Lesbók Morgunblaðsins - 30.10.1966, Qupperneq 6

jGerið þér svo vel,“ sagði hann.
„Ég leit undrandi á handritaböggulinn,
síðan á manninn og sagði: „Hvað er
þetta?“
„Þetta eru öll leikrit Shakespeares í
japanskri þýðingu eftir mig. Verkið
hefur tekið mig tæp fjörutíu ár; en nú
er því lokið. Ég kem hingað skemmstu
leið frá Tókíó til þess að afhenda safni
yðar frumritið að gjöf. Mér finnst það
eiga fremur heima hérna en í skápnum
mínum.“
Þegar ég spurði hann nánar af hög-
um hans, kvaðst hann vera aðalsmaður
af auðugum japönskum ættum og hafa
verið svo lánsamur að geta eytt ævi
sinni algjörlega að eigin vild. Hann
hefði kynnzt verkum Shakespeares á há-
skólaárum sínum í Cambridge, tékið þá
ákvörðun að þýða þau á japönsku, gefa
sér góðan tíma, og hér væri hann.“
Gamli maðurinn tók af sér gleraugun,
brá upp hvítum vasaklúti og fægði glerin
annars hugar. Mér virtist hann voteygari
en áður. Hann hafði lokið frásögn sinni;
og nú var eins og annað umræðuefni
væri hjómið eitt. Ég kvaddi því
skömmu síðar, þakkaði honum með
virktum og fór leiðar minnar.
essi litla endurminning sýnir, að
með margvíslegu móti er hægt að bregða
Ijósi yfir frægð þessa dularfulla vit-
manns og snillings, Vilhjálms Shakes-
peares. Svo merkilegar bókmenntir eru
leikrit hans, að hver sá er leysir vel af
hendi þýðingar á þeim eykur með því
RABB
Framhald af bls. 5.
síðar undir því homið, að hann
kunni að hífa síldarblökk eða sitja
traktor — samt gerir þjóðfélagið
góðlátlegt grín að honum, ef hann
kann hvorugt. Engan hef ég heyrt
gera gys að sjómanni eða bónda
fyrir það að hafa ekki háskólapróf.
Það er bara menntamaðurinn, $em
af einhverri misskilinni uppeldis-
legri nauðsyn þarf að vera þúsund-
þjálasmiður.
Það er nauðsynlegt, að þjóðin
'skilji að nám er vinna, þótt ekki
skili arði fyrr en síðar. Það er
nauðsynlegt, að námslán verði ekki
skorin við nögl, svo að námsmað-
urinn geti stundað nám sitt allt
skólaárið — og jafnvel lengur, ef
þurfa þykir — án þess að fjárhags-
áhyggjur lami starfsþrek hans, og
án þess, að samvizkubit þjaki hann
þótt hann taki sér hvíld öðru hvoru
eins og aðrar vinnandi stéttir.
Að öðrum kosti á þjóðin á hœttu
að hér ríki œtíð andlegur kotungs-
bragur í málum menningar og vís-
inda — án traustrar menntamanna-
stéttar getur enginn þjóð borið
virðingu fyrir sjálfri sér. Þegar
allt kemur til alls, er ekki spurt
að því á alþjóðaþingum, hvort full-
trúi íslands hafi einhvern tíma
róið til fiskjar eða gengið fyrir fé
— það er spurt, hvað hann hafi
vitrænt til málanna að leggja:
hversu gagnmenntaður hann sé. Það
er trú mín að Háskóli íslands sé
þeim vanda vaxinn að útskrifa
slíka menntamannastétt, séu réttar
aðstœður fyrir hendi.
Svava Jákobsdóttir.
bókmenntaauð þjóðar sinnar og tungu.
Ég vona því að fleirum en mér sé það
gleðiefni, að íslenzka sjónvarpið hefur
ákveðið að kynna verk þessa heims-
fræga höfundar mjög myndarlega. Er
hér um að ræða framhaldskvikmynd í
fimmtán köflum, sem sérstaklega hefur
verið gerð fyrir brezka ríkissjónvarpið.
