Lesbók Morgunblaðsins - 10.07.1966, Blaðsíða 6

ar tungur, þar á meðal á íslenzku. Af
fræðimönnum var Isidór frá Sevilla í mest
um metum, einnig Bóethíus og Beda
prestur hinn fróði. „Huggun heimspek-
innar“ var víðlesið rit af þeim, sem
læsir voru, en sá hópur var ekki fjöl-
mennur. Allur almenningur var á þess-
um árum ólæs og óskrifandi. Prestar og
ihöfðingjar, þó ekki allir, voru læsir og
gátu párað nafn sitt. Af skáldskap voru
vinsælust rit Prudentíusar, sem var
af spænskum ættum og eitt fremsta
latínuskáld og sálmaskáld miðalda;
Fortunatusar, sem var af ítölsku bergi
brotinn, var uppi um 535—600, hlaut
menntun sína í Ravenna og var talinn
ágætt sálmaskáld, varð síðar biskup í
Poitiers. Fulgentínus var sá þriðji, rit
hans voru mikið lesin og líf hans þótti
einkar eftirbreytnisvert; hann hafði þol-
að stöðugar ofsóknir af hendi Þrasimund-
ar konungs, sem var Aríusartrúar. Hann
var biskup í Rupse í Norður-Afríku og
var uppi á árunum 463—533 og setti sam-
an trúfræ'ðileg rit og sálma.
Auk þessara rita var fjöldi annarra,
svo sem rit Gregors frá Tours, Alkúins,
Hrabanusar Maurusar; ævir dýrling-
anna voru mjög vinsælar og ævir og
frásagnir af ábótum eða biskupum þess
b.éraðs, þar sem klaustrið stóð. Heilagra-
manna sögur voru í öllum klaustra-
söfnum og voru ein vinsælasta lesning
á miðöldum. Hver kirkja og klaustur
átti sinn árnaðarmann og það var hverri
þjóð mikið kappsmál að eiga eigin
dýrlinga; páfastóllinn gerði sér fulia
grein fyrir þýðingu og gildi þessa, fyrir
framgang heilagrar kirkju. Áróðursgildi
dýrlinga var geysilegt á þessum árum
fyrir kirkjuna. Bókaeign klaustra var
mjög mismunandi, sum áttu eingöngu
foækur varðandi tíðagjörð, í öðrum var
foókaeignin fjölskrúðugri. Þetta má sjá
af bókaskrám sem til eru frá ýmsum
klaustrum. 1123 lét Arnold ábóti í Saint-
Pierre le-Vif í Sens gera skrá yfir þær
foækur, sem hann lét afskrifa í stað
þeirra, sem eyðilögðust í eldsvoða tutt-
ugu árum áður. Bækurnar voru alls 20,
þar af fjórtán tíðabækur og biblíuhand-
rit, rit Gregoríusar, Ágústínusar og
Origenesar kirkjufeðra og Langbarða
saga Páls djákna og frásögn af fyrstu
krossferð um „baráttu kristinna við þá
óskírðu og lýsingu hinna helgu staða“.
Friðrik ábóti í St. Godehard í Hildes-
iheim gaf klaustrinu 16 vandaðar skinn-
foækur og í þessum bókum voru: Moralía
Gregoríusar, átta hómilíur, heilagra-
manna sögur og hlutar úr Biblíunni.
Seint á 11. öld eru ixm 270 s'kinnbækur
til í Toul-klaustri; þessar bækur voru
bæði guðfræðilegar og veraldlegar, með-
al þeirra voru rit klassíkeranna. Slík
SÖfn voru fremur sjaldgæf. Corbie-safnið
var þó eitt slíkra og var talið vera eitt
stærsta klaustrasafn á miðöldum. í sum-
um þessum söfnum voru til rit um laekn-
isfræði og stærðfræði. Flest þessi söfn
dreifðust í aldanna rás, en þó eru nokkur
söfn enn á sínum stað, merkust eru
nokkur klaustrasöfn í Austurríki og St.
Gallen í Sviss.
B ækur miðalda voru gerðar úr
skinni, papýrusinn hafði verið notaður
jöfnum höndum með skinni nokkuð
fram á miðaldir og pappír var ekki kom-
inn til sögunnar. Skinnin voru dýr og
bækurnar mjög mismunandi að stærð.
