Lesbók Morgunblaðsins - 10.09.1967, Síða 14

vetur virtust allir bændurnir verða
uppiskroppa með tóbak, nema sá, sem
gefið hafði Eiríki bitann, en rulla hans
virtist aldrei minnka. í þessu stóð svo
þar til vorskip kom til Eyrarbakka með
birgðir. Flýttu allir bændurnir sér þá
að endurnýja forða sinn — nema sá
gjöfuli. Ekki brást það, að þeir hittu
Eirík við túnjaðarinn, og bað hann þá
að gefa sér tókbaksbita. Sögðu þeir hon-
um, áð enginn þeirra hefði bragðað tó-
bak allan veturinn og væru þeir allir
í mestu neyð. Ekki mælti hann annað
í það sinn. Nokkru seinna kom Eiríkur
að húsvitja til bæjar hins gestrisna
bónda, og var honum tekið með kostum
og kynjum eins og áður. Bauð bóndi
honum tóbak. „Þeir sögðu mér, heillin,
að þú hefðir ekkert keypt, þegar aðrir
keyptu í vor,“ sagði Eiríkur. „Nei, ég
þurfti þess ekki“, svaraði hinn. „Rullan
mín hefur enzt mér allan veturinn og
vorið án þess að minnka.“ „Hm-já,“
svaraði Eiríkur, „gó'ður var tóbaksbitinn
sá, heillin." Síðar komst sá orðrómur á
kreik, að Eiríkur hefði hefnt sín á nízku
bændunum með því að flytja tóbaks-
birgðir þeirra með göldrum yfir á rullu
gjafmildi bóndans.9)
Ekki ber svo að skilja, að allar sögur
af Eiríki séu skemmtisögur. Smám sam-
an fékk hinn gæfi sveitarklerkur á sig
grimmdarlegri svip galdrameistarans.
Slíkt má sjá af sögum eins og Konan
úr Vestmannaeyjum, sem er bezt þriggja
tilrauna til þess að feðra á hann hetju-
hlutverkið, sejn séra Hálfdán leikur í
Konunni í Málmey. Sú yfirfærsla hefur
þó ekki tekizt fullkomlega.
T ilraunin var gerð áður en átjánda
öldin var liðin og er sýnilegt tákn
frægðarinnar sem hann naut þegar áður
en öld var liðin frá dauða hans. Þegar
Gísli Konráðsson tók saman hið geysi-
mikla safn sitt' sannra og tilbúinna
sagna, sem enn hefir ekki verið rann-
sakað til hlítar, skipaði því Eiríkur lang-
æðsta sæti hvítagaldursmanna, að Sæ-
mundi undanskildum. Má sjá hve lengi
varði vinsæld hans af því að ég heyrði
sögur um hann af vörum minnugs gam-
als fólks rétt fyrir síðari heimsstyrjöld.
Um leið og Eiríkur var að ná stöðu
sinni sem æðstivaldur hvíta galdurs
"var Galdra-Loftur Þorsteinsson langt
kominn að þoka Gottskálki biskupi úr
hásæti svartagaldursdýrkenda, vissulega
er saga hans hin stórkostlegasta þjóð-
saga seinni tíma í þessum flokki. Dr.
Hannes Þorsteinsson hefur rannsakað
allt það, sem vitað verður með vissu
um Loft,10) og nenni ég ekki hér að
endurtaka niðurstöður hans nema það,
að Loftur þessi Þorsteinsson var skóla-
piltur á Hólum og dó snögglega um
1722. En sagan er ein hin merkilegasta
sem skráð hefir verið.
Niðurlag í næsta blaði.
9) Sögu þessa sagSi mér aíasystir mín, Krist-
ín Þórarinsdóttir frá Osi i BreiSdal. I þjóO-
söguim Jóns Arnasonar. og í báðum þjóó-
sagnasöfnum Ölatfs Davíðssonar, sem Þorsteinh
M. Jónsson og Jónas Rafr.a/r gáfu út, eru
svipaðar sögiur, og eiga þær að sýna þakk-
læti Eiríks fyrir góðvild, sem honum var
sýnd, og milda refsingu fyrir ninfilshátt, en
ekki hefur mér tekizt að finna neina sögu,
sem er nákivæmLega eins og þessi.
