Lesbók Morgunblaðsins - 12.06.1966, Side 6

Eftirmynd af „Acra“ í Perjamou
Rómverskir auðmenn gáfu stundum
fæðingarborgum sínum bókasöfn, eins
og gerist stundum nú á dögum í Banda-
ríkjunum. Plíníus yngri gaf Como safn,
sem var talið mjög verðmætt. Róm-
versku keisararnir gáfu ýmsum borg-
um í ríkinu bókasöfn. Ágústus gaf
Alexandríu bókasafn árið 12 f. Kr.
Hadríanus gaf Aþenuborg safn, og slík
söfn voru gefin Efesus og Timgad í
Alsír.
í rómverskum söfnum var mikil á-
herzla lögð á gott safn grískra heim-
spekinga og höfunda, svo og róm-
verskra. Þegar kristnin sigrast á heiðn-
um dómi, eiga þessi rit ekki upp á
pallborðið hjá forráðamönnum kirkj-
unnar. Það má ætla að fjöldi safna
hafi verið eyðilagður á þessu tíma-
bili, og vitað er um nokkur, sem eydd
vom af áhugamönnum um kristindóm.
Söfn í Konstantínópel.
IConstantínus keisari lét efna til
bókasafns í Konstantínópel þegar hann
flutti stjórnarsetrið þangað frá Róma-
borg. Þetta safn taldi um 6.900 bæk-
ur. Júlíus keisari jók það mjög og
einnig Þeodósíus, og við dauða þess
síðarnefnda var bindafjöldinn talinn um
100 þúsund. Júlíus keisari var mikill
áhugamaður um bókasöfnun og stofn-
aði til bókasafna í ýmsum borgum.
Þegar líða tekur á síðari hluta
keisaraaldar verða bókmenntirnar
meira og minna kirkjulegar; bóka-
söfn myndast við kirkjurnar. Stærsta
safn af þessari tegund var safnið við
dómkirkjuna í Caesarea, sem stofnað
var af heilögum Pamfílosi (deyr 309).
Þetta safn var aukið mjög af heilögum
Evsebíosi kirkjusöguhöfundi, og er tal-
ið 30 þúsund bindi við fráfall hans.
Heilagur Ágústínus arfleiddi kirkjuna
í Hippó að safni sínu.
Keisararnir efldu mjög söfnin í höf-
uðborginni, en varðveizla þeirra var
erfið, sökum tíðra upphlaupa og hall-
arbyltinga. Mikið eyðilagðist í brun-
um; og þegar trúardeilur stóðu sem
hæst var mikið magn bóka eyðilagt.
Miðaldasöfn.
V arðveizla bókasafna var erfið
við upphaf miðalda. Þjóðflutningar og
stöðugur ófriður gáfu mönnum lítið
tóm til fræðistarfa eða rannsókna; einu
staðirnir, þar sem bækur urðu varð-
veittar, voru klaustrin eða kirkjurn-
ar. Klaustrin urðu vinjar, þar sem
ir.unkar og prestar gátu starfað að bóka-
gerð og uppskriftum. Heiðnir höfund-
ar voru í litlum metum og lítið hirt um
að várðveita rit þeirra, en þótt áhugi
á slíku væri takmarkaður, urðu þó
þessi heiðnu rit varðveitt í kaustrun-
um.
Klaustrasöfnin voru fyrst og fremst
söfn kristinna trúfræðirita og kirkju-
sögu. Frumkvöðull klaustrasafnanna
var heilagur Benedikt frá Núrsíu (lézt
um 550). Hann hvatti reglubræður sína
til þess að leggja stund á ýmis fræði,
og þá fyrst og fremst kristin. Til þess
að svo mætti verða var sæmilegt bóka-
safn frumskilyrðið. Klaustur heilags
Benedikts, Monte Cassinó, sem var stofn
að 529, verður ein mesta menningar-
stofnun Evrópu á fyrri hluta miðalda.
í þessu klaustri verður söfnun helgra
rita kvöð, svo og lestur þessara rita og
bókagerð. Kristniboð var mjög stund-
að frá Cassínó, og með kristniboðum
berast áhrif reglunnar um alla Ev-
rópu.
U m 600 hefst trúboð reglubræðra
meðal Engilsaxa; þeir stofna til margra
merkustu klaustra á Englandi, svo sem
Canterbury 597, Wearmounth 672,
Jarrow 682 og síðar Durham, og Bury
St. Edmonds. Klaustur eru stofnuð að
þeirra frumkvæði á Frakklandi og
Þýzkalandi: St. Denis 624, St. Amand,
St. Vandrille og Fulda 744, Reichenau
724, Lorsch 763 og fleiri og fleiri. í
Sviss eru stofnuð St. Gallen, Rheinau
og Einsiedeln 937. í öllum þessum
klaustrum var farið að reglu heilags
Bernhards og á Englandi og írlandi
vaknar trúboðsáhugi og munkar þaðan
halda til Evrópu og stofna klaustur, og
jafnvel suður á Ítalíu, Bobbíó, stofnað
af Kólumba um 613.
