Lesbók Morgunblaðsins - 17.09.1967, Blaðsíða 3

Harold Pinter
F yrir nokkrum árum, þegar Joan
Littlewood virtist raunverulega vera að
breyta brezka leiksviðinu í eitthvað
opið, innblásið og aðgengilegt er Emlyn
Williams sagður hafa sett upp dálitla
skopstælingu, sem hófst í lýtalaust upp-
stilltri Mayfair setustofu. Síminn, hjá
blómavasa, hringdi. Frískleg frönsk
þjónustustúlka með stífaða svuntu og
kappa kom inn um tvöfalda vængjahurð
fyrir miðju sviði, lagfærði pilsið og tif-
a'ði teprulega að símanum. „Já?“ sagði
hún i hann um leið og hún byrjaði á
kjarna málsins. „Það eru 10 ár síðan
Joan Littlewood dó .. .“
Það, sem hr. Williams átti auðvitað
við var, að leikrit svo sem „The Host-
age“ (Gísl) og „Oh, What a Lovely War“
(O, þetta er indælt stríð) mundu hverfa
og vængjahurðirnar mundu birtast
á ný. En það tók engin 10 ár. Heróp
fröken Littlewood er nú þegar orðið
hjáróma, en blómavasinn og síminn eru
þarna ennþá. Þeim var aldrei varpað
fyrir bor’ð.
Verst er þó, að viðfangsefnið, hug-
myndirnar og uppbyggingin er í aðal-
atriðum nákvæmlega eins og við eigum
að venjast. Munurinn er dálítill á hinum
ýmsu forskriftum, auðvitað, af því að
um nokkrar forskriftir er að velja:
vinsæl-rómantískur gamanleikur er
vissulega skrifaður eftir annarri for-
skrift en stjórnmálalegt melodrama. En
tilbrigðin þekkjum við eins vel og viku-
dagana.
Ef eitthvað ætti að hafa dregið úr
tilbreytingaleysinu og komi'ð okkur til
að þurrka gleraugun til þess að full-
vissa okkur um, að við sæjum rétt, ætti
það að hafa verið hið svo nefnda Fjar-
stæðuleikhús (Absurd). Hér var svo
margt frábrugðið því, sem við áttum að
venjast: í stað setustofunnar var tóm,
símarnir voru dauðir og hér um bil
alheimurinn líka, persónurnar sátu óbif-
anlegar í sandi upp í mitti, atburðarásin
var ruglingsleg og rökrétt hugsun ger-
samlega sniðgengin. Sviðsmyndin sagði
„Nýmálað". Textinn vefengdi sjálfa
merkingu orðanna.
E n hvað við vorum þó fljót að
leggja blessun okkar á gamalkunnar
íullyrðingar. Þótt uppsetningin virtist
vera róttæk stóð hún þó alltaf á göml-
um merg. Á örskömmum tima lærðist
okkur hvaða viðfangsefna var að vænta
STBflNUN LEIKHUSSINS
Eftir Walter Kerr
og telja þau á fingrum annarrar hand-
ar: skilningur milli manna er óhugsandi,
maðurinn er ekkert, rök eru haldlaus,
allt er blekking, tómið ER. Efni'ð var í
fullu gildi fyrir 20. aldar manninn. Leik-
húsgestum 20. aldar varð það brátt
ljóst. Eftirvæntingin minnkaði: mað-
Walter Kerr er Ieikhúsgagnrýn-
andi ameríska dagblaðsins New
York Times. Grein þessi, sem
hér birtist nokkuð stytt, er þýdd
úr New York Times Magazine.
ur þurfti aðeins að vita að leikritið
væri Fjarstæða til þess að vita fyrir
fram hvaða lag yrði leikið.
Til þess að nálgast kjarna málsins
verðum við áð athuga hvað er sameig-
inlegt með öllum þessum tilbrigðum —
án tillits til hinna ýmsu frávika frá
viðurkenndri meginreglu. Framkalli þau
fyrr eða síðar svo til sömu þreytu hjá
áhorfandanum hljóta þau að eiga sömu
uppsprettu, byggja á sama grunni.
