Lesbók Morgunblaðsins - 18.09.1966, Qupperneq 6

fcann lét binda bækur sínar í rautt
feitarskinn og var vandfýsínn á eintök.
Hann kom sér einnig upp prentsmiðju
í höll sinni í Berlín. Þetta safn rennur
síðan inn í hið Opinbera Vísindasafn.
Við lát Friðriks II taldi safnið um 150
þúsund bindi. '
A átjándu öld eru stofnuð nokkur
háskólasöfn í Þýzkalandi, og bæjarsöfn,
meðal þeirra í Fulda, Stuttgart, Erlang-
en og Göttingen, en það síðast talda,
sem stofnað var 1737 og var undir stjórn
von Múnchhausen, sem vandaði mjög
val bóka til þess og gætti þess að viða
að öllum merkari ritum í öllum helztu
fræðigreinum, bæði erlendum og þýzk-
um. Þetta safn taldi 1787 um 120 þúsund
bindi og var þá talið til merkustu safna
í Evrópu.
Þrátt fyrir skárri hag á 13. öld var
minni blómi í þýzkri bókasöfnum en
enskri eða franskri, það er ekki fyrr en
á 19. öld, að slíkt gerist í Þýzkalandi.
Fyrir landafundi hafði verið mikill
blómi í bókasöfnun á ítalíu, austurlanda-
verzlunin var þá í höndum ýmissa verzl-
unarborga á Ítalíu og borgirnar auðgast.
Eftir landafundi verður mikil breyting
hér á, verzlun dregst saman og arðurinn
af austurlandaverzluninni streymir til
landanna, sem liggja að Atlantshafi. Á
16. öld er Gian Vincenzio Pinelli einn
merkasti einkasafnari á Ítalíu, safn hans
dreifðist að honum látnum og hluta þess
var rænt af sjóræningjum á leiðinni frá
Padua til Neapel. Á 17. öld er eljusam-
asti safnari á Ítalíu hinn ljósfælni
Magliabechi, 1633—1714. Hann var ein-
hverskonar lifandi bók, mundi flest allt
sem hann las og lifði og hrærðist í bók-
um. Fræðimenn og grúskarar streymdu
tii hans víðs vegar úr Evrópu til að
ráðfæra sig við hann og spyrja hann
út úr. Hann mundi allt og grúskaði
í öllu. Hann lifði algjörlega í heimi bók-
,anna og átti þar heima, þegar hann
neyddist til þess að fara út, varð hann
flaumósa, ruglaður og áttaviltur, fram-
koma hans og klæðnaður vakti háð og
spé hvar sem hann fór, svo að hann
hyllist helzt til þess að fara út um næt-
ur, þegar fáir voru á ferli. Þessi áægti
maður átti um 30 þúsund bindi og arf-
leiddi húsbónda sinn Cosimo III að safn-
inu, það varð síðar sameinað „Bibliot-
heca Nationale" í Flórenz. Angelo Rocca
og Casanata kardínáli voru mestir safn-
arar á 18. öld. Á 18. öld er stofnað til
borgarbókasafna og önnur söfn opnuð
almenningi, einnig eru þá stofnuð 12
háskólasöfn. Eldri söfn voru til í
Flórenz, Feneyjum og Mílanó, það síðast
talda var stofnað af Borromeo kardínála,
það var opnað almenningi 1609. „Biblio-
teca Apostolica Vaticana" jókst mjög
á 17. og 18. öld.
Eins og víða annars staðar er saga
ítalskra safna mótuð af aðlinum, auð-
borgurum og háklerkum. Einkasöfnin
ganga til borga og landsbókasafna og
verða aðalstofn þeirra í upphafi.
Á Póllandi safnaði aðallinn bók-
um af mikilli ákefð þegar kemur fram
á 17. og 18. öld. Kirkjufurstar gengu
eílir góðu fordæmi og á 18. öldinni voru
frægustu safnaðar bræður tveir, sem
báðir voru biskupar, þeir Joseph
Andreas Zaluski greifi og biskup í Kiew
og Andreas Staníslaus Zaluski erfði
ágætt safn eftir frænda sinn Andreas
Chrysostomos Zalurki og jók það með
aðstoð bróður síns Andreas Stanislauss.
