Lesbók Morgunblaðsins - 10.07.1966, Blaðsíða 10

SMÁSAGAN
Framhald af bls. 3.
þegar böron eru orðin of syfjuð, hugsa
þau tóma vitleysu. Farðu nú að sofa.
— Ég held nú samt að ég þori ekki
að eignast börn; það er ekki víst að
það verði óhætt. Eitrið gæti borizt
hingað lika, fyrst það er komið upp í
Ihimininn. Kannski geri ég bara eitt-
hvað annað í staðinn.
— Ég segi þér satt, Hjúfra mín, það
verður óhætt. Hefur mamma nokkurn
tíma skrökvað að þér?
— Nei, mamma, en þú veizt ekki
allt. Enginn getur vitað allt, ekki þú
heldur.
— Þú hlýtur að vera orðin mjög
syfjuð, barnið mitt, hugsar tóma vit-
leysu og trúir hvorki guði né mömmu
þinni. Lokaðu nú augunum og hættu
að hugsa.
— Já, ég skal reyna; ég get hvort
sem er ekki hætt að hugsa, þegar ég er
vakandi. —
T elpan lokar augunum og sofnar
á örskammri stund. Sofnar frá því
vandamáli, þeirri ógnþrungnu spurn-
ingu, sem ekkert sjö ára barn ætti
að þurfa að stríða við.
Hvað skyldi hún duga þér lengi,
guðsmyndin, sem ég dró fram og
þurrkaði rykið af, Hjúfra litla? Kannski
lengi, alltaf. Kannski aðeins skamma
hríð.
Og hvert verður viðhorf þitt til lífs-
ins, sem þér var gefið?
Á ég eftir að sjá þig vonsvikna, harða,
bitra, dómara okkar, fólksins sem skap-
aði þér framtíðina?
Eyðir þú einmanalegum kvöldum við
vínglas og vindlinga, elskandi einn í
dag og annan á morgun, eða engan?
J>ví ekkert hefur framar tilgang.
Það gætu fæðzt vansköpuð böm.
Mestar líkur til þess.
Ég horfi á þig, þar sem þú sefur
með brúðuna þína í fanginu; þú skilur
hana sjaldan við þig, því þú ert fyrst
óg fremst ofurlítil mamma. — — —
STEINUNN
Framhald af bls. 7.
S teinunn er nú orðin ekkja í
annað sinn rúmlega fertug eftir Ólaf
mann sinn. Nú gerist það í lífi Stein-
unnar, sem er að mörgu leyti torráðin
gáta, því nú ber fundum þeirra saman,
Eggerts Hannessonar, riddara og lög-
manns, fyrrum hirðstjóra, og hennar. Að
vísu er ekki mesta ráðgátan að þau
hittast, þar sem Eggert er lögmaður
norðanlands og vestan og hefur sjálf-
sagt komið oftar en einu sinni að Hofi
í yfirreiðum sínum urn landið og séð
hina stórlátu höfðingskonu, heldur hitt
að þau skyldu giftast.
Eggert var einn siðskiptamanna og
tengdur Daða í Snóksdal, höfuðand-
stæðingi Jóns biskups og sona hans, og
eru ólíkindi að nokkur sérleg vinátta
hafi verið á þessum tímum með Eggerti
lögmanni og húsfreyjunni á Hofi, ekkju
séra Björns á Melstað.
Eggert var á þessum árum, um 1560,
einn voldugasti, auðugasti og glæsileg-
asti höfðingi landsins, dóttursonur
Björns ríka í Ögri Guðnasonar,
og sat í ríki hinns gömlu Vatns-
firðinga á Vestfjörðum. Var hann
aðalborinn riddari í föðurætt, sonar-
sonur Eggerts lögmanns Eggerts-
sonar í Víkinni í Noregi, sem aðlaður
var 1488 af Hans Danakonungi. Fékk
Eggert yngri staðfest það aðalsbréf
1551 og var riddari með kynjadýrið
einhyrning í skjaldarmerki sínu. Eggert
hafði búið á I./pi í Dýrafirði, Nesi á
Seltjarnarnesi og viðar, og munu höfuð-
ból hans hafa verið skartmiklir viðhafn-
arbæir, ef dæma má af drykkjarhorni
þvi sem varðveitt er úr búi hans. Eggert
hafði víða sýsluvöld og Helgafells-
klaustur frá 1559, og ekki við eina fjöl-
ina felldur í kvennamálum; hafði hann
þegar hér er komið sögu verið tvígiftur.