Svo er og. Meðan ekki er til betra
orð getum við kallað þau Upplýsinga-
þjónustuleikrit. Það er að segja, þau eru
afgreidd frá skiptiborði, sem leikrita-
höfundar eru á einu máli um, að sé eina
nothæfa miðlunarbor’ðið; þar koma þeir
kunnáttusamlega á framfæri áður til-
reiddum skilaboðum eftir pöntun. Þau
eru miðlunartæki til þess að flytja, eða
skiptast á gamalkunnum kveðjum fram
og til baka eftir fyrirfram lögðum þræði.
Mjög lengi hafa öll leikskáld, hvað
sem þau hafa hugsað sér að sviðsetja,
eða hversu óskipulega, sem þau hafa
hugsað sér að setja það á svi'ð, gengið
út frá því sem vísu, að leikrit sé fyrst
og fremst svar og síðan spurning. Veljið
númerið og þér fáið ákveðnar upplýs-
ingar.
Eða, svo að litið sé raunhæfar á mál-
ið, höfundurinn hefur ályktað, að áður
en hann hleypi persónum sínum af stað
vedði hann að vita hvert þær muni fara.
Hann ákveður í upphafi, að leikritið
verði að segja þetta eða hitt: að stríð sé
illt, eða kynþokki alveg fyrirtak, að ást-
in sé eilíf, eða lífið sé ómögulegt.
Fjöldaframleiðsla Broadway og fjölda-
tilraunir sameinast í þessari grundvall-
arvissu: leikslok, sem einnig eru boð-
skapur leiksins, skulu ákveðast fyrir-
fram og síðan skal feta sig samvizku-
samlega að þeim á slunginn og sannfær-
andi hátt.
í rá því a'ð tjaldið er dregið frá
verður því ævintýrið, sem lokkar með
óvæntum atburðum og furðu allt til
þaulundirbúinnar lokaframsetningar alls
ekkert ævintýri: það er pottþétt sam-
kvæmt heildaruppdrætti. Höf. skrifar
ekki um fólk eins og þa'ð er. í nafni
fólks býr hann til uppskrift að rétti,
sem óhjákvæmilega verður tilbúinn
klukkan ellefu. Höfundurinn fylgist ekki
með raunverulegum viðburðum eftir því
sem þeir gerast, trúr og frjáls. Hann
lagfærir atburðina, þvingar fram atvik
og falsar þau jafnvel svo að þau virðist
falla eðlilega saman við lokaþáttinn, sem
raunverulega hefur stjórnað þeim frá
upphafi. Hann kannar ekkert, ekki á
skilyrðislausan hátt. Hann kemur kring-
umstæðum þannig' fyrir, að þær lúta
vilja hans og hann leið.ir þær í bandi
að fyrirfram ákveðnu marki.
S krifa má leikrit á annan hátt,
Framhald á bls. 7
fl
GRAL
Eftir Gubmund Böðvarsson
Ég heyrði konung tala
og hvetja sína menn
við hlið hins gamla múrs
í dimmri morgunglóð.
Þar rak ég mínar geitur
um rauða döggvaslóð.
Þar rek ég mínar geitur framhjá enn.
Og víða sigldu riddarar
um votan öldugeim
og víða þeystu riddarar
um lönd
og sumir komu þreyttir
og sárum slegnir heim
og sumir komu aldrei framar heim.
En jöfur fylltist nýrri von
er gest að garði bar
og gesturinn var spurður:
Fannst þú hann?
og jöfur byrgði augu sín
í sorg við dapurt svar
og sagði og benti á hliðið:
Finndu hann.
Og fólkið þyrpist áfjátt
við fylkis hallarmúr
og fólkið rífur klæði sín
og barmar sér.
Nei — ég var aldrei sendur
en ég veit hvar hann er
og ég veit aleinn manna hvar hann er
Og fólkið heldur gjarnan
að fáráður ég sé
er framhjá geng og vísu mína syng:
Hann er falinn undir laufi
hann er falinn bak við tré
hann er falinn undir laufi bak við tré.
17. september 1967
LESBOK
MORGUNBLAÐSINS 3