Og bækurnar voru gerðar í klaustrun-
um. í hverju klaustri, sem eitthvað
kvað að, var „scriptoríum" eða skrifara-
stofa eða salur. Það er til uppdráttur að
klaustrabyggingum í St. Gallen-safninu
í Sviss. Á þessum uppdrætti er gert ráð
fyrir „scriptorium“ í bókasafnsbyggingu,
/sem var við hliðina á kirkjunni. Sex
gluggar voru á þessu herbergi, stórt
borð á miðju gólfi og sjö skrifpúlt við
veggina. Umsjónarmaður var nefndur
Armaríus, bókavörðurinn, sem átti að
sjá um að öll nauðsynleg áhöld væru
til reiðu, útvega skinn og bækur til
afskrifta og fylgjast með starfa skrif-
aranna. Skrifararnir nutu ýmissa for-
réttinda, þetta voru oft ungir munkar
eða fræðimenn, þeir þurftu ekki að
vinna úti við og voru undanþegnir
messukvöð á vissum tímum sólarhrings-
ins. Alkúin sagði að „það væri betra að
skrifa upp helgar bækur en að yrkja
víngarða, því að það fyrra svalaði sál-
inni, það síðara aðeins maganum".
Alkúin var lengi einn helzti ráðgjafi
Karls mikla og dvaldi síðustu ár sín í
St. Martin-klaustri í Tours. í þessu
klaustri voru um tíma allt að tuttugu
munkar starfandi í „scriptoríum“ og
heimildir geta þess, að tólf munkar hafi
stöðugt starfað að uppskriftum og bóka-
gerð í Fulda og Hirsau. Skrifarastarfinn
þótti leiðinlegur og gat verið hrein þján-
ing. Króniku- og annálaskrifarinn Od-
erikus Vitalis (d. 1142) varð að hætta
skriftum þegar fingurnir voru orðnir
svo loppnir af kulda, að hann mátti
ekki lengur halda á fjöðurstafnum.
Reynt var að fá munka til skrifta með
loforðum um sæluvist annars heims og
sú skoðun var ríkjandi að skrifaðar
skinnbækur væru drjúgar til að vega
upp syndahlassið, þegar kæmi að skulda
dögum. Oderikus segir frá brokk-
gengum munki, sem frelsaðist frá djöfíi
fyrir dugnað við uppskriftir; syndir
hans voru margar en skrifin töldust
einu fleira en syridimar. Auk skrifar-
anna voru skreytingameistarar eftirsótt-
ir til að skreyta handritin. Skreytt
handrit voru mjög eftirsótt og voru í
háu veriði; skinnbækur voru hentugar
til skreytinga, enda hleypur mikil gróska
í bókaskreytingu þegar tekið er að nota
skinn í foækur.
SVIPMYND
Framhald af bls. 2
in, semur „lagafrumvörp", friðar á-
hyggjufulla háklerka og refsar leti-
draugum. Dugnaður hans smitar út frá
sér. Upplýsingamálaráðherrann fylgist
t.d. sjálfur með því, að menn mæti á
réttum tíma til vinnu og dragi ekki af
sér. Þetta er nýstárlegt fyrirbrigði í
þessum hluta heims. Harðastur allra
er varnarmálaráðherrann, Soldán prinz
(bróðir Feisals, 41 árs gamall), sem
krafðist þess nýlega, að konungur ræki
þrjá fjórðu starfsmanna varnarmála-
ráðuneytisins fyrir að mæta of seint
til vinnu eftir löng hátíðaihöld nú í
vor. Reynt er að berja niður mútu-
þægni meðal opinberra starfsmanna, og
t.d. hefur Soldán prinz lýst því yfir,
að hann muni persónulega krefjast taf-
arlauss lífláts sérhvers starfsmanns
síns, sem verði uppvís að því að þiggja
mútur.
í fyrsta skipti geta stúlkur gengið í
skóla. Sérhver stúdent, sem getur feng-
ið að nema við erlendan háskóla (pilt-
ur eða stúlka), fær rikulega styrki.
Feisal á nú átta syni og hefur sent
sjö hina yngstu til skólanáms erlendis.
Þeirra á meðal er næstelzti sonur hans,
hinn gáfaði Múhameð bin Feisal.