Kvikmynd þessi er leikin og gerð ein-
göngu fyrir sjónvarp, og telja tækni-
fróðir menn að slík verk njóti sín enn
betur en þau sem gerð eru fyrir kvik-
myndahúsin. Meðal hinna sagnfræðilegu
leikrita Shakespeares eru fimm sem
Steingrímur Thorsteinsson.
samantekin ná yfir áttatíu og sex ár við-
burðaríkrar Bretlandssögu. Leikrit þessi
segja frá valdatöku og falli sjö konunga;
hefst atburðarásin með Ríkharði II og
heldur áfram yfir valdatímabil Hinriks
IV, V og VI, Játvarðs IV og V til Rík-
harðs III, en með falli hans komst
Tudor-konungsættin til valda. Þetta er
tímabilið sem fjallað er um í þessari
framhaldskvikmynd íslenzka sjónvarps-
ins, sem heitir ÖLD KONUNGA.
Af þessu tilefni finnst mér ekki úr
vegi að ræða dálítið um það, hver verk
þessa mikla höfundar séu til á íslenzku,
hverjir hafi þýtt þau og að einhverju
leyti hvernig telja megi að tekizt hafi.
Lítillæti er oft einkenni þeirra, sem
yfir miklum hæfileikum búa. Gott dæmi
þess er það, að þegar Steingrímur
Thorsteinsson og Matthías Jochumsson
um svipað leyti hófu að þýða Lear kon-
ung eftir Shakespeare, þá hætti Matt-
hías þegar við þýðingu sína, er hann
frétti af verki Steingríms, því að hann
bar mikla virðingu fyrir hæfileikum
hans. Tæplega hefur hann þá grunað,
að hann ætti sjálfur eftir að verða kunn-
ari Shakespeare-þýðandi en Steingrím-
ur.
Þýðing Steingrims kom út hjá forlagi
Kristjáns Ó. Þorgrímssonar árið 1878.
Það verður fljótt ljóst af lestri á þýðingu
Steingríms, að Matthías hafði fulla
ástæðu til þess að vænta mikils af þessu
snjalla skáldi. Þýðing hans á þessu verki
ætti fyllilega skilið að vera gefin út að
nýju.
Þá þýddi Eiríkur Magnússon M. A.
frá Cambridge Storminn, sem gefinn
var út af Sigmundi Guðmundssyni
prentara árið 1885 í Reykjavík. Eiríkur
Magnússon var mjög nákvæmur þýð-
andi, en ekki skáld að sama skapi. Ef
dæma má eftir þýðingunni á Stormin-
nm, er ekki sérstök ástæða til að harma
það að hann fékk ekki lokið Vetrar-
ævintýrinu, eins og hann hugðist gera.
Það er gjörsamlega tilgangslaust fyrir
menn, sem ekki hafa skáldæð, að reyna
að þýða Shakespeare-leikrit.
Einn afkastamestur íslenzkra Shakes-
peare-þýðenda hefur Indriði Einarsson
verið, en hann hefur þýtt þessi leikrit
skáldsins:
1) Þrettándakvöld
0 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
2) Sem yður þóknast
3) Hinrik konung IV (fyrri hluta)
4) Hinrik konung IV (síðari hluta)
5) Kaupmanninn í Feneyjum
6) Jónsvökudraum
7) Vetrarævintýri
8) Mikla fyrirhöfn út af engu
9) Ríkharð III
10) Júlíus Cæsar.
mt etta eru engin smáafköst önnum
kafins embættismanns, sem auk þess
frumsamdi fjölda leikrita sjálfur. Engin
þessara þýðinga hefur verið gefin út,
svo mér sé kunnugt, og ekki finnast
handrit eða afrit af þeim í Landsbóka-
safni. Hér verður því enginn dómur á
það lagður, hvernig þær eru. En hvað
sem því líður, þá bera þær vott um
ódrepandi áhuga þessa mæta leikhús-
manns á því, sem bezt hefur verið skrif-
að í heimi leikbókmennta; enda eru
bein áhrif frá Shakespeare greinileg í
vissum leikritum Indriða, t. d. Dansin-
um í Hruna. Hvað sem um Shakes-
peare-þýðingar Indriða verður sagt, þá
mfen hans ævinlega minnzt sem eins
jpierkilegasta brautryðjanda íslenzkrar
leiklistar og föður hugmyndarinnar um
íslenzkt Þjóðleikhús. fslenzkir leikhús-
vinir standa í ævinlegri þakkarskuld við
þennan framsýna og djarfa menningar-
frömuð.