1748 var safn þetta orðið um 300 þús-
* und bindi og 12 þúsund handrit að
auki. Sama ár var saíninu komið fyrir
í Varsjá og gefið pólsku þjóðinni. Eftir
skiptingu Póllands var safnið flutt til
Pétursborgar (Leningrad) að frum-
kvæði Katrínar II. 1921 var Pólverjum
skilað aftur pólska hluta safnsins, þ. e.
bókum á pólsku og öðrum, sem vörðuðu
Pólland sérstaklega. Á Ungverjalandi
upphófst bókasöfnun í s+órum stíl með
Malthíasi Corvinus á 15. öld. Með her-
námi Tyrkja dofnar mjög áhugi manna
á bókasöfnun þar í landi sem og öll
m°nningarstarfsemi. Það er ekki fyrr
en á 18. öld að ur.gverski aðallinn hefur
bókasöfnun í stórum stíl. Meðal fræg-
ustu safnara á 18. öld voru: Ignas Batt-
hány greifi, Martin Georg Kovahich og
Nikulaus Eszterházy fursti, en ættmenn
iians voru miklir stuðningsmenn hljóm-
iistar og mennta þá og síðar. Söfn aðals-
ins, bæði í Póllandi og á Ungverjalandi
ge.ngu síðar til opinberra safna í þess-
um löndum.
1 Rússlandi komu upp klaustrasöfn á
miðöldum og einnig voru söfn við dóm-
kirkjurnar. Frægustu söfn frá þessum
tímum voru: safnið við Sophiu dóm-
kirkju í Kiew, sem stofnað var 1037 og
safnið við Etschmiadsin klaustur, stofn-
að 1303, en þar var lengj eitt merkasta
handritasafn Rússa. Síðar á öldum taka
furstar og aðall að safna bókum, meðal
þcirra Ivar IV, ofíast nefndur „hinn
grnnmi". Pétur mikli stofnaði til bóka-
saíns 1714 og síðar á öldinni var stofnað
til háskólasafns í Moskvu Katrín drottn
ing var óhugasörn um bókasöfnun og
safnaði frönskum bókum af miklum
úhuga. Hún keypti söfn frægra manna,
ef föl voru, svo sem safn Voltaires, sem
taidi rúmlega sex þúsund bindi og safn
Diderots. Katrín II var mikill mennta-
vinur og stundaði sjálf samantektir.
í Sviss stóðu borgirnar víða að stofn-
Uii bókasafna og tekið var að stofna
þorpssöfn í byrjun 18. aldar. Með aukn-
urr. áhrifum skynsemisstefnunnar
lileypur víð grósk'i í sófn, sem ætluð
voru almenningi bæði í Sviss og annars
staöar um Evrópu. Á Norðurlöndum
koma upp stór söfn á 17. og 18. öld. T
Ncregi eru það emkum embættismenn,
sem leggja sig eftir bókasöfnun. 1767
er fyrsta opinbera bókasafnið stofnað í
Noregi, sem var safnið í Þrándheimi.
Um svipað leyti er safn stofnað í Bergen
og síðar í Osló. Svíþjóð var eitt stór-
velda Evrópu á 17. öld. Meðal safnara
var Kristín Svíadrottning. Hún dró sam-
an mikið safn bóka, sem Svíar stálu
cg rændu á herferðt m sínum um Þýzka-
iand í Þrjátíuára stríðinu. Þetta safn
drottningar varð með stærstu söfnum
Evrópu. Þegar hún sagði af sér, flutti
liún safn sitt með sér til Rómar. Smekk-
ur hennar var mjög frábrugðinn svensk-
um smekk um hennar daga, hún hafði
mikinn áhuga á heimspeki og bauð
heimspekingnum Descartes til dvalar við
hirð sína. Hún þitti duttlungafull og
nndarleg í landsr.jórn og eins og áður
segir, sagði hún af sér 1654 og ferðað-
ist eftir það um tíma um Evrópu, klædd
sem karlmaður. Síðan tekur hún ka-
þólska trú 1655, en það gekk Svíum illa
að skilja og skilja ekki ennþá að dóttir
Gústafs Adólf gæt.i gert. Hún settist að
í Iióm og safn hennar rann síðar til Vatí-
ican safnsins. Magnus Gabriel de La
Gardie var mikill safnari og náði sam-
an miklu safni, þar á meðal bókum úr
ránsfeng Svía í Þijátíuára stríðinu. Á
18. öld hefst blómaskeið sænskra einka-
tafna, þá eru uppi C. G. Tessin, E.
Benzelius og C. G. Warmholtz og
fleiri.
IVIerkasta safn Danmerkur á 17.
öld var Konunglega bókasafnið í Kaup-
mannahöfn, sem slofnað var 1665 af
Friðrik III. Einveldi kontmgs var þá ný-
komið á í löndum Danakonunga og kon-
ungur taldi sig foisjón þjóðanna, sem
undir hann heyrðu í einu og öllu. Áhugi
dönsku konunganna á bessum tímum
fór menntun og vísindum var meiri en
einber sýndarmennska. Þeir veita mikið
fé til fræðistarfa og áhuga vex mjóg
í löndum Danakonunga á fornum fræó-
»sm. Þessi áhugi varð ti1 þess að tekið
var að sækjast mjög eftii- heimildum að
sögu Danmerkur. Noregs og annarra
ianda sem tilhevrðu konungsríkinu.