Konungur hefur mikla vegaáætlun á
prjónunum, og á að vera búið að leggja
tæpa tíu þúsund kílómetra af nýjum
vegum á árinu 1970. Hann er líka að
láta endurleggja járnbrautina í Hejaz
(við norðausturströnd Rauðalhafs) frá
Medína um Jórdaníu til Sýrlands, en
brautin hefur verið í rusli síðan Ara-
bíu-Lárus sprengdi hana í loft upp í
fyrri heimsstyrjöldinni. í Jidda er hann
að láta byggja verksmiðju, sem breytir
sjó úr Rauðafoafinu í vatn og framleið-
ir um leið 45 þús. kílówött.
S aúd faðir hans leyfði naumas't
útvarp í ríki sínu, en nú hefur útvarps-
tækjum verið dreift svo að segja til
allra fjölskyldna í landinu, og hinar
tvær sjónvarpsstöðvar hófu sendingar
í fyrra. Sýndar eru m.a. endurskoð-
aðar bandarískar kvikmyndir, þar sem
hetjurnar eru látnar sötra límonaði í
stað whiskys. Eftirlit ríkisstjórnarinn-
ar er mjög strangt, og mikill tími fer í
að láta þylja kóraninn. Allt kossaflens
er harðlega bannað, svo að jafnvel
Mikki mús fær ekki að kyssa Mínu
sína. Svoleiðis ósiðsamlegheit eru
klippt burtu af filmunni. Myndir af
stúlkum í baðfötum fást ekki birtar.
Persónulega er Feisal talinn hafa
viðbjóð á ýmsum miðaldavenjum,
sem viðgangast í ríki hans, en hann
fer sér hægt í að afnema þær, því að
hann verður að taka tillit til klerka-
veldisins, Wahabítanna, ættanhöfðingja
og almenningsálits, sem er um margt
fornlegt og grimmdarlegt. Hann hefur
látið banna þræilafoald með lögum, þótt
illa gangi að uppræta það, en hendur
eru enn teknar af þjófum. Þó hefur
Feisal komið því til leiðar, að fyrst
er dælt í þá deyfilyfjum, síðan er hönd-
in snúin úr liðnum, án þess að bein
brotni, og að lokum er höndin losuð
með sótthreinsuðum tækjum. Morðingj-
ai eru skotnir oftast nær nú orðið (háls-
höggnir á'ður). Á ýmsan hátt hefur
Feisal reynt að draga úr grimmdinni
í refsiákvæðum Múhameðstrúarmanna
og orðið nokkuð ágengt.
essi „bylting“ Feisals nær langt
eða skammt eftir því, hver áforif Nass-
ers verða í Arabaríkjunum á næstu
árum. Nasser hatar Feisal, og útvarpið
í Kaíró sendir út ofboðslegan áróður
gegn honum. Nasser gremst að von-
um að hafa meginihluta herafla síns
bundinn í eilifðarþrætu í Jemen, og
hann veit, að sigur vinnst ekki, nema
klekkt verði fyrst á Feisal. Nasser hef-
ur margfoótað Feisal styrjöld, og því
áætlar Feisal, að hann verði að verja
sem svarar um 60 þús. milljónum ísl.
króna til varnarútgjalda næstu fimm
árin. Nóg er af peningunum, meðan
olían streymir upp úr iðrum jarðar,
og innan tveggja ára er líklegt, að
Saúdí-Arabía fari fram úr Kúwait og
verði mesta olíuframleiðsluland verald-
ar.
Til þess að reyna að koma í veg fyrir
stríð, vill Feisal boða til fundar æðstu
manna þeirra ríkja, þar sem íslamstrú
er játuð. Fundinn vill hann halda í
Mekku. Hann hefur þegar fengið upp-
örvandi svör frá Marokikó, Túnis, Jórd-
aníu, íran, Kúwait og furstaríkjunum
við Persaflóa. Nasser hefur verið boð-
ið, en hann hefur engu svarað til nema
skætingi einum það sem af er. Feisal
tekur því öllu með ró.