10) Hannes Þorsteínsson: Galdraloftur (prent
að í Isafold 1915,XLII. árg. bls. 3 og 5. end-
urprentað í Huld, 2. útg. Rvík, 1036, bls.
214—32).
Matthías
Framhald af bls. 7
að yrði allt of langt mál, yrði
enda til lítils gagns að fara að lýsa hér
þessum konunglegu líkhúsum, þar sem
ekkert hefur verið til sparað að gera allt
sem glæsilegast, færustu listamenn ver-
ið fengnir til að gera sýnileg tákn, sem
eiga áð varðveita minningu hins tigna
fólks. Sjálfsagt finnst okkur fátt til um
þetta. Annað væri eiginlega allt að því
ósamboðið okkur, lítt konunghollum ís-
lendingum, sem höfum á sínum tíma,
eins og aðrir þegnar Danaveldis, orðið
að kosta þetta af fátæklegum föngum
okkar harðbýla lands. — Og óneitanlega
er manni eitthvað undarlega innan-
brjósts þegar maður reikar um þessar
skrauti prýddu líkstofur, jafnvel þó
manni komi ekki nein kviksetning í hug.
E nginn íslendingur ætti að leggja
leið sína í Hróarskeldudómkirkju án
þess að hafa með sér Matthíasar-ljóð og
lesa þar hi'ð kunna kvæði, er hann orti
eftir að hann hafði skoðað þennan forna
helgidóm. — Tilefni kvæðisins segir
skáldið vera þetta:
þ. 5. júlímán. 1904 skoðaði ég hina
merkilegu dómkirkju, í flokki fjöl-
mennis þess, er tilheyrði friðarþingi
því, er þá daga stóð í Khöfn. Veður
var heitt, og varð mér óglatt í kirkj-
unni, og fann fyrst lengi eigi djákn-
ann, er lyklana geymdi. Þá kviknaði
fyrst hjá mér hugblær (stemning),
sem kvæði þetta bendir til“.
Skáldinu finnst vera ólíft innan um
þetta framliðna fólk:
Gefi'ð loft, gefið loft, gefið lífsandaloft
því ég lifi’ ei í rotnandi gröf.
Ella hljóða ég hátt, það sem hvíslað er
oft:
„Þessi heimur er storkunargjöf".
Því að hvort ég er kviksettur konungum
hjá
eða kotungum, það er mér eitt;
því að nú sé ég jöfnuðinn jörðunni á,
þó hið jarðneska sýnist svo breytt.
Þú ert hugsjúk, mín önd, þú ert heit,
þú ert köld.
Upp með hurðir, í brott héðan, brott.
Hvað skal hégómans dýrð, þar sem
dau'ðinn er allt.
Það er dár, það er grimmasta spott.
Hér eru tveir óskyldir heimar.
Annar er þröngur, rökkvaður, lokaður
utan um skrautkistur löngu látinna kon-
unga og annarra tignarmanna. Þar er
líkloft og lífsvilla. Þessi hégómans dýrð
getur öngu öðru verið helguð en dauð-
anum sjálfum. Lífinu þjónar hún ekki.
Var það nokkur furða þótt Matthíasi
fyndist hann varla ná andanum í slíku
umhverfi. Hann metur að vísu verk
listamannanna en það nær ekki til hjart-
ans:
Og þú boghvelfing blá, þú sem helköld
og há
lítur hljóð yfir tímanna spil,
meður lotning og þrá horfi’ ég list
þína á,
en þú lífgar ei hjarta míns yl.
Og stórmennin, hversu miklir sem þeir
voru á sínum tíma hverfa ekki aftur:
Hvorki Valdemar, Absalon, Pétur né
Páll,
hvorki prestar né levítafjöld,
hvorki vegur né vald, enginn viskunnar
Njáll
getur vakið upp steindau'ða öld.
Og kirkjan með sínum háu hvelfing-
um og til himins bendandi turnum. Hvað
er hún móts við blómið á grundinni?
Hvað er söngur hennar samanborið við
barnsins hjartaslag?
Nú er hálfs-þumlungs smáblómið himn-
inum nær
báðum háturnum þínum við ský;
nú er hjartaslag barnsins ei hæðunum
fjær
en þeir hásöngvar kór þínum í.
