Lesbók Morgunblaðsins - 10.07.1966, Blaðsíða 12

— i ........ "
WANG
Framhald af bls. 4.
fyrsta þing æskulýðsfylkingar kommún-
ista, sem haldið var á sjö ára tímabili,
en viðfangsefni þess var hin brýna
þörf á að fylla æskuna „eldmóði bylt-
ingarinnar".
]Víaó og aðrir háttsettir, kínversk-
ir kommúnistar hafa viðurkennt fús-
lega við blaðamenn, sem átt hafa við-
töl við þá, að æskan hirði lítt um
áróður stjórnarvaldanna og enn minna
um kommúnismann. Hinir ungu hafa
ekki verið „hertir og stæltir" í byltingu
og styrjöld.
Flokkurinn á ekki annars kost en að
„fræða og endurfræða“ æskuna, og raun-
ar einnig hina eldri, því að alþýðu er
ekki heitið neinu nema striti og erfiði.
Rit Maós eru eina leiðsögnin og inn-
blásturinn, sem flokkurinn getur boðið
þjóðinni — og bregðist þetta, bregzt
aUt.
ang og 100.000 orða dagbók
hans teljast því til enn einnar tilraunar
til að auka á dýrð Maóismans með því
að skapa eins konar goðsagnahetju. Eru
kínverskir kommúnistar sannarlega illa
á vegi staddir, ef þeir verða að grípa til
þessarar aðferðar til að tryggja sér
hylli fjöldans. Þetta er nefnilega í ann-
að skipti á skömmum tíma, sem þeir
gera það.
Það eru aðeins tvö ár, síðan reynt
var að gera annan hermann, fyrirrenn-
ara Wangs, Lei Feng, ódauðlegan. Lei
var einnig óþekktur, ungur hermaður,
sem fórst af slysförum. Hann hafði líka
unnið ótal góðverk, kannað rit Maós
dyggilega og — sem vekur einna mesta
athygli í þessu sambandi — látið eftir
sig dagbók, þar sem hann söng Maó og
byltingunni lof og dýrð.
Flóttamenn, sem komizt hafa frá
Kína, láta í ljós mikinn efa um, að
Lei þessi hafi nokkru sinni verið til.
Flokksblöðin birtu samt fjölmargar
myndir af hermanni, sem sagður var
heita Lei Feng, þar sem hann var sýnd-
ur vinna hin ýmsu góðverk sín, meðan
hann reikaði um Kínaveldi í snyrtileg-
um einkennisbúningi og með sama
brosið sífellt á feitlögnu andlitinu.
„Sumt fólk kallar mig fifl“, skrifaði
Lei í dagbók sína. „Ég vil gera góðverk
í þágu ríkisins og þjóðarinnar......
Byltingin þarfnast fífla eins og mín“.
Þar sem Wang Chiah er, virðist
Kommúnistaflokkur Kína hafa fundið
verðugan arftaka Lei Fengs.
ÍSLENZK FORNRIT
Framhald af bls. 1.
I afrekum þeirra voru íslendingar stöð-
ugir hluttakendur — gegndu þar stund-
um miklu hlutverki, og hurfu svo heim
á ný með frásagnir af því sem þeir
höfðu gert, séð eða heyrt. Og einnig
þessar frásagnir lögðu þeim mönnum
til ríkulegt efni, sem sögur sögðu. En
sögurnar, sem þannig voru sagðar, urðu
veigamikill þáttur í íslenzkum forn-
sögum.
5. önnur lönd. — En því fór fjarri
að kynni íslendingsins væru bundin við
eingöngu Ísland og Noreg. Að einu
leyti var honum miklu auðveldara um
ferðalög þá en nú. Hann talaði þá tungu
sem á þeim tímum gekk um öll norð-
urlönd, í meginatriðum alls staðar hin
sama, og hafði víða náð festu í öðrum
löndum (Skotlandi, Englandi, írlandi og
Normandii á vesturlöndum, og til aust-
urs á Rússlandi og í Miklagarði). Það
liggur í augum uppi, hve mikilsvert
þetta var, að því er varðaði öflun fróð-
leiks. Það var ekki aðeíns í Vestur-
Evrópu heldur og í Austur-Evrópu, að
Islendingur gat fræðzt mikið af sam-
neyti við þá menn, er töluðu hans eigið
móðurmál, og í þeirra hóp gat hann
séð og gert margt í öðrum löndum. Með-
an Haraldur Noregskonungur barðist í
þjónustu Grikkjakeisara í löndunum
við Miðjarðarhaf, hafði hann íslendinga
í liði sínu, þeirra á meðal Halldór
Snorrason, sem sagði svo heima á ís-
landi söguna af því sem þar gerðist.
