Lesbók Morgunblaðsins - 19.06.1966, Blaðsíða 8

Þegur Játvarður VIII
missti krúnuna
ANNAR HLUTI
lr egar ég kom aftur til Englands
ók ég tafarlaust til Fort Belvedere,
konungshallarinnar skammt frá Wind-
sor, og þar hitti konungur mig við
dyrnar. Hann hafði tilbúinn sérstak-
an hádegisverð, sem átti við heilsufar
mitt, eins og það var þá.
1 fjarveru minni hafði margt gerzt.
Hinn 20. október 1936, fjórum
dögum eftir að ég hafði fyrst
fengið áheyrn hjá konungi,
hafði Baldwin komið til hans
í heimsókn. Með því að æskja áheyrnar,
hafði Baldwin ekki gert nema skyldu
sína, en svo þegar kom að eina málinu,
sem nokkru skipti, var hann þögull
og dró sig inn í kuðung sinn. í stað-
inn fyrir að spyrja um giftinguna, bað
hann um viskí og sóda. í>egar hann
hafði hresst sig nægilega á drykknum,
herti hann sig upp í það að fara þess
á leit, að konungur stöðvaði skilnaðar-
málið í Ipswich.
Konungur svaraði því til, að hann
gæti ekki farið fram á það við frú
Simpson, að hún afsalaði sér lagalegum
rétti sínum, vegna vináttunnar við hann.
Þetta var fullkomlega rétt svar, eí
samband þeirra konungs var ekki ann-
að en vinátta. En væri um dýpri til-
finníngar að ræða og hann hefði í
hyggju að ganga að eiga hana, var það
alls ekkert svar. En konungur gættl
þess að tala ekki af sér og þegar for-
sætisráðherrann hafði tvístigið kring
um erindið, fór hann að tala um rós-
arækt.
f itanlega var konungurinn
ekki íullkomlega hreinskilinn, en for-
sætisráðherrann sýndi af sér beina
sviksemi og óheiðarleik. Því að hann
vissi, þegar hér var komið, að konung-
ur ætlaði að ganga að eiga frú Simpson,
og því leyndi hann konung.
Svarið, sem hefði átt að koma ótil-
kvatt, var ekki gefið.
Þetta viðtal varð bæði konungi og
forsætisráðherra til lítils sóma. Þeir
nálguðust ekki málið, sem átti eftir að
vekja miklar hræringar hjá allri þjóð-
inni, með neinu, sem líktist hrein-
skilni.
/x heyrnin hafði verið sérlega
misheppnuð, og Baldwin fór ekki fram
á annað viðtal, heldur tók hann að safna
liði sér til hjálpar.
Hann hafði þegar fengið hvatningu
frá Kemsley lávarði, hinum volduga
blaðaeiganda. Hann kallaði saman
fuíid, þar sem komu Ramsey McDonald,
Neville Chamberlain og Halifax lá-
varður, til þess að komast að afstöðu
frjálsu kirknanna. En hér má geta
þess, að Halifax var merkilega fróð-
ur um athafnir og viðhorf kirknanna
í hverju máli. Sjálfur var hann vitan-
lega mjög eindreginn hákirkjumaður,
og þá auðvitað eindreginn andstæð-
ingur hjónaskilnaða og endurgiftinga.
Hann hlýtur að hafa verið þarna til
þess að bæta vígstöðu Baldwins.
Myndin hér að ofan vakti athygli meðal almennings. Hún var tekin á
Miðjarðarhafsströnd Frakklands og þótti bera vitni um, að kunningsskapur
konungs og fráskildu konunnar frá Baltimore í Bandaríkjunum væri orðinn
allnáinn.
B
• aldwin talaði við Clement Attlee,
foringja jafnaðarmanna, og fékk hjá
honum loforð um fylgi. Einnig var
talað við Sir Archibald Sinclair, for-
ingja frjálslyndra, og með sama árangri.
Baldwin hitti einnig Vincent Massey,
stjórnarfulltrúa Kanada í Lundúnum.
Hann komst að því, að Massey var í
vafa um réttu aðferðina, hvað sam-
veldislöndin snerti.
Jr að var ekki fyrr en 16. nóv-
ember, fjórum dögum eftir að ég lagði
af stað til Kanada á línuskipinu „Brem-
en“, að konungur tjáði forsætisráðherr-
anum fyrirætlun sína. En nú, í Fort
Belvedere, sagði hann mér alla söguna
og sagði hana vel.
í fyrsta lagi, að hann ætlaði sér að
ganga að eiga frú Simpson. Ef ríkis-
stjórnin vildi ekki samþykkja þetta
hjónaband, yrði ekkert af neinni krýn-
ingu. „Engin gifting — engin krýning“.
Hann sagði þessi orð með miklum
þunga og barði í borðið til frekari á-
herzlu. Hann vildi gefa til kynna, að
málið væri útrætt og afgert.
Hann minntist á bréf, sem honum
hafði borizt 13. nóvember frá einkarit-
ara sínum, Alexander Hardinge, majór,
þar sem sagði:
1) Að þögn brezku blaðanna um frú
Simpson yrði rofin og að mikils upp-
náms væri að vænta innan fárra daga.
2) Að forsætisráðherrann og helztu
ráðherrar í ríkisstjórninni ætluðu að
halda fund til að ákveða að hafast eitt-
hvað að, og afsögn stjórnarinnar gæti
komið til mála.