Þetta eru tónar, sem maður kann-
ast við innan múranna, þar sem ekkert
lífsloft kemst að, enginn gróður þrífst,
engu lífi er þjóna'ð. Hann þráir að kom-
ast út, þar sem „blómstrin á vorin um
gróanda grund" — „glóa mót hækkandi
sól“.
Það er hans heimur, hans þrá, hans
von, heiður blár himinn, víðátta, frelsi,
framför, hin sanna lífsnautn. Hvað á
þetta sameiginlegt með því skjöldunga
hofi, sem upp í ómælis tómleikann
teygir turna sína við skýjanna rof:
En með dauðann í brott. Ég vil lifa mitt
líf,
og sjá ljós, þó að ógni mér Hel;
og ég hleyp út í lífið og heltjaldið ríf,
til að hylla þig, eilífa hvel. —
Út í ljósið og lífið, þar sem óteljandi
verkefni eru fyrir frjálsa, dugmikla og
djarfa menn, sem glaðir þjóna Guði lífs-
ins. — Þa'ð er fjarri honum að dæma
þá, sem hvíla þarna inni í kistum sínum.
Hinn dauði hefur sinn dóm með sér:
Sof þú rótt, sof þú rótt. 0 þú döglinga
drótt.
Ekki dæmi ég verk þín á storð.
Góða nótt. Höfum hljótt; öll vor gjörn-
ingagnótt
verður grafsteinn með hálfkveðið orð.
Þeir eru dánir — horfnir, heyra nótt-
unni til. — En lifandi menn eru synir
ljóssins og synir dagsins og heyra ekki
nóttunni til né myrkrinu, eins og postul-
inn segir. Hvílík dýrð, þar sem sólin
skín. Hvílík nautn, þar sem blómin anga.
Hvílík sæla, þar sem friðurinn fyllir
hjartað:
Kom þú, ljúfasta ljós. Kom þú, roðnandi
rós,
kom og réttu mér töfrandi munn. —
Það er nóg; ég á frið, ég á allsherjar
grið,
hér vi'ð allífsins skínandi brunn.
Þá hefur maður ekki til einskis lagt
leið sina í dómkirkjuna í Hróarskeldu,
ef maður fær þá betur en ella notið
þessa stórbrotna kvæðis. —
G. Br.
Svipmynd
Framhald af bls. 6
T ækifæri Fedorenkos kom í des-
ember þetta ár, er Mao fór til Moskvu
til viðræðna við Jósef Stalin og Fedor-
enko var túlkur þeirra. Um þessar
mundir var Fedorenko eins vel heima
í kínverskum málum og nokkur erlend-
ur sendiráðsmaður gat verið og talaði
kínversku auk þess betur en flestir út-
lendingar. Hann kvað um þessar mund-
ir hafa verið í miklu afhaldi hjá Mao,
sem á að hafa sagt við Stalin, að Fedor-
enko væri betra hlutskiptis verðugur
í æðstu stjórn Sovétríkjanna. Fedor-
enko launaði velvild Maos í sinn garð
me'ð því að þýða nokkur af Ijóðum hans
á rússnesku. Skömmu áður en Stalin lézt
hafði Fedorenko verið gerður að æðsta
yfirmanni Austurlandadeildar rússneska
utanríkisráðuneytisins og í þrjú ár var
hann varautanríkisráðherra. En árið
1958 breyttust viðhorfin og nú var Fe-
dorenko ekki hagur í því að hafa verið
vinur Stalins og Maos. Hann var gerður
að sendiherra í Japan.
Hér fór Fedorenko að á svipaðan
hátt og jafnan á'ður. Hann lagði hart
að sér, nam japönsku og kynnti sér
gaumgæfilega japanska menningu eins
og hann hafði fyrr sökkt sér niður í kín-
verska menningu. Brátt kom rit frá
hans hendi í þessari nýju sérgrein og
nýjasta bók hans um þessi efni „Minnis-
blöð frá Japan", kom út í fyrra í Rúss-
landi. Starf Fedorenkos í Japan sýndi
það, að hann var fljótur að laga sig að
nýjum aðstæðum og eins sýndi hann það
í starfi sinu þar, að hann var trúr vald-
höfunum í Moskvu. Sú saga hefur m. a.
