Lesbók Morgunblaðsins - 18.09.1966, Qupperneq 2

RUDOLF ABEL
tæki sér stöðu við Zeiss-fyrirtækið
þýzka. Það var leyft, og hann vann
þar í þrjú ár.
Fyrsta hlutverk hans erlendis, var
í „þriðja ríki“ Hitlers. Hann vann í
Berlín, Xæipzig og Dresden. Þegar yfir-
völd nazista grunaði að lokum, að hann
væri gyðingur, var hann kallaður heim
til að komast hjá handtöku. Meðan á
stríðinu stóð, vann hann í Sviss frá
1942. Eftir stríð stjórnaði hann njósna-
hring, sem náði um allt Þýzkaland,
Frakkland og England.
Arið 1948 fékk hann skipun um
að fara til Bandaríkjanna. Hann kom
til Montreal sama ár undir nafninu
Andreas Kayotis. Skömmu síðar flutti
hann til New York. Þá hafði hann
bandarískan passa, með nafninu Emil
R. Goldfuss, fæddur í New York 4.
ágúst 1902. Það er álitið, að í raun og
veru hafi verið til maður með þessu
nafni, en að Rússarnir hafi á einhvern
hátt komizt yfir persónuskilríki hans,
geymt þau til síðari notkunar, og feng-
ið loks Abel þau.
Ljósmyndarinn Goldfus, alías Abel,
settist niður í Brooklyn, þar sem hann
setti á stofn litla ljósmyndastofu í Fult-
on street, 252. Hann klæódist sem
bandarískur listamaður, og leitaðist við
að komast í samband' við listamenn.
1 eðli sínu var hann kyrrlátur maður.
Hann var kvæntur í Moskvu og átti
eina dóttur. Hann elskaði bæði konu
og dóttur, en það hindraði hann ekki
í að stunda félagsskap kvenna í New
York, og hann sýndi einnig að hann
kunni að meta góðan drykk, enda þótt
hann ekki gengi of langt í því efni.
Hann málaði dálítið, og listamenn, vin-
ir hans, sögðu að hann mundi hafa náð
langt á því sviði, hefði hann ekki dreift
áhugamálum sínum svo mjög. Hin litla
ljósmyndastofa hans var heimsótt af
hinum og þessum viðskiptavinum, en
hann lét aldrei vini sína koma þangað
upp. Það hafði sínar góðu og gildu
ástæður.
í júlí 1950 tók FBÍ í Bandaríkjunum
föst þau hjón Ethel og Júlíus Rosen-
berg. Þau voru ákærð fyrir kjarnorku-
njósnir fyrir Sovétrikin. Þau voru bæði
dæmd til dauða, og dómnum var full-
nægt í rafmagnsstólnum í Sing Sing
20. júní 1953. Þetta mál vakti athygli
um allan heim. Hjónin játuðu aldrei
njósnirnar, en héldu því fram, að þau
væru saklaus. Kommúnistaprinsessan
um allan heim notaði þetta til stór-
kostlegra árása á Bandaríkin. A síðustu
mánuðunum, áður en dómnum var full-
nægt, var sett á stofn nefnd, sem átti
að koma í veg fyrir dauðadóminn. Einn
af leiðtogum þessarar nefndar var frú
Lorna Cohen.
E ftir að dómnum hafði verið full-
nægt, fékk FBÍ áhuga á Cohen og
manni hennar. En áður en rannsoknin
gegn þeim var komin á rekspöl, voru
bæði horfin frá Bandaríkjunum. Seinna
SVIP-
MVND
íandaríkin höfðu framleitt
kjarnorkusprengjuna og
retnissprengjuna. Bandaríkin voru
angt á undan Sovétríkjunum í
íj arnorku vopnasmíði. Það hafði
costað ótölulegar fjárupphæðir og
7oru vel varðar heimildir. Því var
ið minnsta kosti trúað. En í Sovét-
•íkjunum, þar sem maður trúði
aara á eitt stórveldi — Sovétríkin
— skipti það öllu máli, að þekkja
lernaðarleg leyndarmál Banda-
ríkjanna. Það skiptir hinsvegar
;ngu máli, hvað slíkar upplýsingar
costa eða hvemig þeirra er aflað.
Sovét vill fá upplýsingar um allra
landa hernaðarleyndarmál, hvar sem
er í heiminum. Kreml þekkir komm-
únista hvar sem er í heiminum, sem
vilja selja hernaðarleyndarmál og
kommúniska flóttamenn er alls staðar
að finna. Kjarnorkunjósnarinn Claus
Fuchs var einn þeirra. Hann starfaði í
Englandi og Bandaríkjunum. Kreml
ákvað að njósnirnar í Englandi og
Bandaríkjunum yrði að sameina undir
einn sovétnjósnara. Stjórnendur GRU
og KGB, hin hernaðarlega og borgara-
lega sovétnjósnastarfsemi ákvað, að
Rudolf Ivanovitsj Abel skyldi sendast
til Bandaríkjanna, til þess „sem for-
stjóri njósnanna þar, að samræma og
stjórna njósnunum á athafnasvæðinu.,,
Þessi kommúniski snillings njósnari
fékk það hlutverk, að stjórna hinum
„ósýnilega her,“ — njósnurunum — var
hvorki stór eða föngulegur. Hann var
fremur lítill og mjósleginn en hann
hafði heilan í lagi og fullt vald yfir
taugakerfinu.
Abel fæddist rétt eftir aldamótin.
Foreldrar hans voru rússneskir og er
hann var mjög ungur flutti fjölskyldan
til Sviss, þar sem hann ólst upp. Eftir
byltinguna fór fjölskyldan aftur til
Rússlands. Hinn ungi og gáfaði Rudolf
gekk í kommúnistaflokkinn 1923. Árið
1927, þegar hann var orðinn verkfræð-
ingur, réðist hann sem njósnari í þjón-
ustu KGB. Eins og starfsbróðir hans,
Richard Sorge, sem njósnaði í Japan,
gerðist Abel brátt ofursti í upplýsinga-
þjónustunni.
Hann talaði eftirfarandi tungumál
hreint ágætlega: Rússnesku, ensku,
írsku, frönsku, Itölsku, jiddisch, þýzku
og pólsku. Honum féll vel við skáld-
skap Púskins og var aðdáandi Hem-
ingways. í tómstundum sínum fékkst
han við æðri eðlisfræði og stærðfræði.
Það var maður vel úr garði gerður,
sem fór í gegnum hina rússnesku njósna
skóla áður en hann var settur í alvöru-
starf. Á njósnaskólanum lærði hann að
sjálfsögðu allt um smásjárljósmyndun
og útvarpstækni, Þegar útbúa átti tölu-
stafakerfi fyrir hann til að nota við
útvarpssendingar, stakk hann sjálfur
upp á kerfi, sem er byggt á difrun, og í
orðum, samsettum af 5 bókstöfum. Hann
áieit að hugsanlegir óvinir ættu þá
erfitt með að afhjúpa sendingar hans.
Hann var heldur aldrei tekinn á út-
varpssendingum sínum.
Til þess að fullkomna sig enn meir
í starfi sínu, stakk hann upp á, að hann
hefur funaizt sKýring á mörgu í þessu
sambandi.
Einu sinni árið 1949 gáfu Rosenberg-
hjónin meiri háttar miðdag. Meðal hinna
viðstöddu gesta voru hjónin Morris og
Lona Cohen. Það sýndi sig, að Ethel
og Júlíus Rosenberg borguðu þennan
miðdag með peningum, sem þau höfðu
fengið frá Abel.
Það er ekki vafi á því, að Rosenberg
hjónin, strax eftir að Abel kom til New
York, fengu góðar upplýsingar um það,
hver var yfirmaður njósnastarfseminn-
ar í Bandaríkjunum. Þegar Abel, gegn-
um njósnir sínar, var ljóst orðið, að
hjónin Cohen voru í hættu, sá hann um
að koma þeim úr landi. Með fölskum
pössum fóru þau fyrst til New Zealand
en seinna komu þau til Englands undir
öðru nafni. Njósnaforinginn bjargaði
vissulega Cohenhjónunum úr rafmagns-
stólnum. Morris Cohen var bandarískur
kommúnisti og hafði barizt á móti
Franco í spánska borgarastríðinu. Lorna
Cohen var af pólskum ættum og með-
limur af kommúnistaflokknum.
Abel vann í kyrrþey. Dag eftir
dag hafði hann samband við njósnara
sína, í skemmtigörðum, kaffihúsun, bí-
óum og leikhúsum. Hann var meistari
í að nota „tote brieíkasten“ — ieyni-
lega póstkassa. Einu sinni er hann
þurfti að afhenda óheyrilega áríðandi
skeyti, sem var í mikrófilmu, leitaði
hann lengi, fyrr en hann fann vel
heppnaðan „briefkasten“. Þegar hann
um kvöldið sat á bekk í einum af
skemmtigörðum New York, fann hann
lausnina. Hann losaði skrúfu úr bekkn-
um og tók hana með heim á ljósmynda-
stofuna sína. Hér var tæknisnilingur að
verki, lærður frá Zeiss-verkstæðum.
Síðan gekk hann til baka að bekknum
og setti skrúfuna á sinn stað. Mikró-
filman var inni í skrúfunni.
I ljósmyndastofu sinni hafði hann
fjöldan allan af verkfærum fyrir utan
ljósmyndatæki og útvarpsútbúnað. Bak
við einn veginn hafði hann komið upp
sendi sínum. Ákveðin kvöld í viku milli
kl. 22 og 24 kallaði hann KGB í Moskvu
sendi og tók á móti upplýsingum.
Lengi var Abel látið eftir að ákveða
sjálfur og meta þau skilyrði sem hann
átti við að búa. Sovétrússneskur njósn-
ari, sem svo langt er frá heimastöðv-
um, hefur slæma aðstöðu við að hafa
gott samband við miðstjórnina, burt-
séð frá því að radíósambandið sé gott.
Aðalhlutverk hans í Bandaríkjunum
var að fylgjast með framþróun A-
sprengjunnar og vetnissprengjunnar,
koma upp um öll leyndarmál um banda-
ríska kjarnorkukafbáta og kortleggja
bandarískar rakettuáætlanir. Hann hafði
urmul af agentum á sínum snærum. Að
miklu leyti varð hann að treysta á
bandaríska njósnara, sem hann leigði.
Hann fór oft fram á að fá meiri hjálp,
og loks 1952 fékk hann áheyrn. Þá
ákvað æðsti maður leyniþjónustu Sov-
étríkjanna, Beria, að senda vel færan
mann til þess að vera Abel stoð og
stytta og hægri hönd. Þessi maður var
rússneskur Finni, Raino Hoyhahnen.
Hoyhahnen kom til New York 1952
undir fölsku nafni. Eugen N. Maki.
Á tilteknum stað og með kódaorðum
Framh. á bls. 7
Frainkv.su.: Sigios Jónsson.
Ritstjórar: Slgurður Bjarnason frá Vieur
Matthías Johannessen.
Eyjólíur Konráð Jónsson.
Auglýsingar: Arnl Garðar Kristlnsson.
Ritstjórn: Aðalstrætl 6. Sími 22480.
Utgefandl: H,t. Arvakur. Reykjavilc.
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
18. september 1986