3) Að önnur stjórn gæti ekki komið
til méla, „að því er hann hefði ástæðu
til að halda“.
4) Að eina lausn málsins væri þing-
rof og nýjar kosningar, þar sem kosið
yrði fyrst og fremst um frú Simpson.
5) Að frú Simpson yrði að fara taf-
arlaust úr landi.
6) Að málið væri mjög áríðandi, vegna
afstöðu blaðanna.
Og konungur lauk máli sínu með
þessum orðum: „Hver hefði getað sagt
Hardinge þetta nema forsætisráðherr-
ann sjálfur?“
K.
k,onungur sagði mér frá seinna
viðtali sínu við Baldwin, 16. nóvember,
þegar hann hefði skýrt honum frá hjú-
skaparfyrirætlunum sínum. Hann sagði,
að Baldwin hefði „ráðið frá“ gifting-
unni og tjáð konungi, að ef hann ætlaði
að halda því til streitu, ætti hann held-
ur að segja af sér, þar eð hvorki þjóð-
in né samveldið mundi viðurkenna frú
Eftír Beoverhrook lávarð
Simpson sem ' drottningu. Konungup
hélt áfram og sagðist hafa beðið Bald-
win að ráðgast við samráðherra sína í
ríkisstjórninni, í þeirri trú, að yngri
ráðherrarnir mundu standa með sér.
Hann sagði einnig við Baldwin, að hann
vildi gjarna tala við Sir Samuel Hoare,
flotamálaráðherra, og Duff Cooper, her-
málaráðherra. Baldwin samþykkti þetta
og þessi viðtöl fóru fram án tafar.
Hann tjáði mér, að Sir Samuel Hoare
hefði ekki veitt sér neinn stuðning',
en hins vegar hefði hann enn von um
Duff Cooper. Sá hafði ráðið til að fresta
giftingunni í eitt ár eða jafnvel lengur,
en konungur trúði því, að hann mundi
vera meðmæltur honum í ríkisstjórn-
inni.
ir á sagði hann, að 21. nóvember
hefði hr. Esmund Harmsworth, sonur
Rothermere lávarðar, boðið frú Simp-
son til hádegisverðar og fært í tal við
hana „morganatískt“ hjónaband. Kon-
ungur kvað frú Simpson vera hlynnt-
ari slíku hjónabandi en nokkru öðru
formi til lausnar málinu. (Þetta hefði
þýtt, að hún hefði orðið eiginkona
konungs, án þess þó að vera drottning,
og börn þeirra hefðu ekki orðið arf-
geng til ríkis).
Til þess að gylla enn betur fyrir mér
möguleikana á slíku hjónabandi, sagði
hann mér, að Rothermere lávarður, eig-
andi Daily Mail, hefði lofað því ein-
dregnum stuðningi sínum. Ennfremur
tjáði hann mér, að Baldwin hefði ráðg-
azt við Attlee, sem hafði verið andvígur
morganatisku hjónabandi. En konungur
sagðist halda, að afstaða Attlees hefði
verið affærð, og hann héldi ekki að
afstaða Verkamannaflokksins yrði
neitt fjandsamleg, þegar tímar liðu.
Hann hélt áfram og lét þess getið, að
morganatiskt hjónaband væri sann-
gjörn tillaga, og mundi njóta mikils
stuðnings í þinginu og eins hjá yngri
mönnunum í ríkisstjórninni.
IV ú kom ég með mínar ráðlegg-
ingar:
Hættið þegar í stað við morganatiskt
hjónaband. Ríkisstjórnin mundi fella
það. Um þetta atriði var ég einbeittur.
Beiðnin um morganatiskt hjónaband
mundi selja konung í hendur Baldwins
og hinna annarra stjórnmálamanna.
Stjórnmálamennirnir höfðu alls ekkert
vald um aðalatriðið, hjónabandið. Kon-
ungi var frjálst að giftast hverri sem
hann vildi, og ríkisstjórnin hafði ekkert
vald til að banna það.
En hins vegar gat hann ekki gengið
í morganatiskt hjónaband, af því að
slíkt hjónaband var óþekkt að enskum
lögum og hefði kostað ný lög frá þing-
inu, sem gætu veitt honum nauðsyn-
legan stuðning.
En um leið reyndi ég að draga úr
þessari óvelkomnu ráðleggingu gegn
morganatisku hjónabandi, með því að
segja að konungur þyrfti ekki nauð-
synlega að slá hendi við slíku tilboði
ef það að lokum kæmi frá ríkisstjórn-
inni.
IConungurinn var í mjög sterkri
aðstöðu. Framkvæmdavaldið (þ.e.
ríkisstjórnin), kynni að hafa ó-
beit á fyrirhugaðri giftingu hans,
en hafði hins vegar ekkert vald til að
hindra hana. Ef framkvæmdavaldið
héldi, að morganatiskt hjónaband gæti
gert málið auðveldara og komið í veg
fyrir afsögn stjórnarinnar, gætu ráð-
herrarnir komið með tillögu um
það og konungur tekið hana
til athugunar. Ef hann gengi
að þvi, væri hann ekki að biðja
sér neins greiða, miklu fremur gera
hinum greiða. Þá væri hann ekki að
leika upp í hendurnar á Baldwin. Hug-
myndin ætti að koma frá ríkistjórninni
eða blöðunum en ekki frá lconungi
sjálfum.
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
19. júní 1966