Lesbók Morgunblaðsins - 25.06.1967, Blaðsíða 2

SÁTT ASEMJARI
HEIMSINS
fljóts, og auk þess er 2500 öðrum starfsmönnum
dreift víðsvegar um heiminn. Um það bil fjórði hluti
þessa starfsfólks er viðriðinn þær pólitísku deilur,
sem þekja forsíður dagblaðanna; hinir vinna að hag-
fræðilegum, félagslegum eða tæknilegum störfum, og
er þeirra lítt getið opinberlega, en það eni í raun
og veru þau störf sem í framtíðinni munu sanna,
hvort Sameinuðu þjóðirnar fái stuðlað að betri heims-
frdðarhorfum.
Það er óþarft að taka það fram, að framkvæmda-
stjórinn sjálfur annast ekki ráðningu og uppsögn
starfsfólks, en hann er óumflýjanlega viðriðinn deil-
ur, sem upp kunna að rísa vegna þess.
1 ákvæði Stofnskrárinnar nr. 101 stendur: „Það sem
mestu máli skiptir við ráðningu starfsfólks og í
ákvörðunum um, hvers eðlis starfið sé, er nauðsyn
góðra hæfileika starfsfólksins, ásamt nákvæmni og
dugnaði. Sérstaklega skal þess gætt, að starfsliðið sé
sem alþjóðlegast.11
Flest aðildarríki Sameinuðu þjóðanna virðast ein-
göngu lesa siðari hluta þessarar lagasetningar. Það
koma umsækjendur frá öllum löndum til að sækja
um helztu stöðurnar og einnig minni stöður. („Meira
en helmingur fulltrúanna eru Afríku- og Asíubúar.
Hví skyldi starfsfólkið ekki einnig vera það?“)
Stjórnir kommúnistalandanna kvarta sáran yfir því
að vera í minnihluta hjá Sameinuðu þjóðunum, en
gefa samtökunum þó aldrei heimild til að ráða starfs-
fólk meðal þegna þeirra, og þær eru seinlátar við
að mæla með fólki í þær stöður sem losna vegna
þeirrar stefnu að leyfa engum þegna sinna að starfa
lengur en þrjú ár í einu (svo hann eða hún verði
ekki kapítalisma eða alþjóðahyggju að bráð), en
þetta er mjög skaðlegt uppbyggingu og starfi al-
þjóðasamtaka. Hvað Afríkubúum viðkemur hefur
verið gerð heiðarleg tilraun til að fá þá til starfa
•hjá samtökunum, en mjög erfitt er að fá hæfa menn,
því að þeir, sem eitthvað geta og hafa lært, hafa
meira en nóg að gera í sjálfu heimalandinu.
Sú þjóðsaga hefur verið á kreiki, að Bandaríkja-
menn séu í meirihluta í Skrifstofu Sameinuðu þjóð-
anna. Þetta er alrangt, því að undanskildum minni-
háttar ópólitískum stöðum, eins og hraðritun (en
það liggur í augum uppi, þegar tekið er tillit til
aðsetursstaðar samtakanna, að þau ráði innlenda
þegna), eru Bandaríkjamenn í minnihluta, ef farið
er eftir þeim ákvæðum, sem samþykkt voru af
Allsherjarþinginu, þar sem stendur, að hliðsjón
skuli höfð af íbúafjölda meðlimalandanna, fjárfram-
lögum þeirra o. fl.
Það var samt í anda þessa orðróms, þegar Ham-
marskjöld lét hinn ágæta aðstoðarframkvæmdastjóra
Andrew Cordier segja af sér. Bandaríkjastjórn gæti
í raun og veru notað sér meir en hún gerir aðstöðu
sína og komið sínum mönnum að. Einnig gæti hún
stuðlað meir að því, að fyrsta flokks umsækjendur
væru ráðnir.
Þegar framkvæmdastjórinn lætur víkja fólki úr
starfi, ber honum að kynna sér vandlega alla mála-
Friðargæzlusveitir Sameinuðu þjóðanna á Gaza-svæð-
inu, þar sem átök ísraela og Egypta hafa löngum
verið mest.
vexti fyrst. í ákvæðum Stofnskrárinnar stendur:
„Framkvæmdastjóri Sameinuðu þjóðanna og starfs-
fólk mega ekki fara eftir fyrirmælum við skyldu-
störf sín frá nokkrum stjórnarvöldum né opinberum
aðiljum utan samtakanna. Þeim ber að forðast þau
störf utan vinnu sinnar, sem á einhvern hátt kynnu
að hafa áhrif á stöðu þeirra sem starfsmenn sam-
takanna."