Þótt Steingrímur hafi fyrstur íslend-
inga byrjað á að þýða verk Shakes-
peares, þá á Matthías þó heiðurinn af
Matthías Jochumsson.
því að vera fyrstur þeirra, sem Shakes-
peare-þýðing birtist eftir á prenti hér
á landi. Fyrstu leikrit sem koma fyrir
almenningssjónir á íslenzku eftir Vil-
hjálm Shakespeare eru Macbeth og
Hamlet í þýðingu Matthíasar; gefin út af
„nokkrum mönnum" í Reykjavík árið
1874. Verður þessum ónafngreindu
stuðningsmönnum útgáfunnar seint full-
þökkuð þessi menningarviðleitni, því
gróðafyrirtæki hefur þetta áreiðanlega
ekki verið. En með þessari útgáfu hefst
hið merkilega framlag þessa góðskálds
til leikbókmennta okkar. Næst kemur út
eftir hann þýðing á Othelló, sem gefin
var út af Hinu íslenzka bókmenntafé-
lagi árið 1882, og fáum árum síðar var
Rómeó og Júlía gefin út af sama forlagi.
Eins og önnur verk Matthíasar eru
þýðingar þessar misjafnar að gæðum;
en þar sem honum tekst bezt upp í
Macbeth og Othello er hann hamramm-
ur. Eru þar kaflar sem ljóslega sýna
afl íslenzkrar tungu til þess að lýsa ofur-
mætti ástríðnanna, er þær fara hamför-
um í huga hinna dramatísku höfuðper-
sóna þessara harmleikja. Sums staðar
gætir ónákvæmni í Hamlet, þótt sú þýð-
ing sé að ýmsu leyti merkileg. Rómeó
og Júlía stendur að mínum dómi mjög
að baki fyrrnefndu þýðingunum. Virðist
hin töfrandi tæra ljóðræna fegurð í ræð-
um elskendanna hafa verið Matthíasi
erfiðari viðureignar en ástríðuofsi hat-
urs, ofmetnaðar og afbrýði í fyrrnefndu
leikritunum.
A. 300 ára dánardægri Shakespear-
es árið 1916 birtist merkilegur kvæða-
bálkur um skáldið eftir Matthías í Times
Literary Supplement, ásamt þýðingu
eftir Sir Israel Gollancz. Átti hann upp-
haflega að koma í Book of Homage á
Shakespeare-hátíðinni það ár, en .vegna
stríðsins kom það of seint til fram-
kvæmda. Þar má finna eftirtektarverðar
upplýsingar um afstöðu Matthíasar til
þessara miklu leikrita, sem hann þýddi.
Get ég því ekki stillt mig um að vitna
hér í annan kafla þessa kvæðabálks. Þar
segir Matthías:
Tamdi ég ungur
— em nú áttræður —
orð að yrkja
á Óðins tungu;
var og enn ungur,
er mig ofurhugi
í arma Shakespeares
við arnsúg dró.
Macbeth fyrstur
inn meginrammi
freistaði mín
til Fjölnis iðju;
hét ég á Iðunni,
hét á Braga,
en fyrst og fremst
mína feðratungu.
Því að und hennar
hjartarótum
vissi ég feiknstafi
flesta liggja,
Egils og Ormstungu
afl og kynngi,
svik og svartálfa,
sögn ljósálfa.
Minnti mig Macbeth
á megingrimman
Hákon jarl
og Höglabrúði,
á rógmálm Rínar,
á Reginsmál,
helreið Brynhildar
og Hundingsbana.
Loks var teninga
tólfum kastað,
greip ég fárramann
fylki Skota
báðum mundum
að Bragafulli;
þýddi þrjár rennur,
þrisvar skráði.
Eiríkur Magnússon.
30. október 1966