Aðrar munkareglur sýndu ekki minni
áhuga á kristniboði og bókagerð. í öll-
um þessum klautrum var unnið að
bókagerð, og með tímanum myndast þar
bókasöfn. Helztu klaustrabókasöfn á
Frakklandi voru í Cluny, St. Riquier,
Corbie og Limoges. Safnið í St. Riqu-
ier taldi á 9. öld 256 bindi, og þá í nú-
tímabókaformi. Bókfellið kemur í stað
papýrusins og er bundið á sama hátt
og bækur nú á dögum.
Á Þýzkalandi voru beztu söfnin í
Fulda, Corvey og Reichenau; þaðan er
gestabókin þar sem skráð eru nöfn
nokkurra íslendinga á suðurferð; rit-
höndin er frá 12. öld.
Einkabókasöfn voru ekki algeng á
þessum tímum; meðal þeirra frægustu
voru söfn Lúðvíks I, sonar Karls mikla;
Karls II hins sköllótta; Kassíódórusar;
Richards de Bury og Gerberts sem
seinna varð Sylvester páfi II. Þessi
söfn dreifðust yfirleitt við fráfall eig-
enda sinna, og oft komust þau i eigu
klaustra.
fa ■ ■ ■ ■■■■■■■«■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
| Hagalagðar
■ Kirkjufóllc frá Engey.
■ Eitt sinn er ég fór í kirkju um vo'r
I ... var altarisganga og sátu margar
■ konur skautbúnar á fremsta bekk
: vinstra megin við kórtröppurnar. Ein
■ þeirra var ung mjög og yfirbragðs-
; mikil. Þótti mér hún bera íslenzka
: faldbúninginn svo vel að ég hafði
* ekki augun af henni og spurði fóstru
: hver þetta væri. Hún sagði mér, að
; þarna sætu þær Engeyjarkonurnar
; og væri þessi unga kona Ragnhildur
: kona Péturs. Síðan fór ég að horfa
■ á hinar konurnar, einkum Guðrúnu
: Pétursdóttur, sem líka var höfðing-
■ leg á sinn hátt, þó allt værj yfir-
; bragð hennar annað. A fremsta
: bekk undir prédikunarstólnum sátu
; karlmennirnir úr Engey. Var Krist-
: inn þeirra mestur og Pétur næstur
■ honum. Allir voru þeir myndarlegir
: í svörtu vaðmálsfötunum sínum. Frá
■ þeirri stundu fannst mér mikið til
; um Engeyjarfólkið, þó stórum yrði
: það meira seinna.
; (Ævisaga Ólafíu Jóh.)
ÞRESTIR
Framhald af bls.l
ur á, en hann flaug upp á hús og lét
heyra hátt til sín.
Næstu daga varð mér tíðlitið út um
gluggann til trésins, þegar ég var
heima. Kvenfuglinn, að því er ég taldi,
lá oftast í hreiðrinu, en þess á milli
lyfti hún sér upp á hreiðurbarminn,
ýfði sig og hristi stundarkorn. Karlinn
var að heimsækja hana öðru hverju,
ekki sízt ef hún bærði eitthvað á sér.
Snerust þau þá hvort um annað og
bjástruðu eitthvað um stund, en síðan
lagðist hún aftur niður, en hann flaug
aftur til varðstöðu sinnar.
Ekki virtist kvenfuglinn fara oft eða
lengi burt frá hreiðrinu þessa daga. Þó
urðum við þess vör, að á morgnana að
minnsta kosti, voru þau bæði alloft
samtímis í burtu góða stund og alltaf
um sama leyti, eins og þau færu eftir
klukku. Þau voru þó aldrei lengur
fjarverandi en stundarfjórðung í einu,
lengst þegar hlýtt var í veðri og sólin
skein í hreiðrið. Var engu líkara en að
þau vissu nákvæmlega, hve lengi þau
mættu vera í burtu, án þess að eggin
sakaði, og virtust þau haga sér eftir
veðri í því efni
Við flettum upp í bók Bjarna
Sæmundssonar, ,,Fuglunum“, og þar
stóð að fuglinn þyrfti ekki að liggja
stöðugt á, meðan á varpinu stæði, því
að nýorpin eggin þyldu vel að kólna
nokkuð um ihríð.
Að fimm sólarhringum liðnum voru
komin sex egg í hreiðrið. Eftir það var
frúin verulega þaulsætin í hreiðrinu, og
varð þess ekki vart, að hún hreyfði sig
þaðan, svo að neinu næmi. Karlinn var
hins vegar mikið á ferli og kom títt að
hreiðrinu, væntanlega oft með mat
handa maka sínum, milli þess sem hann
stóð 'borginmannlegur uppi á burst og
kyrjaði söngva sína alltaf annað veifið.
