Lesbók Morgunblaðsins - 02.07.1967, Blaðsíða 5

JÓNAS GUÐLAUGSSON:
F yrir mörgum öldum var uppi ungur listamaður í hinu mikla Kínaveldi á
dögum hins fræga keisara Lí Sö Mínns af Tángætt. Listamaður þessi, sem var
málari, bjó í fátæklegum kofa í útjaðri hinnar miklu keisaraborgar. Draumur
hins unga listamanns var að mála svo fagrar myndir af trjám og blómum að jafn-
vel sköpunarverkið bliknaði við samanburð. Öllum stundum sat hann yfir verki
sínu eða horfandi á tré gæla við blátt loftið með laufum sínum eða á blóm ilm-
andi og litfögur er þau breiddu úr sér í sólskininu. Allt líf sitt og æsku lagði hann
undir í þessari þjálfun sinni að vinna það verk sem hann óskaði og vonaði að
bæri ávöxt.
Hann hafði varla til hnífs eða skeiðar og lifði á því sem gömul nágrannakona
Ihans rétti honum endrum og eins; hrísgrjónalúku, rætur, ávexti og stundum jafn-
vel kjötbita. Fátt hafði hann sér til klæðis eða skæðis og oft var kalt í kofa hans.
Kugsjón og list brann þar skærum eldi og ornaði honum og gladdi betur en
nokkur arineldur mundi nokkru sinni gera. Dagar, vikur, mánuðir og ár liðu og
ungi listamaðurinn starfaði sí og æ við myndir sínar, sem urðu sífellt fegurri og
litbjartari, hreinni og guðdómlegri. Hann vann af kappi að mála fegurð trjáa
og blóma í einfaldleik hins barnslega og inn í myndir hans læddist undrið
mikla, sál hlutanna, lífsins sjálfs. Þó að ef til vill hefði mátt finna margt að
myndum hans, var blóð hans og andardráttur í hverri línu og lit. Hann sjálfur
varð guð og sköpuður þessara mynda; í þeim var trú hans, von og kærleikur.
Æskan lék í greinum trjáa og blæddi í litum blóma.
Árin liðu; ungi listamaðurinn var að vísu enn ungur þó ofurlítið farinn að
reskjast, og gamla konan sem svo oft hafði gefið honum matarbita var dáin.
Hann varð því stundum að taka gula beiningaskál sér í hönd og biðja sér ölmusu,
sem vildi oft misjafnlega ganga. Sérhver ferð hans var erfið. Þegar hann kom
heim í kofann sinn, þá gladdi það hann að sjá verk handa sinna og hugar.
L istamaðurinn ungi sá, að nú yrði hann að reyna að selja myndir sínar, þi-átt
fyrir að þær væru eins og börnin hans; honum hafði raunar aldrei dottið í hug
að gera það. Gleðin að skapa þær hafði nægt honum. En heimurinn kallaði á
peninga fyrir minnsta viðvik, og hann vissi að þess vegna varð hann að ná í
þennan gjaldmiðil.
Dag nokkurn tók hann saman fallegustu myndirnar sínar og setti í stóra strá-
körfu og gekk með þær langa leið um stræti keisaraborgarinnar, þar til hann
kom að hinum mikla múr sem umlukti keisarahöllina. Múrinn var skreyttur feg-
urstu myndum í gulli og silfri og skærum litum. Hann vissi að á þessum stað seldu
listamenn oft verk sín; hann kom þeim haganlega fyrir í skjóli hins mikla múrs og
reyndi að láta þær njóta sín sem bezt. Margir áttu þarna leið um; flestir létu sem
þeir sæju ekki unga listamanninn með myndir sínar. Götustrákar kölluðu ókvæðis-
orðum til hans. Nokkrir viðurkenndir listamenn litu þó á myndirnar, en hæddust
að þeim og sögðu að höfund þeirra skorti allan lærdóm og kunnáttu. Það væri til
lítils fyrir hann að reyna að selja þetta rusl.
Umferð stórborgarinnar fór hjá og við hlið hans var mikið selt af lélegu glingri
sem glóði og pyngjur kaupmannanna fylltust. Listamaðurinn stóð þarna einn með
myndir sínar, sem enginn vildi kaupa. Tunglið var komið upp og lýsti yfir múrinn
og götuna, kaupmennirnir búnir að kveikja á marglitum pappírsluktum og gerðu
sér glaðan dag af nesti sinu. Enginn virti hann viðlits; hann var sjálfsagt bara
álitinn einhver listamannsbjálfi sem hélt að hann væri að selja listaverk.
Hlið á hinum mikla múr opnaðist,
út kom ríðandi fylking af glæstum ridd-
urum með miklar lensur og blaktandi
veifur, og fóru þeir óvarlega. Ungi lista-
maðurinn varð að halla sér fast upp að
múrnum, svo þeir riðu hann ekki um
koll, en myndirnar urðu fyrir barðinu
og voru rifnar og allar skemmdar af
hrosshófum riddarasveitarinnar.
Þarna lágu verk og hugsun margra
ára eyðilögð. Hann tíndi saman mynda-
slitrurnar og setti í körfu sína og hélt
heim í kofa sinn þar sem allsleysið
beið hans.
Himnavættirnar höfðu horft á aðfar-
irnar og aumkuðust yfir listamanninn
og gættu ekki að lögmáli krafta sinna.
Stórfellt óveður með kuldakasti gekk
yfir héraðið og keisaraborgina. Öll hin
fögru blómgandi tré og dýrlegu blóm
dóu eða skemmdust. Allsstaðar sáust
dauð eða dauðvona tré, eins og for-
dæmdar sálir eða beinagrindur dauðra
manna.
Hvar sem augum var litið sáust
skemmdir náttúruaflanna á ímynd lífs-
ins, hinu blómstrandi tré. Þau báru
engan ávöxt framar, engin blóm sem
glöddu augað, því himnavættirnar voru
sárar yfir vanþakklæti manna. Þær sem
gáfu alla fegurð og blómgun jarðar og
auð manna, sáu að mennirnir gáfu ekki
neitt þeim sem voru sannir í verkum
sínum eins og lögmál þeirra eigin afla.
JÓNSMESSUNÓTT
Eftir Ólafiu Árnadóttur
Nú blundar foldin blítt og rótt; þótt björt á Fróni skarti nótt er sólin sjónhring ofar. Og fyrr en morgnar, fer á kreik hver fugl, og dýrin bregða á leik. Allt líkn Guðs föður lofar. Nú allt er vafið undraglit; í alkyrrð nætur breytir lit hver ey um svölu sundin. Er fagran skoða fjallahring og friðarljómann allt um kring, þá verður létt mín lundin.
Það er sem báran blundi rótt og blærinn sofi þessa nótt; það örlar ei á steini. Og vertu hljóður, hugur minn, er hrífur sanna fegurðin. — Hér liggur margt í leyni. Ég finn ei orð að festa á blað, því fegurðin er meiri en það er lýst ég geti í ljóði. Og landið fagra er landið mitt, en líka, vinur, óðal þitt, — vort gull í geymdum sjóði.
B. júlí 1967
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5