Lesbók Morgunblaðsins - 18.09.1966, Side 11

Jóhann Hannesson:
ÞANKARÚNIR
„SÍSYFOS er að rogí við geysistóran stein og veltir honum
másandi upp eftir emni brekku, en ávallt er hann hyggst
munu geta komið steininum upp á brúnina, þá veltur hann
ofan á jafnsléttuna aftur, og tekur Sísyfos þá til að velta hon-
um á nýjan leik. Þessir þrír menn, sem allir höfðu misboðið
goðunum með óhæfuverkum, eru aðeins til dæmis settir um þá
mörgu, sem goðin haia refeað eftir dauðann fyrir stórglæpi“.
(Úr goðafr. Stol'ls, þýðing Steingríms).
Út frá þessari gjðsögn Forn-Grikkja ræða menn um viða
veröld um Sísyfosarvinnu, strit, sem er dapurlegt, erfitt og ár-
angurslítið. Menn stirta og mæðast, en mæðunnar sér engan
stað að öðru leyti en því að tíminn eyðist og orkan frá ánægju-
legu lífi og skemmtiltgri vinnu. Leiði og sljóleiki nær tökum á
mönnum eða umbreytist í þrjózku og neikvæða afstöðu til
manna og málefna.
Fyrir fám árum fékk ég að njóta þeirrar ánægju að hitta
tvo af gömlum menntaskólakennurum mínum úr Noregi og
vera með þeim í fáeina daga. Rúmur aldarfjórðungur var lið-
inn frá síðustu samfundum. Spurði ég þá hvað þeir viildu segja
varðandi skólana út frá áratuga reynslu sinni. Og hér er svar-
ið: ,.Það er allt of mikið tungumálastagl, bæði í okkar skólum
og öðrum sams konar um öll Norðurlönd. Fyrsta skrefið til um-
bóta á menntaskólunum er að skera mikið af þessu niður og
láta nemendur læra annað, sem þeim kemur að meira gagni
í lífinu en framandi mál“. Nú var annar málakennari sjálfur,
en hinn líffræðingur.
Gömlum kennuram mínum verð ég að gefa þann vitnis-
burð að margt gagnlegt lærði ég af þeim, t.d. fornmálin, latinu
og grísku. vegna þess starfs, er síðar varð hlutskipti mitt.
Menntaskólarnir standa sig vel í að kenna dauð mál, en lifandi
mál kenna þeir á mjög líkan hátt og hin dauðu. Meginmunur
er hér sá að munur er á bókum og mönnum, og nýmálin eru
fyrst og fremst tæki til samskipta við lifandi menn af öðrum
þjóðum, en þau fornu snerta undirstöður menningarinnar og
vísindanna. Ríkið ætti að hætta sínu núverandi framferði að
troða erlendum má’lum alls staðar inn og rækta námsleiða hjá
fjölda manns. Frjáisir málaskólar gætu gert og gera miklu
betur en ríkisskólar.nr í þeim efnum, og í þá fara ekki aðrir
en þeir sem raunver jlega vilja læra mál.
Fyrir rúmri öld var uppi snja’ll skólamaður, er Heltberg
hét og starfrækti hann „stúdentaverksmiðju" í Ósló, þar sem
hann bjó þroskaða ,nenn u,ndir stúdentspróf á tveim árum.
Sagði hann að heimskan fitnaði á sumrin, líkt og sauðkind á
fjalli, og væri orðin þung og feit þegar skólar hófust að hausti.
Nemendur hans, Ibsen, Björnsson og fleiri stórskáld Norð-
manna gátu sér ekki trægð fyrir kunnáttu framandi mála (t.d.
féll I'bsen), heldur fyrir skapandi hugsun og frábæra meðferð
móðurmáls. Fyrir þjóðina verður verk þeirra ekki metið til
fjár.