Fyrst átti hann Sigríði Þorleifsdóttur
sýslumanns á MöðruvöJium Grímssonar,
en hún var systir Halldóru er átti Ara
lögmann fyrrverandi mág Steinunnar,
en tengdir þessar urðu eftir dráp Ara.
Þá átti Eggert Sesselju Jónsdóttur fra
Kirkjubóli, ráðskonu sína að sögn í Við-
ey, og með henni nokkur börn. Þeirra
kunnust voru Jón murtur og Ragnheið-
ur.
E ggert hefur verið hálffimmtug-
ur, f. um 1515, er hann gengur að eiga
Steinunni. Er ekki ólíklegt að Stein-
unn hafi séð sér hér leik á borði að
rétta hag barna sinna og giftast öðrum
lögmanni landsins og miklum höfðingja
og auðugum og bæta þannig aðstöðu
sína og barna sinna. Hér hafa það verið
glæsimennska og skörungsskapur Stein-
unnar sem réðu úrslitum. Mun hún og
hafa verið skartkona að þeirra tíma
hætti; hún er þó orðin roskin kona, og
Eggert verður að fá konungsleyfi vegna
legorðs þremennings Eggerts, Guðna
Þormóðssonar, með Steinunni, og var
það leyfi veitt 20. marz 1563.
Bak við þennan ráðahag hafa og stað-
ið þeir bræður Steinunnar, sem hefur
verið mikil stoð að Eggerti, og einnig
gagnkvæmt mun Eggerti hafa verið
styrkur að þeim bræðrum. Magnús
prúði, bróðir Steinunnar, kvæntist 1565
Ragnheiði, dóttur Eggerts mágs síns.
Þannig samtvinnast þessar tengdir, og á
Steinunn hér án efa stóran hlut í, en
Ragnheiður stjúpdóttir hennar var rík-
asli kvenkostur í landinu. Var hún þá
15 vetra, en dó 6. ágúst 1642 í Sauð-
lauksdal, komin yfir nírætt. Átti hún
eftir föður sinn Saurbæ á Rauðasandi,
Sauðlauksdal, Stóra-Laugardal í Tálkna-
firði, Haga á Barðaströnd, Ögur við fsa-
fjarðardjúp og fleiri jarðir.
S teinunn lætur hér ekki staðar
numið, giftir 1567 Guðrúnu dóttur sína
kornunga Hannesi í Snóksdal (d. 1615)
Björnssyni, bróðursyni Eggerts og
dóttursyni Daða í Snóksdal. Var þá
gamli maðurinn dáinn fyrir 4 árum úr
átumeini. Dvaldi Steinunn oftast hjá
Guðrúnu í Snóksdal, dóttur sinni, sem
varð nafnfræg ágætiskona.
Sambúð þeirra Steir.unnar og Eggerts
gerðist köld, þó þau hafi getað lifað
með prakt og pelli. Var nú svo komið
að Steinunn, ekkja séra Björns á Mel-
stað, sat hjá dóttur sinni í Snóksdals-
auðinum. Hefðu það þótt tíðindi nokkr-
um árum fyrr. Eggert hafði borgað 500
ríkisdali fyrir Hannes bróðurson sinn,
þegar Bessastaðavaldið ætlaði að
liremma Snóksdalsauðinn. Eggert, sem
hafði umboð Hannesar, bjargaði eign-
únum með þessum fjárútlátum.
Steinunn lét ekki alveg hér staðar
numið með tengdir milli hinna gömlu
óvina. Önnu Björnsdóttur, systur Hann-
esar, fékk hún til handa Árna syni sín-
um og séra Björns. Var þá þar komið
áð dótturdóttir Daða í Snóksdal átti son
líjörns Jónssonar biskups Arasonar og
ættirnar tengdar mcð blóðböndum.