komizt á kreik, að Fedorenko hafi stað-
ið á bak við andamerísku mótmælin,
sem ger’ð voru í Tokio 1960, og leiddu
til þess, að Eisenhower hætti við fyrir-
hugaða för til Japan. Sumir þeirra, er
um þessi mál hafa fjallað, vilja ekki
leggja alltof mikið upp úr þessum til-
gátum. En hitt er staðreynd, að síðast
þegar Rússar þurftu á manni að halda til
að taka að sér starf sem fulltrúi þeirra
hjá Sameinuðu þjóðunum, varð Nikolai
Fedorenko fyrir valinu. Hann afhenti
U Thant trúnaðarbréf sín sjöunda jan-
úar 1963, og hefur síðan verið fulltrúi
Rússlands á þingi Sameinuðu þjóðanna.
Bœrinn
Framhald af bls. 11
— Ég get búizt við því að það sé
ekki skemmtilegt að vera að rifja upp
sína eigin aftöku. Finnst þér þú muna
þetta eins greinilega og það hefði gerzt
einhverntíma fyrr á ævinni?
— Já, og það hefur skýrzt með aldr-
inum. Ég man betur og sé þetta greini-
legar fyrir mér nú orðið en þegar ég
var ungur.
— Þú varst munkur í klaustri?
— Já, og ég man vel eftir landslag-
inu; ég man vel eftir mannhæðarháu
sefinu og fjallgarðinum, sem endaði í
hömrum. Við vorum þarna friðsamir
munkar í klaustri og unnum að skrift-
um eða einhverju handritadútli. Mig
hefur langað mjög mikið til að fara
utan og leita að þessum sta'ð.
— Það voru einhverjir villimenn sem
drápu ykkur?
— Já, þeir voru svartir og litlir og
mjög óvinveittir. Þeir drápu okkur alla;
hengdu okkur upp á löppunum og
stungu okkur í bakið. Ég man það mjög
greinilega.
— En þú manst ekkert fleira úr þess-
ari fyrri jarðvist?
— Ekki sem heitið getur, en mér
hefur frá unga aldri fundizt ég vera
gestur hér og finnst það enn. Ég er eins
og illa gerður hlutur á þessu landi, þoli
illa kulda og finnst allt framandi. Það
er í mér ferðahugur. Ég var skelfileg
krækla sem unglingur; fékk slæma
lungnabólgu á unga aldri og hef aldrei
beðið þess bætur. Næstu árin á eftir
var ég afskaplega hræddur við alla
skapaða hluti og kjarklaus, en einn hlut-
ur var mér ljós frá upphafi, og það var
a'ð ég átti að verða skáld.
HINN ÓKUNNI
Framhald af bls. 3
í gömlu bretögnsku grafhýsi, og aðal-
persónan í „Koiranheisipuu", sem reynt
hefur vonbrigði í ástarmálum, finnur
marmaratening á gólfinu hjá Afródíte af
Eryx, sem vekur „endurminningar" eins
og hjá aðalpersónunni í „Turms".
En í smásögunni er því slegið fram,
að: „... flótti í tímanum er auðvita'ð
eintóm ímyndun . .. Aðeins vegna þín,
hef ég viljað trúa á endurkomu og
ódauðleika ... Til þess að elska þig í
öðru lífi úr því að þetta líf breytti því
í stuld." Þrátt fyrir allt er upplifun
minnanna og endurkoman" ógnvekjandi
töfrar", draumrænt eða ófreskt ástand,
sem sálfræðin telur að geti átt sér stað
— og sem hefur í för með sér sterka inn-
lifun, — einsog sjá má í mörgum verk-
um Waltaris.
L istamaðurinn, sem þannig er £
miðju síns afmarkaða heims og er eini
borgari hans, finnur til vaxandi ein-
manakenndar, samskonar þeirri, sem
Jung fann sjálfur í hlutskipti vísinda-
brautryðj andans, þegar hann getur ekki
búizt vi'ð því að öðlast viðurkenningu
eða skilning annarra. Þeir eru varla
margir lærisveinar Waltaris, að maður
nú tali ekki um þá „óinnvígðu", sem
skilja dýptina og þá miklu þýðingu,
14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
10. september 1967