Lesbók Morgunblaðsins - 12.06.1966, Síða 14

Spítali Jóhannesarriddara í Ródos.
tfma sínum, og var frægastur sá I Kaírð.
Kirkjan hafði alltaf og hefur líknar-
starfsemi á stefnuskrá sinni og ýmsar
reglur innan hennar reistu slíkar stofn-
anir og ráku þær. Sumar þeirra starfa
enn í dag, svo sem St. Bartholomew
Hospital inni í miðri City of London,
upprunalega klausturspítali frá 12. öld,
og Hótel Dieu í París. Sumar kristnar
riddarareglur höfðu hjúkrun sjúkra að
markmiði, svo sem Jóhannesarreglan,
sem seinna var kennd við Möltu. Hún
var stofnuð tii þess að liðsinna sjúk-
um pilagrímum í Jerúsalem um 1070.
Fyrsta spítala sinn stofnuðu Benedikts-
munkar í Cassino-klaustrinu og er sá tal
inn elztur miðaldaspítali í Evrópu. Árið
820 var stofnaður undir þeirra stjórn
spítali í Salermo við Napoli-flóa og þar
myndaðist seinna fyrsti læknaskóli
Vesturlanda, fyrirrennari allra náskóla
seinni tíma. Samkvæmt A Pictorial
Ilistory of Medicine (1965) eftir dr. Felix
Martini-Ibanez voru alls stofnuð um
40,000 klaustur í Evrópu og það líknar-
og fræ'ðslustarf, sem þar var unnið af
munkum og nunnum, skapaði það al-
menningsálit og andlega andrúmsloft,
sem velferðarríki nútímans rekja rói
sína til.
V
M. firstjorn kirkjunnar lenti oft í
veraldarvafstri, stirðnuðum kennisetn-
íngum og beinni spillingu, og sama
mátti segja um sum klaustrin, þegar
þau auðguðust meira en góðu hófi
gegndi eða voru gerð að framfærslu-
stofnunum hirðgæðingja, eins og
síðar í Frakklandi, en klaustraregl-
urnar hafa alltaf endurnýjað sig með
innri siðabót. Hundruðum þúsunda
nafnlausra manna og kvenna, sem fórn-
uðu ævi sinni til þess að bæta úr böli
rneðbræðra sinna, er það að þakka, að
kirkjan varð ecclesia semper reformanda
SMÁSAGAN
Framhald af bls. 3
mikill dýravinur; þau áttu þrjá veiði-
hunda og einn rottuhund sem bráðlega
átti að skjóta vegna þess að hann fór
úr hárunum og litli bróðir fékk hósta
af öllum þessum hundahárum. Það
hafði læknirinn sagt. John þótti annars
svo vænt um þennan hund,-
Það var ótalmargt sem sá litli hafði
valdið umróti á. Um miðjar nætur
vakti hann mann með orgum, og jafn-
vel þegar John endurbætti sín fyrri
hraðamet heim úr skólanum ellegar
frá bakaranum, þá bar það við að móð-
ir hans gleymdi að hrósa honum. í von-
brigðum sínum vakti hann svo sjálfur
athygli á því: ég var aðeins tíu mínútur
í dag, mamma — þá leit hún sem
snöggvast í áttina til hans og sagði:
— endurnýjaði og aðhæfði sig stöðugt
breyttum tímum. Þeir menn hugsa
grunnt, sem telja fráhvarf lýðsins frá
kirkjunni nú á tímum stafa af fastheldni
hennar við forna helgisiði. Þeir líta að-
eins á hið ytra en gleyma því, að kirkj-
an sem stofnun brást því boði meistara
síns að vera líknari og málsvari þeirra
aumu og undirokuðu í miskunnarleysi
iðnbyltingarinnar, t.d. í Englandi, þar
sem börn urðu að þræla í kolanámum
12—16 klukkustundir á sólarhring.
drottinn minn dýri, þú ert nú líka sá
alduglegasti, hvað gætum við gert án
þín? En glansinn var farinn af því.
An þess að hugsa út í það hægði
drengurinn ferðina síðasta spölinn.
Mjóikin gutlaði í flöskunni. Það er
alveg ótrúlegt hvað þessi litli gaur
getur þambað, sagði móðirin, þegar
barnið lá við brjóstið. í allt öðrum tón
en þegar þau sögðu (það var nú aðal-
lega faðirinn): hvað strákurinn getur
látið í sig; hann étur okkur bráðum út
á gaddinn. En þá var það John, sem
hann átti við. Og maturinn stóð í hon-
um og blóðið þaut fram í kinnarnar.
Þá hló móðir hans og strauk honum
um kollinn: bara að hann vildi vaxa
og verða stór, sagði hún vingjarnlega.
Faðirinn hafði þá ekki meint neitt illt
með bví. En samt sem áður!
Hann stökk upp á snjóskafl við veg-
arbrúnina og renndi sér niður hinum
I þessum þætti hefur verið sýnt
fram á samhengið í menningarlegri fram
þróun Vesturlanda, sem slitnaði aldrei,
ekki einu sinni á miðöldunum, sem ekki
voru eins myrkar og fáfræðin um þær.
Hér á íslandi sköpuðu þær þá menn-
ingu, sem hefur borið birtu síðan. í
næsta og síðasta þætti þessara hug-
leiðinga verður leitazt við að rekja skyld
leikann milli húmanismans í lok mið-
alda og þess nýja húmanisma, sem
þær hafa að fyrirsögn.
megin; síðan upp á þann næsta. Hann
hló að þessum litla leik og gleymdi
því hve annríkt hann átti. Heima lá
móðir hans og var veik vegna litla
bróður og bráðum kæmi pabbi heim
úr skóginum og yrði sjálfur að elda
matinn, en John legði á borðið. Það var
svo skrítið að borða einn með honum.