Bjuggu þau Anna og Árni á Sauðafelli
I Dölum, gömlu þrætuepli Daða og
Jóns biskups og sonar hans, en þar voru
þeir feðgar handteknir 1550 af Daða og
niönnum hans. Hér var því vel og vitur
lega á málum haldið til sætta og bund-
ið um gömul sár. Voru þau Sauðafells-
hjón kynsæl. Bjarni Björnsson og
Steinunnar kvæntist Sessélju, sem talin
var Sigurðardóttir, en var laundóttir
Eggerts Hannessonar. Er sagt að Bjarn!
festi hana Eggertsdóttur að ráði og for-
lagi Magnúsar prúða Jónssonar í litlu
stofunni í Haga á Barðaströnd daginn
eítir giftingardag þeirra. Var það vott-
fest. Voru hér komnar á aðrar góðar
tengdir. Sátu þau hjón, Bjarni og
Sesselja, á Brjánslæk á Barðaströnd,
góðu höfuðbóli. Með öllum þessum fyrr-
r.eíndu tengdum og veru Steinunnar 1
Snoksdal var svo komið, að ættir Jóns
biskups Arasonar og Daða í Snóksdal
voru orðnar svo nánar hvor annarri,
að ófriður og deiluefni voru úr sögunni.
Enginn átti ríkari þátt í þessu en Stein-
unn frá Svalbarði. Ástareldur þeirra
Eggerts kulnaði skjótt; cftir voru mörg
hjónabönd barna hennar og ættmenna,
sem fylgdi mikill auður og aðstaða til
vegs og valda í hinu nýja þjóðfélagi,
sem reis upp úr baráttu siðskiptaald-
arinnar og margir máttu bera höfuðið
hallt eftir. Svo kynsælar urðu ættir af
Jóni biskupi og börnum hans, að á kom-
andi öldum var nærri hvert stórmenni
hérlendis, biskup eða lögmaður, af
honum komið og að síðustu hvert
m'mnsbarn á öllu landinu.
Eggert Hannesson átti eftir að eiga
í rniklu stímabraki; hann og Jón murtur
sonur þans riðu heim í Síðumúla á
Hvítársíðu 1571, og drap þar Jón murt-
ur Jón Grímsson bónda í Norðtungu,
og var Jón dæmdur útlægur.
Arið 1578 komu enskir ræningj-
ar að Vestfjörðum, að sögn 180 talsins,
á einu stóru skipi og tóku Eggert Hann-
esson höndum fáklæddan og óviðbúinn
að Saurbæ á Rauðasandi, einu af höfuð
bóium hans. Jón sá, er fyrir ræningja-
flokknum réð, var að eftirnafni Neflen
eða Neslen og hafði verið fálkafangari
hér í mörg ár og átti Eggerti að gjalda
synjun á vetrarvist á ísiandi. Varð Egg-
ert að kaupa sig lausan fyrir stórfé.
Var að sögn Ragnheiðar dóttur hans svo
mikið kvensilfur í þeim sjóði, að það
var upp á 13 konur. Úr Snóksdal komu
640 ríkisdalir. Var Steinunn þá í Snóks-
dal hjá dóttur sinni og hefur þurft að
fórna einhverju af kvensilfri sínu og
skarti til frelsunar bónda síns. Eggert
vai sleppt úr haldi eftir þessi miklu
íjárútlát, og kærði hann til Danakonungs
mál þessi og bar sig aumlega vegna fá-
tæktar í bréfi því sem hann skrifaði
hátigninni. Af nógu var þó að taka hér-
lendis, stórar jarðeignir, sem runnu
flestar til dóttur hans, Ragnheiðar, og
stórfé sem hann kom út til Hamborgar
með Jóni murti syni sínum, sem dvaldi
í útlegð, og var upphæðin talin
nema 5000 ríkisdölum. Þau Eggert og
Steinunn hafa að fullu slitið samvistir.
Hélt Eggert eftir kveðjudrykkju mikla
á Vatnseyri á Patreksfirði til Hamborg-
ar og settist þar að og kvæntist í fjórða
sinn konu að nafni Arngert. Jón murtur
var og kvæntur þar og atti afkomendur
í Hamborg; varð hann skammlífur.
Eggert dó í Hamborg i583 úr brenni-
vinsofdrykkju, að sögn Guðrúnar stjúp-
dóttur hans í Snóksdai. Lauk þar lit-
rikustu ævi íslenzks höfðingja á sið-
skiptaöld. Hvíla þeir feðgar, Eggert
Hannesson riddari og Jón murtur sunur
hans, í St. Katrínarkirkju í Hamborg,
og er kirkja sú enn við lýði.
