Lesbók Morgunblaðsins - 10.07.1966, Blaðsíða 13

mmm
■ pr m\> mm miuwtiAR
TAIKh: HAHUD&KR^SON-
ÞA A1ÆL7I qAMQLtRi: ÞETT/?Atfl E»f AT v'lSU
SKlhJfl./lTSATT ER. þLSSfl ULVTI NA £K
SJ'A.ER Þl> UZM NÚTiL DÆMaTEKIT.
EM H\/£RM|<4 VAR FJÖTORRINN SN'iÐAÐRí
IJ'ARR SECIR: MT K/JMN £K ÞlR VEL SíOA-
FJÖTl/RINN VARÐSLETTR OK OLAOTR 5EM
SILKlRÆNA,EN Sv'A TRAV5TR OK ST6RKR
SíN NÚ SKfl LTl/ HE.YRA.
ÞA £R fJÓTORRlNN VflR F/LRÐR MSC/A/C/Al.
PÖ'KKUÐV f»£lR VEL SENDIMAnNI SlTT
j--------------------------------órendi .
t>A FÖRl/ÆílRMIR CrT í VÁTN ÞflT, £R ‘/l/1SVARTM|R HEHlR, 7 tfÖLM
ÞANN, £R LYNCJi/l £R KAU.AÐR, OK KÖLLUÐU M£Ð S'£R OlFINN-,
... SVNDU HOWUM SILKHSANDIT OK oaeu HANM SClTA OK KVflÐU V£RA TRAOST’
flRA £W LlKENDl ÞÆTTl A FV/?II? DIQRLBIKS SflKflR.
OK S£LDI NVBRR ÖORUM OKTREySTl MEÐ HflNDflFLI, OKSLfTNAÚI £|GI £N
t>D KVAOU ÞEIF C/LFINN SL'ITA MUNDV. '
legt, er að gefa nokkra hugmynd um
það, hvað sögurnar segja okkur um ís-
3and og fslendinga á söguöld. Þetta er
aðeins unnt að gera í meginatriðum,
og að mörgu þvi, sem fróðlegt mundi
þykja, er aðeins unnt að víkja laus-
lega, og annað verður að láta með öllu
óumtalað.
1. Landið sjálft. Svo má heita, að
sögunum og hinu sérstæða riti Land-
námabók eigum við að þakka allt það,
er við vitum um landið sjálft, fund þess
og landnámið. Og svo fullkomin er bessi
fróðleikur að við vitum nafn og upp-
runa hvers og einstaks landnámsmanns,
og nákvæmlega hversu mikið land hann
tók sér. (Af þessu flýtur það, að engin
Þjóð í Evrópu á sér svo glöggt upphaf
sem íslendingar, og að þorri manna
getur með nákvæmni rakið ætt sína þús-
und ár aftur í tímann.) Okkur er Jíka
irá því sagt, að margir hinna uppruna-
legu landnámsmanna völdu sér aðset-
Ursstaði eftir dulrænum bendingum, og
með hverjum hætti þeir helguðu sér
i>au landsvæði er þeir köstuðu á eign
Sinni.
Þá fáum við líka að vita um það,
hvernig háttað var siglingum á þessum
tímum, áttavitinn var óþekktur og eklsi
var eftir öðru að fara en sól og stjörn-
um, og hvernig svo gat farið í þokum
og stórviðrum að farmenn töpuðu öll-
um áttum og þá bar Xoks að allt öðrum
ströndum en þeim, er þeir hugðust ná.
Með þessum hætti var það, að Græn-
'land fannt og austurströnd Ameriku.
Sögurnar greina frá landnámi á Græn-
landi og misheppnaðri tilraun tíl ból-
festu í Amerílcu. Þaer sögur, er írá
þessu segja, hafa að vonum dregið að
sér mikla abhygli nú á síðari timum.
TiXviljun olli því, að ísland hlaut það
nafn er það ber, en aftur á móti er
frá því greint, að Grænland var af ráðn-
um hug þannig nefnt til þess að laða
fólk þangað. En Vínland (strönd Ame-
riku) hlaut nafn sitt fyrir það, að þar
fundust berjaklasar sem talið var að
væru vínber.
2. Landslagið. Af sögunum fræð-
umst við mildð um landslag á íslandi,
strendur landsins og firði, fjöll þess og
dali, vötnin og árnar, en minna en vænta
mátti um eldfjöllin og hverina. Allt
var þetta vitanlega eins þá og það er
nú, en á einu hefir mikil breyting orð-
ið: Þegar hinir fyrstu landnámsmenn
komu til íslands, var þar gnægð þess,
er kallað var skógur, þ.e.a.s. stór svæði
vaxin birki og reyni, nægilega hávöxn-
um trjám til þess að skýla búpeningi
og til þess að útlægir menn gætu falizt
þar, jafnvel að þar fengist húsaviður.
Þetta er nú horfið, að smávægilegum
leifum undanskildum. Skógurinn hefir
öld fram af öld verið höggvinn til elds-
neytis, eða þá að hann hefir dáið út.
í þessu efni er nú ísland verr á vegi
en það var á söguöld. Og þar með hefir
komið til sögunnar nýr tjónvaldur. Sög-
urnar geta þráfaldlega bæja þar sem nú
er enginn bær. Þeir hafa liðið undir
lok vegna þess að gróðurinn hvarf —
blés upp, svo að vindur feykti burt öll-
um grassverði.
