Lesbók Morgunblaðsins - 10.09.1967, Qupperneq 15
sem þessi þáttur hefur í upplifun sögu-
mannsins Waltaris.
Er maður veröur skyndilega meðvitandi
um áður ómeðvitað, verða afleiðingarn-
ar þær, að listamaðurinn verður að
brjóta allt umhverfis sig. Það sjáum við
í hinum frumlega listamanni, sem hel-
tekinn er ástríðu málarans í smásögunni
„Jainen saari“, þar sem hlutskipti lista-
mannsins er lýst á frábæran hátt:
„Ég málaði því betur sem ég varð
meir einmana. Það var gjaldið. Og ekki
var til þáð gjald, sem ég ekki vildi
greiða til þess að geta málað“ — „Eng-
ar þjáningar eru ægilegri en þjáning
listarinnar. Hún tæmir manninn." —
„Þegar maður hefur stigið yfir of marga
þröskulda í átt til einmanaleikans, hætt-
ir maður að mæta sönnum skilningi ...
ég hef sjálfur dæmt mig til þess að
standa utangarðs við mannlega vináttu."
— Þar með hefur Waltari bundið kjör
listamannsins í algilda setningu: „Listin
er barátta einmana manns gegn öllum
heiminum."
„Jainen Saari" má telja til þess
fremsta, sem Waltari hefur gert á þessu
sviði langra smásagna. Hún á eftir að
verða þýðingarmikill akur fyrir bók-
menntafræðinga. — Þáð er engin furða,
þótt sigurinn yfir óttanum og hinu illa
sé höfuðviðfangsefni Waltaris sem og
annarra sjálfstæðra listamanna.
í smásögunni „Kuun maisema“ snýr
Waltari sér aftur að trúarvandamálum
um leið og hann skilgreinir, líkt og Lax-
ness, afstöðu sína til ríkjandi hugmynda-
fræði og almennrar sanntrúar. Hann er
jú málsvari friðar og umburðarlyndis
bæði sem listamaður og borgari. „Eg
verð gripinn hryllingi, er ég hugsa til
þess, hvað þeir, sem vilja vel, geta orðið
til mikils ills. Trúin sagði: annáðhvort
— eða, allt annað væri hálfvelgja, en
þetta var boðskapur öfga og óvægni í
mannheimi."
Við höfum einnig séð, hvernig maður-
inn, sem getur séð hlutina frá fleiri en
einu sjónarhorni, berst óbjarganlega inn
í ískalt andrúmsloft einmanaleikans.
Hann stendur utan allra áhugahópa. En
slík staða gerir rithöfundinn að sérstæð-
um og hlutlægum áhorfanda að undrum
lífsins, vandamálum mannsins og marg-
skiptu eðli hans.
Erég að nýju las þessar smásög-
ur, ásamt sögunni „Sellaista ei tapahdu",
tók ég eftir samfelldum tóni í þeim
öllum, tóni sem virðist samgróinn skáld-
sýn Waltaris: hinn ókunni maður, sem
rithöfundurinn stendur undrandi and-
spænis og nálgast me'ð varúð. Waltari
lítur ekki á manninn sem opna bók.
Hver einstaklingur er fyrir sjálfum sér
óþekktur heimur, fullur af stríðandi til-
hneigingum og eiginleikum, sem gaman
væri að tína saman og gaumgæfa,
straumum sálardjúpsins, sem hafa óskilj-
anlegan frumkraft, — og dreggjum, sem
vekja hrylling eða bros — eða hvort-
tveggja.
Einnig er íhugunarvert að virða fyrir
sér frá þessu sjónarhorni myndþróun
„ástríðukvendisins" í verkum Waltaris.
í upphafi er hún aðeins dæmigerður
fulltrúi rómantísku konumynda þriðja
tugs aldarinnar, framandi, seiðandi kona
(„Multa kukkii") með „hættuleg og
svikul augu“ og „mjúkan líkama hulinn
dýrum klæðum“, „fegruð og dálítið
reynd heimskona", sem er ímynd „alls
þess hættulega, forfærandi og ósigrandi
í lífinu".
Hinsvegar skipar karlmaðurinn hjá
Waltari lægri stö'ðu í upphafi og þróast
í þrúgað, smáhlægilegt fórnardýr og
þræl, um leið og konan fullkomnast og
verður grimmileg karlæta, og lýsing
hennar fær sterkan blæ ómeðvitaðrar
ríkrar fyndni. Hún er sköpunarverk
heimsmannsins, hins veraldarvana Wal-
taris. I „Fine van Brooklyn" er þessi
kvenmynd í sköpun, en nornarleg titil-
persóna þeirrar sögu er fyrir Waltari
einnig óþekkt manneskja, einskonar
10. september 1967 ____________________
„femme fatale“, sem er sjálfri sér verst;
að eðlisfari fangi eigins „tóms“ eins og
flestar persónur Waltaris.
En í verkum Waltaris gengur við hlið
þessarar ægilegu konu önnur kona, blíð,
góð og fínleg, sem aldrei fær á sig
hlægilegan blæ, — nokkurs konar
draumadís. Það er eftirtektarvert, að
titilpersónan í „Kultakutri", gleðikona,
sem segir frá sinni sorglegu ævi, er ein
kvennanna í þessum hópi. Hún er sér-
kennilegt afbrigði af hinum blíðlyndu
konum Waltaris, — og hefur þar me'ð
hafizt upp meðal hinna ókunnu persóna
listamannsins.
Hinn ókunni Waltari — ókunnur
allt of mörgum; — sá sem lýsir ókunn-
um mönnum — það var mál til komið,
að smáskáldsögurnar væru gefnar út,
þótt ékki væri til annars en að fá fram
þessa heildarmynd. Að baki stundum
glaðlegs texta sögumannsins liggur hug-
boð um hið sorglega í fari og hlutskipti
mannsins, — bæði sem einstaklings, anga
í heimshjólinu og leikhnattar í veraldar-
rótinu. Smásagan „Enginn morgundag-
ur“ dregur þennan þátt skýrt fram.
„Gullhár" gefur og tóninn í þessari
setningu: „Sérhver stoltur maður hverf-
ur til grafar sinnar jafnvel ókunnur
sínum nánustu."
í mildum, áhugaverðum og lágværum
tón sýnast hinsvegar öll verk Waltaris
beinast að því að sérhver maður verði
ætfð ókunnur og óskýranlegur öðrum
— og þannig verði hvert eitt tímabil og
öll mannssagan aðeins breiða ósvaraðra
spurninga, stór, hvít pappírsörk, sem
hugsuðir og rithöfundar krafla á sínar
fálmkenndu útskýringar. Þetta er hinn
raunverulegi sannleikur og raunsæi í
list hins „rómantíska“ Waltaris og þessi
afstaða hans til raunveruleikans hefur
mótað allt hans rithöfundargervi.
Ég býst við því, að þegar Mika Wal-
tari hættir að líta á nútíðina aðeins
gegnum skuggsjá hins liðna, verði hann
viðbúinn því að skrifa nútíma-heims-
sýnarskáldverk, en til þess er hann vafa-
laust betur fær en nokkur samtíma-
manna hans. Til þess bendir svo margt í
þessum smásögum.
Vetrarferðirnar
Framhald af bls. 11
armagn á grind er 18 tonn. Auk þess hef
ég 10 tonna aftanívagna með tveim
þeirra og get þá komizt samtals með 56
tonn á þeim öllum í einni ferð.
— Þið eruð nú á góðum vegi me'ð að
eyðileggja alla vegi með þessum þungu
bílum.
— Það gilda nú orðið miklu strang-
ari ákvæði, en áður og nú verður alltaf
vigtað til að komast að raun um, hvort
maður sé ekki með réttan öxulþunga.
Það ber a'ð hafa í huga, að þetta eru
10 hjóla bílar. Með þrem öxlum má
heildarþungi vera 22 tonn.
:— Hvers konar flutningar eru þetta
einkum? .
— Mest hef ég flutt fyrir SANA, en
annars er það hvað sem er fyrir hvern
sem er.
— Og þú ert ákveðinn í að setjast
að hér nyrðra?
— Já, ég kann mjög vel við mig á
Akureyri. Ég neita því ekki, að mér
finnst fólk frjálslegra syðra, en þegar
maður hefur kynnzt fólki hér, þá finnst
mér það eitthvað traustara. Og ég hef
þá reynslu af Akureyringum, að þeir
séu bæ'ði hjálpsamir og þægilegir.
— Er ekki erfitt að aka þessum
stóru bílum?
— Þa'ð er engan veginn eins erfitt
og maður skyldi halda í fljótu bragði.
Þeir eru yfirleitt alltaf með vökvastýri
og þá eru þeir jafn auðveldir í akstri
og smábílar. Munurinn er einungis sá,
að þeir liggja miklu betur á vegi en
flestir fólksbílar. Það er skýringin á
því, að hægt er að halda jafnvel meiri
hraða að jafnaði, en unnt er að gera
á fólksbíl. Við verðum stundum varir
við það, þegar við erum a'ð draga uppi
fólksbíla, að ökumenn þeirra slá í og
nalda, að þeir geti stungið okkur af, en
venjulegast • gefast þeir upp áður en
langt um líður, og hleypa okkur fram-
úr. Hjólastærðin á líka þátt í því, að
maður verður minna var við ójöfnur
vegarins. En það er eins og ég sagði
áðan, að vetrarfer’ðirnar þjarma stund-
um óþægilega að manni.
RABB
Framhald af bls. 16
stundum í hugskoti sínu mynd af
eiginmanninum á líkbörunum, ár-
angurslausum sáttafundi hjóna, eða
sjálfri sér sem fyrirvinnulausri pip-
armey.
En þrátt fyrir þessar staðreynd-
ir er stúlkum eindregið ráðlagt síð-
ar í sama kafla að velja störf sem
geri þeim kleift að vinna hluta af
fullu starfi um skamman tíma, störf,
sem hægt er að koma að aftur, þótt
hœtt hafi verið við þau í nokkur
ár, og störf, þar sem menntun og
starfsþjálfun er ekki háð snöggum
breytingum. Ok loks: „Lœrðu
snemma hússtjórn, því að allar
stúlkur hafa þörf fyrir hana“.
Skyldu þau störf sem falla undir
þessi skilyrði og stúlkum er sér-
staklega ráðlagt að lœra, ekki heyra
láglaunaflokkum til? Og hvað segja
lœknar, lögfrœðingar, vísindamenn
um það að hverfa frá starfi í nokk-
ur ár?
Bríet Bjarnhéðinsdóttir lagði ríka
áherzlu á, að menntun vœri lykill
konunnar að mannsæmandi tilveru.
Og nú eru bráðum sex áratugir
liðnir síðan lög um jafnan aðgang
kvenna og karla að skólum og emb-
œttum voru samþykkt. Er ekki
kominn tími til að framkvœma þau
lög á þann eina hátt, sem er sæm-
andi þjóð sem játast undir hvers
konar mannréttindi: með jafnri,
hleypidómalausri aðstöðu.