Hugmyndin að sérstakri stétt alþjóðlegra embættis-
manna er ný af nálinni. Hún fékk ekki mikla áheyrn
í kommúnistalöndunum og hefur verið hafnað þar
bæði leynt og ljóst. Það var opinbert, þegar Krús-
jeff lamdi skó sínum í fundarborð Allsherjarþings-
ins og sagði: „Þó til séu hlutlaus ríki, eru ekki til
hlutlausir spenn“. Það var ljóst, þegar Krúsjeff setti
fram uppástunguna um þrímenningsstjórnina. Einnig
þegar sovézki aðstoðarframkvæmdastjórinn Georgi
Arkadev var staðinn að því að lauma upplýsingum
til forseta Öryggisráðsins, V. Zorins. En það var
óopinbert, þegar F.B.I. stóð kommúníska starfsmenn
að njósnastarfsemi. Þeir voru síðar reknir frá sam-
tökunum fyrir brot á 100. grein Stofnskrárinnar.
(Það hefur ekki komið fyrir eins oft og John-Birch-
félagsskapurinn vdll vera láta, en það hefur samt
skeð).
Öllu alvarlegra var þó fyrir Sameinuðu þjóðirnar,
að trúnaðarmál hafa borizt frá skrifstofu fram-
kvæmdastjórans til rússnesku sendinefndarinnar, með
þeim afleiðingum að enginn framkvæmdastjóri hefur
þorað að bera fullt trúnaðartraust til nokkurs sov-
ézks starfsmanns síðan. Og að minnsta kosti einu
sinni hafur orðið að víkja sovézkum starfsmanni úr
þjónustu samtakanna vegna óþolandi ásakana, er
hann hafði í frammi við starfsmenn af öðru sauða-
húsi.
I Stofnskránni stendur enn í 98. grein: „Fram-
kvæmdastjórinn skal haga sér með hliðsjón af þessu
á fundum hjá ráðunum þrem (Economic-Social,
Security og Trusteeship Councils) og á Allsherjar-
þinginu.
Svo blessunarlega hefur til tekizt, að þess hefur
aldrei verið vænzt af framkvæmdastjóranum, að
hann sæti alla fundi Allsherjarþingsins og ráðanna
þriggja. Ef svo væri, mundi hann kafna í ræðu-
flutningi. Það sem átt er við er, að framkvæmdastjór-
inn ber ábyrgð á framkvæmd þeirra samþykkta sem
Allsherjarþingið og ráðin þrjú gera, sem er allt ann-
að en einfalt verk, eins og síðar mun bent á.
í 98. grein segir ennfremur, að framkvæmdastjór-
inn „skuli inna af hendi öll þau störf, sem ráðin
þrjú og Allsherjarþingið fela honum.“ Því befur
verið haldið fram af þröngsýnismönnum, að hann
geti einungis innt af hendi störf, sem honum séu
beinlínis falin af fyrrgreindum aðiljum — eða með
öðrum orðum: geti ekki gert annað en það sem
fyrir hann sé lagt. En þessir þröngsýnismenn eru í
minnihluta.
í lok 98. greinar segir: „Framkvæmdastjórinn skal
flytja Allsherjarþinginu árlega skýrslu um starf-
semi samtakanna“, og í 99. grein segir: „Fram-
kvæmdastjóranum ber að vekja athygli Oryggisráðs-
ins á hverjum þeim aðstæðum, sem að hans áliti
kunna að ógna friði og öryggi í heiminum.“
Þessi lagasetning jók mjög starfssvið framkvæmda-
stjóra Sameinuðu þjóðanna í samanburði við starfs-
svið framkvæmdastjóra Þjóðabandalagsins, en hann
var lítið meir en ritari á þingum Þjóðabandalagsins,
og talaði þar aldrei sjálfur.
Uppbygging Þjóðabandalagsins var að enskri fyrir-
mynd, þar sem framkvæmdastjórinn og Skrifstofan
voru ekki aðeins óþjóðleg heldur og ópólitísk, en
markmið og stefna samtakanna voru ákveðin af
framkvæmdaráði Þjóðabandalagsins.
1 Stofnskrá Sameinuðu þjóðanna er hins vegar
lögð rík áherzla á, að starf framkvæmdastjórans sé
pólitísks eðlis, meir í líkingu við starf forseta Banda-
ríkjanna. Ef hann hyggst leggja fyrir Oryggisráð-
ið mál, sem að hans áliti stefnir heimsfriðnum í voða,
verður hann að hafa mjög gott allsherjaryfirlit yfir,
hvernig málum er háttað þar sem ófriðlega horfir,
og taka stjórnmálalegar ákvarðanir um nauðsynleg-
ar aðgerðir.