Heimilda þessara var helzt að leita
á íslandi og hafði það sínar afleiðingar
fyrir varðveizlu íslenzkra bóka og bóka
safna. 1697 var afhending skyldueintaka
frá prentverkum lögboðin. Safnið jókst
mjög á 18. öld, miklu fé var varið til
bókakaupa og byggt var yfir safnið
á árunum 1667—73. Sú bygging varð
fræg um Evrópu á sínum tíma. 1793 var
safnið opnað fræðimönnum og varð
með tímanum önnur aðalmiðstöð nor-
lænna fræða og sagnfræði á Norður-
löndum. í þetta safn runnu mörg
klaustrasöfn Danmerkur og einnig satn
hins fræga danska stjörnufræðings Ty-
cho Brahes, meðal dýrgripa safnsins,
eru Flateyjarbók, sem er frægast ís-
lenzkra handrita, bók þessi var gerð
fyrir Jón Hákonarson í Víðidalstungu.
Sr. Jón Þórðarson og sr. Magnús Þór-
hallsson skrifúðu bókina og sá síðast-
nefndi myndskreytti hana á árunum
1387—94. Á 16. öld var bókin í Flatey
á Breiðafirði og þar fær Arngrímur
Jónsson bókina að láni. Brynjólfur
Sveinsson biskup eignast síðar bókina
og gefur hana Frikrik II árið 1656. Cod-
ex regius (Konungsbók) var einnig gef-
in Friðrik III af Brynjólfi biskup 1662.
Safn þetta eignaðist mesta einkabóka-
safn Danmerkur 1785, en það var safn
Ottós Thotts greifa. Safn þetta taldi
um 140 þúsund bindi. 1796 eignast safn-
ið bókasafn P. F. Suhm sagnfræðings,
en það taldi um 100 þúsund bindi.
A nnað aðalsafn og elzta safn Dana,
var Háskólabókasafnið, sem stofnað var
1482. Þetta safn brann að mestu leyti
1728 og þar með eitt bezta einkasafn
Danmerkur frá á 17. öld, Resenssafnið,
sem Háskólabókasafnið eignaðist á ár-
unum 1675—88. I þessu Resenssafni
voru mörg forn íslenzk skinnhandrit, en
þau höfðu flest verið afskrifuð ýmist
af Þormóði Torfasyni eða Arna Magn-
ússyni. Á 18. öld erfir Háskólaboxa-
safnið safn Árna Magnússonar. Safn
þetta taldi um 2300 handrit, tæplega
6000 skjöl og rúmlega 10.000 skjalaaf-
rit. Þetta safn jókst mjög síðar. Safn
Árna Magnussonar brann 1728 og óljóst
er hve miklum hluta safnsins var bjarg-
að. Sumir segja 1/3, aðrir að megin-
liluti skinnbókanna hafi bjargast, en
það sem bjargaðist rann til Háskóla-
safnsins. Arni Magnússon átti mjög gott
safn prentaðra bóka, en meginhluti
þeirra eyðilagðist í brunanum. Háskóla-
safnið var aukið mjög á 18. öldinni með
kaupum og gjöfum. f lok aldarinnar er
tekið að stofna til almenningsbókasafna
í Danmörku eins og víðar fyrir áhrif
upplýsingar eða skynsemisstefnunnar.
Hér á landi voru bókasöfn einkum í
eigu klerka, nokkur hluti þessara safna
voru handrit. Borið saman við bóka-
eign erlendis voru bókasöfn hér mjög
fáskrúðug, nema hvað handritaeign var
alltaf nokkur. Þegar kemur fram á 17.
öld taka danskir fræðimenn að sækj-
ast mjög eftir íslenzkum fornhandrit-
um. Friðrik III konungur var mikill á-
hugamaður um bókasöfnun, enda varð
honum vel ágengt. Brynjólfur biskup
átti gott safn að þeirrar tíðar hætti
og Oddur Einarsson biskup átti ágætt
handritasafn. Arni Magnússon kemdi
landið að handritum og bjargaði þeim
til Danmerkur. Varðveizla handrita var
hérlendis ekki til fyrirmyndar og kom
þar til armóður þjóðarinnar og afleit
húsakynni. Þegar kemur fram á síðari
Framhald á bls. 13.
Úr Landsbókasafninu í Vínarborg.
0 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
september 1966