Sú spikfeita heimska, sem hér á landi setur metnað sinn
í að troða hverri málkennslubókinni á fætur annarri í heiiabú
æskusfólks (en lætur Ljarta þess vera tómt) þyrfti áreiðanlega
að megrast duglega til þess að þjóðin mætti betur menntuð
verða. Ár eftir ár velta menn á undan sér mörgum framandi
málum — eða málakennslubókum, og á hverju sumri veltur
mikið aftur niður á siéttu gleymskunnar. Og þegar brúninni ei
loksins náð og prófi lokið, þá kemur ein veltan enn: Menn
treysta sér ekki til að nota málið nema með hálfum huga —
og finnst erlendar bækur, aðrar en þær einföldustu á náskyld-
um málum, æði erfiðar.
Það kom flatt upp á skólasystkini mín frá ýmsum löndum
í enskum skóla þegar kennarinn skipaði mönnum að kaupa
Daily Telegraph og hafa með sér í tíma daglega. Blaðið var
lesið og rætt um það, sem í því stóð. Samræðurnar reyndu
jafnt og þétt á kunnáttu manna á flestum sviðum. Tilgangur-
inn var að kenna okknr að nota lifandi mál í mannlegum sam-
skiptum, ekki að taka próf.
Meðan vort blessaða ríki getur ekki borgað mönnum meir
fyrir kennslu í vandasömum vísindum en almenningur greiðir
fáfróðum strákum fyrn að draga nagla úr spýtum, verður ekki
annað séð en að nokkuð þyrfti að létta á klyfjum ríkisins, svo
að það hafi efni á vísmdum, og væri það bezt gert með afnámi
Sísyfosarvinnu margra manna. Enginn skyldi píndur til að
læra framandi mál, en hins vegar haldið uppi góðum mála-
skólum, þar sem menn læra mál með fimmfalt betri árangri
en almennt er í ríkisskölum. Gallinn við skóla vora er ekki
kunnáttuleysi (nema : mikilvægum efnum), heldur það þroska-
leysi sem eftir stendur hjá nemendum, þótt öllum prófum sé
lokið.
A erlendum bókamarkaði
The Struggles of Albert Woods.
William Cooper. Penguin 1966.
4/-.
William Cooper er dulnefni.
Höfundurinn heitir H. S. Hoff.
Hann stundaði nám í Cambridge
og var lengi kennari í Leicester.
Hann hvarf frá því starfi 1945 og
starfar nú sem ráðunautur um
mannaráðningar við ríkisfyrir-
tæki. Hann hefur skrifað nokkr-
ar skáldsögur undir eigin nafni,
tók sér síðar dulnefnið Cooper
og gaf út undir því nafni skáld-
sögurnar „Scenes from Provinci-
al Life“, „The Struggle of
Albert Woods“ og fleira.
Þessi saga er æviþáttur meðal-
manns sem tekst að afla sér áhrifa
og stöðu í þjóðfélaginu, sem
hann á engan hátt rís undir, því
að hann er ekki svo heimskur,
að hann átti sig ekki á þessari
staðreynd. Höfundur er laus við
allan biturleika í lýsingum sín-
um, styrkur hans er gamansemi
og góðgirni. Sagan er mjög
skemmtilega rituð og persónurn-
ar minnisstæðar.
Bókmenntir:
An End to Running. Lynne Reid
Banks. Penguin Books 1966. 4/6.
Lynne Reid Banks fæddist í
London, dvaldist í Kanada á
stríðsárunum, kom síðan aftur
til Englands og lagði stund á
leiklistarnám. Hún setti saman
nokkur leikrit, sem hafa verið
sýnd og leikin bæði á sviði og
í sjónvarpi og útvarpi. Síðar tók
hún að gefa sig að blaðamennsku
og vann við sjónvarpið í nokkur
ár. Fyrsta bók hennar var „The
L-Shaped Roorn*, sem kom út
1961. Þessi bók hennar varð þeg-
ar metsölubók og var filmuð. „An
End to Running" kom fyrst út
1962. Höfundur segir hér frá
uppgjafa mannveru, sem reynir
stöðugt að öðlast lífsfyllingu, en
tekst það aldrei. Hann flytur til
ísraels og ætlar sér að hefja þar
nýtt líf ásamt heitkonu sinni, en
honum verður ekki að von sinni.