Árið 1946, þegar fór að lita ófriðlega út í Grikk-
landi, lét Trygve Lie framkvæma rannsókn þar upp
á eigin spýtur, þó að Öryggisráðið veitti honum ekki
heimild til þess. Lie hafði þá stuðning Ráðstjórnar-
ríkjanna; nú er U Thant gagnrýndur af Ráðstjórnar-
ríkjunum fyrir að hafa sent Herbert de Ribbing, sér-
legan sendifulltrúa, til Thaílands og Kambodja án
heimildar Öryggisráðsins, en með samþykki þessara
ríkja, til að miðla málum milli þeirra.
T rygve Lie kom ferskur úr stjórnmálabarátt-
unni heima í Noregi í framkvæmdastjórastöðuna hjá
Sameinuðu þjóðunum og hikaði ekki við að færa
út kvíar embættisins. Hann samdi' afdráttarlausar
ársskýrslur fyrir Allsherjarþingið, og einnig samdi
hann sannfærandi áætlun í 10 liðum um leiðir til að
koma á alþjóðlegum friði fyrir tilstilli Sameinuðu
þjóðanna. Hann reyndi með öllum ráðum að fá
aðild Rauða-Kina að samtökunum samþykkta og
bakaði sér með því óvild stjórnar Bandaríkjanna;
hann var eindreginn stuðningsmaður varna Sam-
einuðu þjóðanna og Bandaríkjanna í Suður-Kóreu,
en það leiddi til þess að óvild Bandaríkjastjórnar
hvarf, en Sovétstjórnin snerist gegn honum.
Þegar Trygve Lie að lokum þreyttist á stöðugri
andstöðu kommúnista og sagði af sér árið 1953, er
enginn vafi að forusturíki Sameinuðu þjóðanna álitu,
að með kjöri Dags Hammarskjölds, sænsks embætt-
ismanns og hagfræðings, kæmist á ró eftir sífellda
athafnasemi Lies. En reynslan varð allt önnur. Það
varð brátt ljóst, að Hammarskjöld leit á embætti
sitt sem öflugt tæki í baráttunni til að koma fram
því sem hann áleit rétt.
Árið 1954 hafnaði stjórnin í Peking ályktun Alls-
herjarþingsins um að hún léti lausa bandarísku flug-
mennina ellefu úr Kóreuher Sameinuðu þjóðanna,
sem voru í haldi hjá kommúnistum. Hammarskjöld
fór til Peking, þrátt fyrir mótmælin, og fékk flug-
mennina leysta úr haldi. Hann notaði sömu „Peking-
aðferðina" er hann fór til Suður-Afríku 1960, en þar
var róstusamt út af deilum um aðskilnað kynþátt-
anna. Sú för varð árangurslaus.
Snemma á árinu 1956 fór hann samkvæmt óljóst
orðaðri ályktun Öryggisráðsins eina af sínum mörgu
embættisferðum til Mið-Austurlanda og fékk fram-
lengt vopnahlénu milli ísraela og Araba um stutt-
an tíma.
•Haustið 1956, þegar Súez-deilan kom upp, varð
frumkvæði og framkvæmdasemi Hammarskjölds enn
augljósari. Hann lagði drög að ályktun í sex liðum,
sem Öryggisráðið samþykkti, er stefndi að lausn
deilunnar eftir að Nasser hafði lagt hald á skipa-
skurðinn. Þegar ísraelar, Bretar og Frakkar réðust
inn í Egyptaland, fól Öryggisráðið Allsherjarþing-
inu að leysa vandann, eftir að Bretar og Frakkar
höfðu beitt neitunarveldi sínu, en framkvæmdastjór-
anum var síðar falið að stofna skyndiher til að
koma á vopnahléi.
Það var sem sé Hammarskjöld sjálfur er átti
hugmyndina að herafla Sameinuðu þjóðanna í Gaza,
sem lengi varnaði því, að til átaka kæmi milli Egypta
og ísraela, og Allsherjarþingið fól honum að fram-
kvæma áætlun sína. Það var einnig Allsherjarþingið
sem fól Hammarskjöld að gera Súez-skipaskurðinn
siglingafæran aftur.
Eitt af hörmulegustu atvikum sögunnar var það,
að fara skyldu saman árás ísraela, Breta og Frakka
Framhald á bls. 11
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
25. júní 1967