Þegar Sigurður Noregskonungur og
Rögnvaldur Orkneyjajarl fóru til
Landsins helga, voru líka íslendingar
með þeim, ortu á móðurmáli sínu ljóð
á bökkum Jórdanar, og þau ljóð bár-
ust til íslands og geymdust þar.
I þessu, sem nú hefir verið sagt
frá, er að finna frumskilyrðin fyrir til-
orðningu íslenzkra fornsagna — annars
vegar iandnámið með eðlilegum erjum
meðal landnemanna, sprottnum upp af
umdeildum réttindum og kröfum, en
hins vegar þá ævintýraþrá sem freistar
íslendingsins til að leita gæfunnar með-
al framandi þjóða. Alltaf var verið að
fara fram og aftur, eins og vænta mátti
um menn af siglingaþjóð, sem ógjarna
una því að lifa í einangrun. Hvort sem
maðurinn var heima eða erlendis, var
líf hans fullt af áhugaefnum og ævin-
týrum, sem gáfu tilefni umræðu og frá-
sagnar.
Allt miundi þetta eflaust hafa skipt
litlu máli ef ekki hefði verið fyrir einn
eðlisþátt íslendinga: Þeir voru yfirleitt
hnýsnir. Mátti segja að hver maður
hefði mikla löngun til að vita, hvað var
að gerast. Honum var mjög í mun að
vita hvað hver maður umhverfis hann
gerði og hvar hann fór. Slrkt hugarfar
glæðist eðlilega hjá þeim, er lifa í miklu
strjálbýli, þar sem hver maður, og sér-
staklega ef hann er ókunnugur, er settur
undir smásjá og allt hans athæfi gaum-
gæft. Þessi forvitni, þessi athygli á
hverju einu í fari einstaklingsins, virð-
ist hafa orðið að sérkenni þjóðarinnar.
Þjóðin í heild sinni tók á sama hátt og
einstaklingurinn að beina huganum að
því, sem fram fór, bæði innan lands og
utan. Til þess að þroska þennan eigin-
leika, hafði hún tvö mikilsverð tæki-
færi: veturna löngu og þingin. Vetur-
inn veitti tækifæri til þess að tala og
hlusta, til þess að rökræða út í ýztu
æsar það sem fróðlegt þótti, og til þess
að skiptast á skoðunum á því sem um-
deilanlegt var. Þingin — og þá umfram
allt Alþingi — veittu óviðjafnanlegt tæki
færi til þess að safna sér fróðleik úr
öllum áttum. Sá forvitni átti þess kost
að hitta þar þá menn, sem komnir voru
hvaðanæva að; ekki aðeins úr öðrum
landsfjórðungum, heldur og frá útlönd-
um, Bretlandi, og jafnvel alla leið utan
úr Miklagarði. Og með því að allir
mæltu þeir á íslenzku, var enginn þrösk-
uldur tungumáls því til fyrirstöðu, að
fá forvitninni svalað. Þrátt fyrir legu
sína, var Island í þá daga í raun og
sannleika ein hinna miklu miðstöðva
þar sem allt það var vitað og rætt, sem
varðaði norðurlönd og grannlönd þeirra.
Hvort sem það nú var fyrir meðfætt
eðli íslendingsins, eða af því að hann
tróð sig með þessum hætti fullan af
fróðleik, varð hann ekki aðeins áheyr-
andi að sögum, heldur og sjálfur sögu-
maður. Hann ræktaði með sér sögu-
mennskuna sem íþrótt, og hann iðkaði
hana þangað til hann var orðinn snilling-
ur. Að segja sögu, eins og það var kallað,
var að skemmta á hinn vinsælasta hátt,
og á þenna hátt sköpuðu íslendingar
bókmenntir á óbundnu máli áður en þeir
höfðu hugmynd um ritaðar bókmennt-
ir. Sjálfar nefna fornsögurnar mörg
dæmi þess, að sagðar voru sögur, og
þær bera því vitni, hve vinsæl sú
skemmtun var.
E kki þarf mikið ímyndunarafl til
þess að sjá fyrir sér atburð þann, er
Njálssaga greinir frá, þar sem Gunnar
Lambason, í höll Sigurðar Orkneyja-
jarls, er Xátinn sitja og segja söguna af
Njálsbrennu, og segir hana svo ódrengi-
lega að fyrir það er hann gerður höfði
styttri. Eða þá kvöld eftir kvöld allan
jólatímann við hirð Haralds harðráða,
þar sem konungur situr og hlýðir á
sögu sinna eigin ævintýra, eins og ung-
ur íslendingur segir hana, en konung-
ur lætur það á engan hátt merkjast,
hvort honum gezt vel eða illa að sög-
unni, unz hún er á enda sögð.
Svo mikilsvert skemmtanaförm þótti
þessi munnlega sagnalist að fært var
í letur, hver voru heiti þeirra sagna,
er sagðar voru við brúðkaup á Reyk-
hólum árið 1119. Þær sögur voru aðal-
lega af skáldsagnaflokknum, og um
eina þeirra er þess getið, að með henni
„var skemmt Sverri Noregskonungi, og
kallaði hann slíkar lygisögorr skemmti-
legastar".
Við þessi skilyrði var það, að íslenzk-
ar fornsögur þroskuðust allt fram á
byrjun tólftu aldar. Löngu fyrir þann
tíma var lífið á íslandi komið í rólegra
horf en það er ríkt hafði fyrstu öldina
eftir landnámið. Arið 1000 hafði krist-
inn dómur verið formlega í lög tekinn
sem trú þjóðarinnar, og með honum
hafði komið ekki aðeins friðsamlegra
hugarfar, heldur og nýr lærdómur —
hinn bóklegi. Nú var minna í frásögur
að færa og hin nýja aðferð til þess að
geyma atburðina var orðin mönnum til-
tæk. I stað þess að leggja langa sögu á
minnið, mátti nú festa hana á kálfskinn
með penna og bleki. Þessi nýja uppgötv-
un virðist einföld, en það tók um það bil
öld að gera hana. Að því er við bezt
vitum var það veturinn 1117-18 að haf-
ið var að rita bækur á Islandi, og var
byrjað á að rita lögin, sem þangað til
höfðu verið varðveitt í minni þeirra
manna, er laganna skyldu geyma. Aður
langt leið, var farið að gera hið sama
við annað það, er minnið hafði áður
varðveitt, og fyrir 1130 hafi stutt íslands
saga verið rituð. Um 1150 hófst það
tímaskeið sem um gjörvallt landið lét
pennana iða við skrásetningu þess fróð-
leiks, er hvert hérað hafði varðveitt
í söguformi. Svo hratt fór þessi tízka
um landið að svo virðist sem flestar
þessara sagna hafi verið búið að rita
fyrir 1200. Þó var kappsamlega haldið
áfram að rita og endurrita næstu tvær
aldirnar, (þ.e.a.s. frá 1200 til 1400) og
þá lokið að skrá það mikla og merki-
lega safn, er við nefnum íslenzkar forn-
sögur.
Að mestu má flokka þær þannig:
1. íslendingasögur. Sögur nafntog-
aðra íslendinga eða íslenzkra ætta, fró
því á landnámstíð (eða litlu fyrr) til
um það bil 1030. (Biskupasögur og
Sturlunga saga ná þó miklu lengra nið-
ur).
2. Sögur Noregskonunga, einkum
frá dögum Hálfdanar föður Haralds hár-
fagra (eða frá því um það bil 850 allt
til dauða Hákonar hins gamla 1266).
Þetta er efni sem íslenzkum sagnarit-
ur'.im var einkar hugleikið um meir en
heillar aldrar skeið, frá því kringum
1160 til 1270.
3. Sögur annarra norrænna landa,
svo sem Færeyja, Orkneyja og Dan-
merkur,
4. Þjóðsagnakenndar og uppspunnar
sögur um menn á forsögulegum tímum
norðurlanda eða í öðrum hlutum hins
germanska heims. Þessi flokkur er bæði
stór og margbreytilegur, og í sumum
greinum er hann stórkostlegasta dæmið
um þrautseigjuna að varðveita arfsagn-
irnar í marga ættliði. Fyrir þekkingu
okkar á tímum elzta germanska sagna-
fróðleiksins í heild eru margar þessara
sagna mjög mikilsverðar. Og þrátt fyrir
það, að margir fræðimenn hafa um
hálfrar aldar skeið lagt hið mesta kapp
á að rannsaka þær, fer því þó f jarri að
búið sé að nýta allan þann fróðleik, sem
þær hafa að geyma. Frá sumum þess-
ara sagna, þeim er þýddar hafa verið
t.d. Völsvmgasögu, er að nokkru leyti
runninn ýmiss konar misskilningur á ís-
lenzkum fornsögum.
5. Þýðingar á miðaldasögum eða
klassiskum ritum, sögur helgra manna
og frægra kirkjuhöfðingja, sögur trú-
arlegs eðlis, og annað efni frá lærðtun
mönnum runnið. Með lestri þessara rita
gátu íslendingar á þrettándu öld komizt
í mikil kynni við sögu fornaldarinnar;
— sögu Trjóu, ævi Alexanders mikla,
borgarastríð Rómverja og stríðið við
Júgúrtu, sögu Breta (Geoffrey of Mon-
mouth), margar hinna frönsku skáld-
sagna, og ennþá margt fleira er til-
heyrði bókmenntum miðalda. Jafnvel
þó að viðurkennd sé hlutdeild Noregs
í þessum þýðingum, er það talandi vott-
ur um bókmenntahneigð íslendinga að
svo margar þýðingar úr latínu og
frönsku ekki einungis urðu til, heldur
bera því ljóst vitni, að almenningur
sóttist eftir slíkum ritum. Og hvernig
sem háttað var um frumtextann, er þýð-
ingin oftast nefnd saga: — Trójumanna-
saga, Alexanderssaga, Bretasaga, Róm-
verjasaga o.s.frv.
I\Æikið er það, sem segja mætti
um hvern einstakan af þessum sagna-
flokkum, en að þessu sinni ætla ég að
takmarka mína fáorðu umsögn við hinn
fyrsta þeirra: — sögur sem aðallega
segja frá mönnum og atburðum á ís-
landi á hinni svokölluðu söguöld, sem
talið er að ljúki um 1030.
1. Það er athyglisvert, hve margar
þessar sögur eru. Þær, sem varðveitzt
hafa, eru um fjörutíu alls, misjafniega
langar. Heildarútgáfa af þeim, gerð í
Reykjavík handa almenningi, er um
3000 síður í litlu áttblöðungsbroti. Sum-
ar sögurnar vitum við að glatast hafa
á liðnum öldum.
2. Ekki eru þær allar iafnar að frum-
leik, og ekki heldur um sannfræði.
Frumlegastar að gerð eru venjuiega
hinar styttri sögur, sem fyrst hafa ver-
ið sagðar og síðan færðar í letur í um-
hverfi sínu, en eftir það ekki við þeim
hróflað. Þær, sem ófrumlegastar eru að
gerð, bera þess merki að skrifarar hara
gert á þeim breytingar, annað hvort
með því að skeyta saman frásagnir
sem uprunalega voru aðgreindar, eða
þá með því að umskapa allt efnið eftir
hugmyndum nýrrar bókmenntatízku,
eða þeir hafa jafnvel freklega ofið sam-
an óbrjálaða arfsögn og bókmenntaleg-
an lilbúning. Til dæmis um þetta má
nefna hina frægu Njálssögu. Það er
greinilegt að hún er samsteypa óháðra
sagna, og samsteypan hefir ekki tek-
izt svo, að ekki séu þar hnökrar á sam-
skeytunum. Egilssaga aftur á móti er
verk vel uppfrædds sagnamanns, sem
bætir sinni víðtæku þekkigu ofan á
traustan grundvöll arfsagnar, er gengið
hefir í ættinni, en Grettissaga er að
efni til söguleg skáldsaga um ævintýra-
legan feril raunverulegs útlaga. Hvernig
háttað sé sambandi hverrar sögu við
hinar eiginlegu staðreyndir, er hlutur
sem ekki verður ákveðinn eftir iastri
reglu, heldur verður úrskurðurinn í
hverju tilfelli háður þeim ályktunum,
sem draga má af öllum líkum og' at-
vikum.
3. Misjafnt er það, hve miklar sög-
ur gerast í hverjum landshluta á íslandi.
Miklu flestar gerast í vesturhluta lands-
ins. Norðurlands gætir og mikið, en á
austanverðu og sunnanverðu landinu ger
ast fáar sögur. Ef dregin er lina noröur
og suður frá Húnaflóa til Ölfusár, ger-
ast tveir-þriðju sagnanna fyrir vestan
þá línu, einn sjötti á norðurlandi, en
aðeins einn-tólfti austanlands og sunn-
an. Til þess liggja ýmsar ástæður , að
sögurnar dreifast svona misjafnt á land-
ið, en óþarft er að fara út í þá sálma.
Vitaskuld getur það ekki komið til
mála að gera hér grein fyrir efni sér-
stakra sagna. Hið eina, sem hér er mögu
12 LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
10. júlí 1966