Höfundur aflaði sér efniviðar í
þessa skáldsögu á samyrkjubúi,
„kibbutz“, í ísrael. Þessi bók
hlaut mjög góða dóma, þegar
hún kom út, og er nú endur-
prentuð í Penguin.
Bókmcnntir:
Coleridge: Poetry and Prose. —
Edited with an Introduction by
Carlos Baker. Bantam Book»
1965. Verð 12/6.
Þessi bók er ætluð að vera
kynningarrit á þessu afkasta-
mikla skáldi og rithöfundi, heild-
arverk hans fylla nær því tólf
þéttprentuð bindi. Hér gefst sýn-
ishorn af skáldskap hans, gagn-
rýni, bréfum og öðrum greinum.
Höfundur fæddist 1772 og deyr
1934. Hann var einn forvígis-
manna rómantísku stefnunnar á
Englandi. 1798 gaf hann út
ásamt Wordsworth „Lyrical Ball-
ads“, sem varð það rit, sem átti
hvað mestan þátt í að ryðja róm-
antísku stefnunni til rúms þar í
landi, þar birtist „Rime of the
Ancient Mariner" meðal annarra
kvæða. Bréf hans gefa bezta lýs-
ingu á skáldinu, þar birtist hann
vinum sínum afdráttarlaus og án
allrar sýndarmennsku. Útgefandi
hefur valið fimmtíu og eitt bréf
í þetta safn. Áhrifa hans gætti
strax á yngri skáld og skoðanir
hans sem gagnrýnanda gætti ekki
síður bæði meðal samtíðarmanna
og síðari tíma. Hartley sonur
hans var einnig skáld og dóttir
hans Sara, gaf út sum verk föð-
ur síns. Þessi bók er gott sýnis-
horn af verkum Coleridge og er
smekklega útgefin.
Heimspeki:
The Triple Abyss: Towards a
Modern Synthesis. Warwick Fair-
fax. Geoffrey Bles 1965. 45/-.
Höfundur er Ástraliumaður og
mikill áhrifamaður þar í landi.
Hann stjórnar fyrirtækjum, sem
eiga hlut að blaðaútgáfu og sjón-
varpsstöðvum, hann er mikill
áhugamaður um leiklist og safnar
listaverkum af miklum áhuga.
Hann stundar búskap sér til
skemmtunar og hefur mikinn
áhuga á ferðalögum og íþróttum.
Trúarbrögð hafa lengi verið hon-
um hjartfólgin, og þvíhefur hann
sett saman þessa bók, en með
því að skrifa hana hefur hann
reynt að glöggva sig á stöðu
sinni og stöðu nútímamannsin*
í heiminum. Heilleg heimsmynd
er ekki til í þeirri mynd, sem
orðið táknaði t. d. á miðöldum.
Höfundur gerir tilraun til þess
að leggja drög að heillegri
heimsmynd, hann byggir á skoð-
uninni „um guð í alheimsgeimi
og guði í sjálfum þér“. Sumar
kenningar hans minna á heim-
spekilegar fantasiur Einars
Benediktssonar og bland-
ast þetta allt guðspeki-
legum vangaveltum og þeirri
sáru löngun höfundar að koma
alheimi og mannlifi í ákveð-
ið kerfi. Höfundur kemur víða
við í þessum hugrenningum sín-
um og leitar sér einkum fanga
í þeim ritum, sem fjalla um
skoðanir að skoðunum höfundar.
Þetta er löng bók, um 470 blað-
síður í stóru broti.
— Afsakið, getið þér sagt mér hvað — Xiu mínútur að barinn opni! — Ég iief ekki skammast mín meira
klukkan er? á allri ævinni.
september 1966
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS H