, en það starf hafði hann
svo á hendi í 22 ár, þar til hann veikt-
ist af heilablæðingu, og var hann lengst
af við rúmið úr því. Hann andaðist
1931, en kona hans var þá dáin fyrir
15 árurn. Þau eignuðust 3 dætur, Inger,
sem dó ung, Guðmundu og Karen.
P. Nielsen var lipurmenni, vinsæll í
starfi, stjórnsamur og hélt við háttum
þeim í verzlun og öðrum vinnubrögð-
um, sem hann hafði vanizt undir stjórn
fyrirrennara síns og tengdaföður. Hann
var mikill áhugamaður í náttúrufræði,
skrifaði niður athuganir á veðurfari,
sjólagi og brimi. Þó mun aðal-hugðar-
efni hans hafa verið fuglafræði. Um
hana skrifaði hann allmikið og safn-
aði miklu, t.d. átti hann skurnir af
eggjum flestra íslenzkra fugla.
Einnig var hann áhugamaður um
íþróttir, kenndi ungum mönnum og æfði
þá í fimleikum á haustin og fram að
vertíð, en það var eini tími ársins, þegar
menn gátu sinnt slíku.
Eugenía kona hans var annáluð gæða-
kona, rausnarsöm á heimili sínu og
hjálpsöm við þá sem bágt áttu og við
veikindi áttu að stríða. Söngkona var
hún góð, og hljómlist var í hávegum
höfð í Húsinu í hennar tíð og raunar
bæði fyrir og eftir hennar daga, því
að sú gáfa var mikil í ættinnj. Guð-
munda, dóttir þeirra hjóna, var t.d.
lengi organleikari í Eyrarbakkakirkju,
kenndi og æfði söngflokka.
E ftirmaður P. Nielsens var Jens D.
Nielsen, hann var líka danskur, kom
til Eyrarbakka 1902. í fyrstu var hann
skrifstofumaður við verzlunina, þar til
hann tók við stjórn hennar 1910. Hann
kvæntist dóttur fyrirrennara síns, hún
hét Karen Jakobína. Hún var rausnar-
og myndarkona, eins og hún átti kyn
til. Með henni tekur þriðji ættliðurinn
í kvenlegg við húsfreyjustöðunni í Hús-
inu.
Guðmundur Thorgrimsen
Jens Nielsen var háttprúður maður
og vinsæll. Hann hélt svipuðum verzl-
unarháttum og fyrirrennari hans ,fram-
an af að minnsta kosti, en nú fóru
miklir breytingartímar í hönd í þjóð-
lífinu yfirleitt. Margt, sem tíðkazt hafði
næstum hefðbundið öldum saman i
vinnuháttum og samgöngum, hvarf nú
eins og dögg fyrir sólu. Vélvæðingin
á sjó og landi hafði haldið innreið sína.
Þetta hafði það í för með sér, að verzl-
anir spruttu upp í ýmsum átturn og
viðskipti skiptust í marga staði. Hinir
erlendu eigendur sáu því, að aðstaða
þeirra hlaut að versna við samkeppni
hinna innlendu verzlana. Varð það því
úr, að þeir seldu kaupfélaginu Heklu
verzlunina með öllum eignum, föstum
og lausum, árið 1919.
Eitt af því, sem nú skipti um eig-
anda, var Kaupmannshúsið. Nú flutti
úr því ætt sú, sem búið hafði þar við
rausn og myndarskap á 8. tug ára. Höfðu
þeir því bústaðaskipti, Jens Nielsen,
vérzlunarstjóri, og Guðmundur Guð-
mimdsson, kaupfélagsstjóri.
Jens Nielsen rak svo eigin verzlun
á Eyrarbakka í nokkur ár, en varð að
hætta því vegna heilsubilunar. Flutt-
ist hann þá til Danmerkur með fjöl-
skyldu sína. Ekki undu þau hjónin þar,
heldur fluttust til íslands aftur eftir
nokkur ár.
Þau létust sama árið, nokkru eftir
heimkomuna, og eru jarðsett á Eyrar-
bakka.
G uðmundur Guðmundsson var
Eyrbekkingur, sonur Guðmundar bók-
sala Guðmundssonar. Kona hans var
Ragnheiður Blöndal. Þau áttu mörg
börn. Hann hafði verið verzlunarmað-
ur í tíð P. Nielsens. Hann var íþrótta-
maður góður, snarmenni og glímumað-
ur góður. Hann lét sig ekki muna um
það, eitt sinn er glímu átti að þreyta
á Þingvöllum, að hlaupa þangað yfir
hraun og vegleysur og taka þátt í kapp-
glímu daginn eftir. Guðmundur var við
nám 1 verzlunarskóla í Kaupmanna-
höfn, þegar hann var ungur. í sama
skóla fór annar Eyrbekkingur, Andreas
Bergmann, árið 1918, eða um 20 árum
síðar. Var Guðmundar þá enn minnzt
sem „den store gymnast)ker“. Kannski
hefir Andreas líka orðið til þess að
minna á hann, þar sem Andreas var
líka íþróttamaður ágætur. Guðmundur,
sem kominn er yfir nírætt, á nú heima
á Selfossi og hleypur enn við fót, þeg-
ar hann vill það við hafa. Andreas er
skrifstofumaður í Timburverzluninni
Völundi, nú yfir sjötugt. Hefir hann
alltaf látið sig mjklu skipta íþrótta-
mál yngri manna, efir að hann hætti
að stunda íþróttir sjálfur.
Búskapur þeirra Guðmundar og Ragn-
heiðar varð ekki langur í Húsinu, það
var eins og öll viðskipti gengju úr
skorðum á þessum árum. Öldurót ný-
afstaðinnar heimsstyrjaldar hafði ekki
dáið út og fengu mörg verzlunarsam-
tök, sem ekki höfðu yfir nægu fjár-
magni að ráða, að kenna á því. Kaup-
félagið Hekla var eitt þeirra. Fór því
svo, að félagið var leyst upp og gjörð
skuldaskil með eignum þess 1926. Guð-
mundur stofnaði svo verzlun á Selfossi
nokkru seinna ásamt tengdasyni sín-
um, Sigurði Óla Ólafssyni, síðar al-
þingismanni.
E ftir þetta bjuggu ýmsir í Hús.
inu stuttan tíma í einu, þar á meðal
Þorleifur Guðmundsson frá Háeyri og
Hannesína Sigurðardóttir með börnum
sínum.
Upp úr 1930 voru verzlunarhúsin seld
Kaupfélagi Árnesinga, þá nýstofnuðu.
Em svipað leyti var Kaupmanns-
húsið líka selt. Það keyptu þau hjónin
Halldór skipstjóri Þorsteinsson og Ragn
hildur Pétursdóttir frá Háteigi í Reykja-
vík. Þau létu endurbœta og gjöra við
14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
29. maí 1966