Sögurnar geta þrásækilega um korn-
yrkju — um plægingu og sáningu — og
mörg örnefni bera þess enn í dag vott,
hve viða hún var stunduð. Það er meira
en hugarburður ihöfundar Njálu þegar
hann segir frá því, að Höskuldur færi
út með kornkippu og sverð til þess
að sá akur sinn, eða að Gunnar sæi
bleika akra heima á bæ sínum þegar
hann leit heim, lagður á stað í útlegð.
Það var ekki fyrr en um miðja fjórt-
ándu öld að íslendingar gáfust upp í við-
leitni sinni að rækta handa sér brauð-
korn.
Að öðru leyti hefir útlit landsins tekið
litlum breytingum frá því sem var á
söguöld. í flestum héruðum er svipur-
inn enn mjög hinn sami. Sérstaklega
eru samgöngutækin að mestu leyti hin
sömu. Enn ríða menn sömu göturnar
og landnámsmennirnir fóru; um aðrar
leiðir er ekki að ræða. Fyrir þetta er
það ekki einungis skemmtilegt að koma
til íslands, heldur er það og beinlínis
nauðsynlegt til þess að öðlast fullan
skilning á íslendingasögunum. Þannig
er það, að Þorskfirðingasaga greimr
frá því, að við brúðkaup á Kleifum í
Gilsfirði var þess gætt, að engar njósn-
ir skyldu berast til Ólafsdals um það
sem fram fór. Óðar en gætt er legu þess-
ara tveggja bæja, verður það augljóst,
hvernig þetta mátti verða. Svo nátengd
er ófölsuð fornsaga iðulega staðháttum
héraðsins að gera má sér grein fyrir
því, hvar söguritarinn átti heima, eða
þó að minnsta kosti í hvaða átt frá sögu-
staðnum hann bjó.
Villt dýralíf í landinu var ekki fjöl-
skrúðugra á söguöld en það er nú. Inn-
lend dýr voru þar ekki önnur en refui-
inn, sem mikið er þar af enniþá, og
hvítabirnir flæktust þangað stöku sinn-
um með hafisnum frá norðurskauts-
slóðum. Larvdnámsmennirnir komu með
þau dýr, sem viðhaldið hafa lífi þjóð-
arinnar til þessa dags: nautgripi, sauð-
fé og hross.
3. Félagslíf. Sögurnar eru svo sam-
ofnar daglegu lífi fólksins að við kynn-
umst því nálega í smáu sem stóru. Þær
segja frá öllu því er varðar sauðfjár-
búskap og fiskveiðar. Við fræðumst af
þeim um hina innri tilhögun híbýla og
innanhússstörf karla og kvenna. Efitir
fornsögunum mætti taka saman bækur
um þetta, og hefir enda verið gert. Má
þar sérstaklega til nefna bók dr. Valt-
ýs Guðmundssonar um húsaskipun á
íslandi, en við hana hafa sérfræðingar í
ritum Hómers stuðzt til þess að ráða
þá gátu, hvernig háttað hafi verið höll
ódysseifs.
Um íþróttir og skemmtanir lærum
við mikið af sögunum, um vopnaburð
og sund, knattleik, hesta-at, o.s.frv., um
að sagðar voru sögur og kvæði flutt.
Einnig um þetta allt hefir verið ritað af
lærdómi á ýmsum tungum.
Sökum þess, hve háðir Islendingar
voru bæði sjónum og landjörðinni, seg-
ir það sig sjálft, að þeir gáfu mikinn
gaum jafnt veðráttu sem stjörnum. Ný-
lega hefir sænskur lærdómsmaður fært
rök fyrir því, að þeir voru eina þjóðin
í Evrópu sem á tólftu öld gerði sjálf-
stæðar athuganir í stjörnufræðL
4. Þjóðtrú og trúarbrögð. Auk þessa
forna fróðleiks um raunveruleikann og
hversdagslífið, eru fornsögurnar mikil
náma fyrir hvern þann, sem fræðast
vill um hverskonar þjóðtrú. íslendingar
hafa alla tíð Mtið sig miklu skipta sam-
band sýnilegs heims og hins ósýnilega,
hins þekkita og hins óiþekkta. Draumar,
fyrirboðar, og hver og ein tegund dul-
rænna fyrirbæra hafa gegnum aldirnar
verið mikið atriði í lifi fólksins. Upp
úr þessum íslenzku athugunum er
sprottið hartnær allt það, er við vitum
um tvö vísindaleg viðfangsefni: germ-
önsk trúarbrögð og ástand framliðinna.
Hver sá, er tekur sér fyrir hendur að
rarmsaka þessi efni, án þess að vita nokk
uð um þau fyrirfram, kemst að raun um
að það er ótrúlega lítið, sem varpar
ljósi á þau annað en íslenzkar fornsög-
ur. Svo sterkan hug höfðu íslendingar
á þessum fornfræðum, að hann nægði
til Þess að hindra kirkjuna í eðliiegri
viðleitni hennar til þess að kefja hina
og venjum, er af henni leiddi, enda þótt
sú viðleitni megnaði mikiis hjá öðrum
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 13
10. júlí 1966