Þegar hann var í góðu skapi, stríddi
hann drengnum. Jæja, John framtönn,
liefur þér gengið vel í dag? Hann hafði
misst tvær framtennur og faðir hans
hélt þvi fram, að hann myndi aldrei
fá aðrar. Þvaður, sagði móðir hans
gremjulega, krakkinn gæti farið að
halda að þetta væri satt! Æ, hún
mamma hans. Svo feit, svo hlý og góð.
Síðasta spottakornið hljóp hann aftur,
framhjá brunndælunni, sem líktist kvef
uðum, gömlum manni, sívafin tuskum
til þess að hún skyldi ekki frjósa, yfir
bæjarhlaðið, þar sem viðarhlaði lá og
beið þess að verða stungið í ofninn. í
fyrrasumar hafði hann hjálpað til að
hlaða honum upp. Hann hafði leikið
að viðarkubbarnir væru hermenn og
hefði helzt viljað reisa þá alla upp á
rönd, en þá fór of mikið fyrir þeim.
Vinnan var leikur hans og leikurinn
var vinna. Allt fór vel þannig, þar til
litli bróðir kom. Þá urðu að vísu bleyj-
urnar að sjóræningjasveiflum, en hann
var þreyttur lítill sjóræningi sem átti
við of marga fjandmenn að etja. Og
sá’litli var prins sem einhvern tíma ætti
að erfa kóngsríkið. John var þræll
hans sem hann leitaði ávallt ráða hjá
þegar mikið lá við. Spyrjið þrælinn
minn, myndi hann segja, hann hefur al-
ið mig upp svo hann á að ráða í öllu.
Hann lyfti klinkunni af hurðinni
og gekk inn í eldhúsið. Svo lagði hann
körfuna frá sér á eldavélina og stóð
um stund og lagði við hlustir inn í
stofuna. Þar var ein rödd auk móður
hans. Þær höfðu ekki heyrt hann koma.
Hann heyrði að þetta var grannkona
þeirra, frú Petersen, sem kom svo oft
inn og fékk kaffisopa.
„Jæja, eruð þið ekki himinlifandi
yfir því að það skuli nú samt sem áð-
ur hafa tekizt?“ Hvað hafði skeð? Það
var ljótt að hlera, en þetta var svo
spennandi.
„Hvort við erum, þér þurfið víst
varla að spyrja, eftir öll þessi ár.“
„Þetta hefðuð þér bara átt að vita,
þegar þér tókuð John að yður!“ Þetta
var sagt í umkvörtunartóni, og dreng-
urinn stirðnaði er hann heyrði nafn sitt
nefnt.
»Ojæja“, sagði móðir hans og dró
seiminn, „þess höfum við nú eldrei iðr-
azt; hann er bæði góður og duglegur
drengur".
„Já, gagn hafið þér þó alltaf af hon-
um“.
Það var eitthvað í hreimnum sem
kveikti litla, nagandi kvöl djúpt í sál
drengsins.
„Svona, frú Petersen, hann ofreynir
sig nú ekki og hann gerist ekki ánægð-
ari en þegar hann getur hjálpað okkur
við eitthvað“. Nú var mömmu skap-
raunað og John langaði til að þjóta inn
í stofrma og leggja henni lið. En hann
vildi gjarna heyra ofurlítið fleiri lofs-
yrði um sjálfan sig.
„Nei, vitaskuld ekki“, sagði hin rödd-i
in óðamála, „og það veit Guð einn, hvar
þetta vesalings barn hefði verið á vegi
statt án yðar, það var sannarlega góð-
verk, sem þér gerðuð þá. Er hann ekki
þakklátur? Því að hann veit um þetta,
er það ekki?“
„Víst er hann þakklátur", sagði
mumma stutt í spuna, og frammi við
eldhúsborðið stóð John og var samá-
byrgur og þakklátur svo augun ætluðu
út úr höfðinu á honum, „og auðvitað
höfum við sagt honum það; þess háttar
berst börnum hvort sem er til eyrna
íyrr eða síðar, og manninum mínum
fannst einnig að það færi bezt á því.“
Hann dró af sér vettlingana og
hlustaði ekki lengur. Hjarta hans sló
þunglega. Hann hafði ekki hlaupið nógu
hratt, hann hafði ekki verið nógu þakk-
látur. Hann var ekki eins og almenni-
leg börn. Hann var „alinn upp“. Sam-
vizkubitið vall upp í honum eins og
þung, seig kvoða. Hann ætlaði að
kveikja upp í eldavélinni, áður en faðir
hans kæmi heim. Hann ætlaði að útbúa
pelann handa litla bróður og hræra
egg með sykri handa mömmu sinni.
Hann ætlaði að fara á fætur í nótt,
þegar sá litli færi að gráta, svo mamma
gæti legið kyrr, hann ætlaði........
„En Guð sé oss næstur, stendur þú
þarna, John?“
Frú Petersen batt hyrnuna um höfuð
sér og starði tortryggnislega á hann,
hann hafði kannski heyrt eitthvað?!
Hann var nú ekki eins laglegur og ung-
barnið inni, afréð hún með sjálfri sér,
Börn að vinnu í k olanámu á 19. öld.
41 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS-
12. júní 1966