Það þarf ekki svo gífurlegt
ímyndunarafl til að hugsa sér
breytt þjóðskipulag, sem leyfi jafna
aðstöðu karla og kvenna til starfs,
Stytting vinnutíma, aukin þjónusta
á öllum sviðum, mötuneyti í skól-
um jafnt og á vinnustöðum, sveigj-
anlegri verkaskipting á heimilum
við uppeldi barna, allt hlýtur þetta
að koma, en á meðan er stúlkubörn-
um í skólum landsins fyrst og
fremst skipað í eitthvert væntan-
legt hússtjórnarhlutverk, gerðar að
búrlyklapersónum. Áður en við vit-
um af, verður húsmóðirin meiri
fornmunur en nokkur bullustrokk-
ur á byggðasafni, og þessar 10%
sem ekki giftast, og allar hinar,
halda áfram að vera í láglauna-
flokkunum.
Hér mætti einnig, til áréttingar
máli mínu, minnast á Foreldrablað-
ið, sem gefið er út af Stéttarfélagi
barnakennara í Reykjavík, og
dreift til foreldra barna á skyldu-
stigi. í 1. tbl. árgangs 1967 gat m.a.
að líta tvær 'myndir, settar í blað-
ið til skrauts og uppfyllingar. Önn-
ur myndin sýnir hóp drengja og
lesmálið hljóðar svo: Hvers má
vœnta af þessum ungu mönnum,
þegar þeir hafa tekið við stjórn
þjóðarskútunnar?“ Hin myndin
sýnir þrjár litlar stúlkur. Við þá
mynd stendur þetta: „ „Væna konu,
hver hlýtur hana?“ Þrjár sætar
systur“. — Og ef enginn hlýtur
hana, lendir hún örugglega í einu
því láglaunastarfi, sem „eingöngu
konur vinna“.
Svava Jakobsdóttir.
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson
Ritstjórar: Sigurður Bjarnason frá Vigur.
Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Ritstj. fltr.: Gísli Sigurðsson
Auglýsingar: Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn: Aðalstræti G Sími 22480.
Útgefandi: H.f Árvakur, Reykjavík
Gömul matargerð og ný
Matarsmekkur fólks er og verður ætíð mismunandi, en ákveðnar matarvenjur
eru þó alltaf ríkjandi á hverjum tíma. Þessar matarvenjur hafa breytzt mikið
eins og allt annað hjá okkur á síðustu áratugum. Ekki verða þó á þeim neinar
stökkbreytingar, heldur breytast þær smátt og smátt. Hræringur og slátur, svið,
hangikjöt og fleira úr gamalli matarg.erð er enn við lýði og er nötað jöfnum
höndum við það, sem seinna hefur komið til sögunnar. Nú bjóða verzlanirnar
húsmæörum upp á möguleika til mikillar fjölbreytni í matargerð, en ekki að
sama skapi staðgóða fræðslu um þær nýjungar, sem þær hafa á boðstólum, og
Verða húsmæðurnar þá stundum að notast við „happa og glappa-aðferðina“
við innkaupin.
Sumt af eldri matargerð, eins og t. d. kjötgrautinn, þætti mörgum líklega ekki
nijög fýsilegt að leggja sér til munns nú á dögum. En annað hefur fallið í óverð-
skuldaöa gleymsku. Má þar nefna Saltkjötsbuff. í það er notað úrbeinað salt-
kjöt, sem ekki má vera mjög salt, helzt vöðvabitar.
SALTKJÖTSBUFF.
500 g saltkjöt, — 250 g hráar flysjaðar kartöflur, — 1 stór laukur.
Kjöt, kartöflur og laukur er hakkað saman og kryddað með pipar. Mótaðar
kringlóttar buffkökur, velt upp úr hveiti og steiktar á pönnu. Brúnaður laukur
og vatni hellt yfir. Borðar með soðnum kartöflum.
Og svo er hér smátilbrigði við þann ágæta spónamat, mjólkurgrautinn.
GRJÓNAGRAUTUR MEÐ SVESKJUM.
Hrísgrjónin eru sett í pott ásamt nokkrum sveskjum, vatni hellt yfir og látið
sjóða þar til grjónin eru meyr. Grauturinn er borðaður heitur með kanelsykri
og rjómablandi eða saft út á.
LESBÖK MORGUNBL AÐ SINS 15