S teinunn lifði lengi eftir þessa at-
burði og er talin hafa andazt 1592 eða
jafnvel síðar. Guðrún dóttir hennar bjó
við rausn í Snóksdai. Hannes maður
hennar drukknaði 1615. Gaf hún þeim,
sem farín líkið, mikið fé. Sjálf varð hún
háöldruð og er loflega getið í annálum.
í Fitjaannáli segir, að Guðrún Óiafs-
dóttir varð hálfníræð kona og sat í
Snóksdal með tillagi barna sinna, gerði
og fátækum gott af sér jafnaðarlega,
slíkt hið sama hefur húsfrú Steinunn
móðir hennar gert.
(Heimildir; Árbækur Espólins, Forn-
bréfasafn, Annálar, SagnaþæVtir Þjóð-
ólfs o. fl.)
FANGI
Framhald af bls. 9.
var ósvikið sovézkt skrifstofuveldi:
Dátarnir, sem voru við skyldustörf ut-
an búðanna, stóðu ekki undir stjórn
yfirvalda fangabúðanna, heldur næstu
herstöðvar, sem var þarna skammt
frá).
Við dunduðum þarna við eldinn I
hálftíma, meðan verkstjórinn, sem var
„eldri“ fangi, reyndi að lokka okkur
til að vinna. — „Jæja, við skulum nú
reyna að koma einhverju í verk í dag,
karlar mínir. Annars frjósið þið í hel
hérna.“ En það var engin knýjandi á-
stæða til að leggja hart að sér, nerna
einhver máttlaus hótun frá yfirmönn-
unum í búðunum um minnkun á mat-
arskammtinum, og við eyddum líka
þriðjunginum af morgninum í að hita
okkur og skrafa saman. Verkið var erf-
itt, en meira gerði okkur þó kuldinn
og það, hve verkfærin voru slæm. Það
var tiltekinn skammtur, sem við áttum
að afkasta á dag, en hann var áætlað-
ur svo hlægilega stór, að engum datt
einu sinni í hug að reyna að fylla hann.
il hádegi þrömmuðum við svo
aftur í matsalinn til hádegisverðar
(kálsúpa aftur og einhverskonar kas-
ja), og seinnipartinn var vinnan svip-
uð og um morguninn. Ég minnist þess
sérstaklega, að síðdegis fengum við
vörðinn til að fara með okkur heirn
klukkan hálffimm í stað fimm, og þá
flýttum við okkur, til þess að verða
fljótari en hinir flokkarnir inn um hlið-
ið. Meðan við biðum þár eftir því að
leitað væri á okkur, tindum við upp úr
snjónum kartöflurnar, sem matar-
geymsluflokkurinn hafði skilið þar eft-
ir handa okkur, og földum þær í föt-
unum okkar til að smygla þeim mn.
En þennan dag var leitin óvenju vand-
leg, og kartöflurnar fundust flestar. Og
það, sem verra var: vörðurinn fann litlu
vasabókina mína, sem ég geymdi inni á
mér og notaði til að skrifa í þýðingar
mínar á fangelsiskveðskap.
Hann blaðaði í bókinni, og þar
var þá eitt kvæði, þar sem dregið
var dár að dómsmálastjórn Sovétríkj-
anna, og ég þóttist alveg viss um, að
hann mundi gera bókina upptæka. En
að lokum skilaði hann mér henni aftur
með aðvöruninni: — Vertu ekki að
drabba í skáldskap og skrifa upp kvæði,
þegar þú átt að vera að vinna.
Framhald næst.
Leiðrétting
í GREININNI um dr. theol. Jón
Helgason, biskup, í næstsíðustu
LESBÓK (26. júní) féll niður lína í
upphafi greinarinnar, en önnur kom
inn, sem ekki átti þar að vera.
Málsgreinin á að vera þannig:
„Faðir sr. Helga var Hálfdan Ein-
arsson, prófastur að Eyri í Skutuls-
firði, en kona hans var Álfheiður
Jónsdóttir lærða, að Möðrufelli í
Eyjafirði, og var Jón Helgason lát-
inn heita eftir þessum merka lang-
afa sínum.“
Á mynd þeirri, sem fylgdi grein-
inni (bls. 12) af heimili dr. Jons
biskups í Tjarnargötu, þá er það
húsið, sem er lengra til norðurs.
10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
10. júlí 1966