F eisal telur sig hafa mikilvægu
hlutverki að gegna í heiminum. Hann
lítur á sig sem fulltrúa hins sanna,
arabíska heims, þar sem Nasser sé
fulltrúi útlendra öfgaafla. Innan hins
geysistóra ríkis hans eru allir helztu
helgistaðir Múhameðstrúarmanna, og
land hans liggur á einum mikilvæg-
ustu krossgötum veraldar. Því getur
oltið á miklu, hvernig til tekst um
hægfara framfarastefnu Feisals, sem
byggist á þjóðlegum og trúanlegum
erfðum, gagnvart byltingastefnu ný-
tízku ofstækismanna.
RABB
Framhald af bls. 5.
látna er lopinn teygður dálk eftir
dálk með innantómu orðagjálfri,
lofrollum, mærð og hálfsnöktandi
klökkvaskrifum. Mjög er í tízku að
halda hinum dauða uppi á snakki,
masa við hann um daginn og veg-
inn og liðnar samverustundir, og
alltaf er hinn látni þá þúaður, þótt
í lifanda lífi hafi eftirmælaskrifar-
anum aldrei dottið annað í hug en
að þéra hann. Saknaðargráturinn
er einatt tjáður í óviðfelldnum og
ósmekklegum stíl, sem er alveg
sérstaks eðlis, bœði hástemmdur
og „Vulgaire“. Það er eins og
skrifarinn sé að reyna að sannfæra
lesandann um, að hann sakni hins
látna í raun og veru; hann sé ekki
bara að þykjast. Úr þessu verður
svo leiðinlegur stílrembingur. Oft
er það svo, að lesandinn er engu
nær um hinn látna, eftir að hafa
lesið um hann langa grein. Það
gleymist að geta um foreldra hans
og fœðingarstað, œvisagan kemur
hvergi fram, nema hægt sé að ráða
í hálfkveðnar vísur, og þráfaldlega
hefur lesandinn ekki hugmynd um,
hvort hinn látni var giftur eða
átti afkomendur. Stundum b irta
blöðin margar minningargreinar
um sama mann, og segir þá hver
greinarhöfundur eitthvað á þá leið,
að hann œtli ekki að telja neitt
upp um hinn látna, — „það munu
aðrir mér fœrari gera“, — en svo
gerir það enginn. Hitt er lílca al-
gengt, að sama uppistaðan sé í fimrr,
greinum á sömu blaðsíðu. Ekki
tekur betra við, þegar skreyta á
eftirmælin með tilvitnunum í
kvœði. Staglazt er á sömu tilvitn-
unum áratug eftir áratug, og vitn-
ar hver eftir minni, án þess að
gá í bók, svo að fyrir hefur komið,
að sama Ijóðið hefur birzt í mjög
ólíkum útgáfum á sömu síðu. Eftir-
mælaljóð, sem einhverjir eru fengn
ir til þess að yrkja á stundinni, eru
oft með þeim hœtti, að lesandinn
veit ekki, hvort hann á heldur að
hlæja eða gráta. Skáldskapurinn
er þess konar, að engu er líkara
en verið sé að cjera gys að hinum
framliðna.
Eftirmœli ættu að hefjast á því
að gera grein fyrir œtt hins látna
og uppruna, án þess þó endilega
að rekja karllegginn til landnáms-
manna og fornbiskupa, og geta
mœtti systkina hans. Síðan á að
rekja æviferil hans, minnast á
helztu áfangastaði lífshlaupsins, og
nœst má gjarnan koma lýsing á
skapgerðareinkennum og öðru, sem
greindi hann frá öðrum mönnum.
Þarna sakar ekki að koma að einni
eða tveimur smásögum, ef þær eru
hnyttnar og varpa Ijósi á persón-
una, — gera mannlýsinguna fyllri.
Þá á að geta maka og afkomenda,
— og síðan punktur og basta.
Með þessu er fróðleiksþörf lesenda
að fullu svalað, — um einkakveðjur
og persónulegar orðsendingar
greinarhöfundar til hins dána og
aðstandenda hans varðar lesand-
ann ekki nokkurn skapaðan hlut.
Þeir, sem blöðum og tímaritum
ráða, eiga hiklaust að skera niður,
stytta og draga saman illa rituð
eftirmæli og umfram allt að strika
yfir smekkleysur og samræma
minningargreinar, ef fleiri en ein
birtast um sama mann.
Magnús Þórðarson.
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
10. júlí 1966