Er nú ekki að orðlengja það, að eftir
eðlilegan klaktíma, sem er hálfur mán-
uður, voru komnir sex ungar í hreiðr-
ið. Blindir voru þeir og lítt fiðraðir,
nefið tiltölulega stórt og oftast gapandi,
tilbúið að gleypa það, sem að því var
rétt. Foreldrarnir voru líka stanzlaust á
þönum, í fæðuleit og að aðdráttum í
búið. Móðirin sat þó töluvert á, sjálf-
sagt til þess að halda hita á ungunum,
milli þess sem hún aðstoðaði húsbónd-
ann við að færa björg í bú.
Þessir ungar eru óseðjanii, enda vaxa
þeir skjótt, svo að greinilegur daga-
rnunur er á stærðinni. Þeir þenjast
bókstaflega út og fiðrast með ótrúleg-
um hraða. Móðirin hækkar stöðugt í
hreiðrinu, og fyrr en varir er hreiður-
karfan orðin troðfúll upþ á barma og
móðirin situr alveg ofan á körfunni,
þar sem hún reynir að. breiða úr sér
út yfir ungabeðjuna, einkum á kvöldin.
Hversdagslegt undur
E kki er hér svo sem um neina
nýlundu að ræða. Hið mikla undur,
sköpun lífs og viðhald þess, höfum við,
ef að er gáð, í raun og veru ætíð fyrir
augunum. Okkur, sem erum uppalin
í sveit, eða 'höfum verið mikið úti í
náttúrunni, hafa gefizt mörg tækifæri
til að, vera vitni að fæðingu nýrrar líf-
veru. í erli og önn dagsins vekur slíkt
samt oft ekkert sérstaklega athygli
okkar. Þetta er eitthvað svo sjálfsagt
og þykir að jafnaði engum tíðindum
sæta.
Stundum stöldruðum við þó við, og
þessir hversdaglegu atburðir vekja til
sérstakrar umhugsunar. Okkur órar
fyrir því að hafa verið vottar að furðu-
legum atburði, stórfenglegum í eðli
sínu, en óskiljanlegum. Tilburðir til
skilnings og skýringa snúast upp í
undrun og aðdáun. Viðbrögðin verða
þó tíðum misjöfn. Sumir láta jafnvel
sem þeim finnist fátt um, hjá öðrum
taka tilfinningarnar og trúin við, er
rökin þrýtur. Eftir meira eða minni
heilibrot verða svör ýmist engin eða:
Þetta kviknar bara. Flestum er þó tam-
ast að játa: Guð er að skapa.
Það er sennilega tilviljun, hvenær og
hversu oft þessar smásköpunarsögur,
sem verða á vegi okkar, vekja til um-
hugsunar og tilfinninga fyrir dásemd«
um sköpunarverksins og verða okkur
undrunar- og aðdáunarefni. Oft er það
eitthvert smáatriði, sem hversdagslega
er lítill gaumur gefinn, er því veldur,
þó að undarlegt kunni að virðast. Og
þó. Hvað er stórt og hvað er smátt í
þessum efnum? Oftast getur hvorugt
án annars verið. Hið stærsta getur
ekki staðizt nema fyrir tilvist hins
smæsta. Oft sjáum við það stærsta og
mikilfenglegasta aðeins í spegli þess
smæsta.
E g var búinn að fylgjast lengi
með því, sem gerðist hjá þröstunum
mínum í trénu, mér til mikillar ánægju.
Þar voru mörg undrunarefni. Söng-
urinn, varðstaðan, hreiðurgerðin, stund-
vísin og svo framvegis, og sífellt bætt-
ust ný við. Eitt af því, sem ekki var
hægt annað en að dást að, var það,
hve allt var hreint og þokkalegt i
hreiðrinu, allt í kringum það og í trénu.
Ekkert sást heldur umhverfis tréð,
nema hreint og grænt grasið. Bæði af
afspurn og eigin sjón vissi ég, að um-
gengni og hreinlæti fugla í og við
hreiður sín er mjög misjöfn. Hér var
ekkert nema þrifnaðurinn uppmálaður.
Hér voru þó sex ungviði í eins mikl-
um þrengslum og hugsazt gat, og því
hlaut að vera erfitt um allt hreinlæti í
þeirri kös og það að kosta mikla fyrir-
höfn. Fuglarnir báru mikið að í nef-
inu, og allt hvarf það, eins og dögg
fyrir sólu, niður í sígapandi nef ung-
anna. Þessu feikna-áti hlaut að fylgja
mikill úrgangur. En hvergi sá hans
stað.
Ég fór nú að gefa þessu nánari gaum
og sá þá þrestina oft vera með eitthvað
í nefinu, er þeir flugu burt frá hreiðr-
inu. Þetta gat verið úrgangurinn frá
ungunum. Já, það hlaut að vera hann.
Það gat varla annað verið. En ég gat
ekki skoðað það, því að fuglamir flugu
alltaf eitthvað langt í burtu með það
Framhald á bls. 15
0 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
12. júní 1966