Lesbók Morgunblaðsins - 24.09.1967, Blaðsíða 3

Blaðatf í bðknm
SIGURJDNS FRIflJðNSSUNAR
EFTIR JÓHANN HJÁLMARSSON
F yrstu ljóð Sigurjóns Friðjónsson-
ar vitna um góða hagmælsku, eiga sér
það markmið að játast fegurð landsins
og hvetja til dáða. Hagmælska Sigur-
jóns er ekki léttvæg, mýkt ljóða hans er
þægileg, sýn hans að vísu tilbreytingar-
lítil, en verður stundum glögg og nak-
in: hreinleiki hugsunarinnar laðar les-
andann að skáldinu. Umfram margt þa'ð,
sem telja verður til hagmælsku einnar
með veikum skáldskaparneista, eru
kvæði Sigurjóns ekki leiðinleg aflestrar
eða þreytandi. Bók eftir hann verður
að lesa til enda vegna þess að hún gef-
ur ávallt fyrirheit.
Þetta gæti talist lof um skáld meiri
íþróttar; ég ber ekki á móti því hvernig
svo sem ljóðagerð Sigurjóns Friðjóns-
sonar kann að verða metin, a'ð mér þykja
verk hans forvitnileg og mér líður vel í
návist hans. Lítum á dæmi um aðfer’ð
Sigurjóns á því tímabili ævi hans, sem
lítið ber á kröfum og vandamálum nýs
tíma:
I birkilaufi blærinn kliðar
líkast því er lækur niðar;
kliðar stöðugt, kliðar, kliðar.
Stöðugt blærinn kliðar, kliðar,
kastar laufi í bleikar sátur.
Er sem hljóður heyrist grátur.
Mundi villtur vegfarandi
vera í þessu skógarlandi?
Heyrði ég andvarp, eða hvað? —
Eða brim frá sjávarsöndum,
seitt til flugs af skeri og gröndum;
horfið mér a'ð hjartastað?
Fyrstu tvö erindin haglega gerðar
náttúrulýsingar, en í lok annars erind-
is leitar á spurning um mannleg örlög.
Þriðja erindi getgátur skáldsins, og
fjórða og síðasta erindið fullkomnun
myndarinnar, tengsl skáldsins við nátt-
úruna fá í því staðfestingu. Þriðja er-
indi er líkt og dæmt'ómerkt enda lak-
ast og mætti vel hverfa með ofurlítilii
breytingu á fyrstu línu í fjórða erindi.
Sigurjón Friðjónsson, teikning eftir
Kristján Friðriksson.
Þrátt fyrir það verður kvæðið eftir-
minnilegt. Það telst til hinna „dimm-
leitu“ kvæða Sigurjóns, því ekki má
gleyma ati mörg ljóða hans eru björt og
einföld. Grunurinn, sem fyrrnefnt kvæði
vekur, verður raunverulegri og skiljan-
legri í öðru ljóði, sem einnig á heima
í flokknum Þegar haustar að. Einstakur
viti, nefnist ljóðið:
Sviplega kveldar. Sortnar loft af regni.
Sólgeisla þrá knýr spurnir fram af
megni.
Setjast að hjarta sárir harmaeldar.
Sviplega kveldar.
Liðin er æfi, liðin mjög að enda;
lit bregða fjöll og hljóð á lokin benda.
Lítið er unnið; lítt vi'ð óskar hæfi
liðin er æfi.
Hamingjulindir hætta við að svala;
hnípin fer von um bleikar lendur dala.
Hljóðlátar spegla horfins yndis myndir
hamingjulindir.
Einstakur viti út í rökkrið sendir
yl sinn og ljós og fram á veginn bendir.
Einn heldur tryggð við alla vorsins liti
elskunnar viti.
Heilaga stjarna! láttu ljós þitt skína;
langt inn í myrkrin sendu geisla þina,
himneski viti hrelldra jarðar barna,
heilaga stjarna!
Þetta ljóð er dæmigert fyrir Sigurjón,
tilhneiging hans til leitar að einhverjum
lifssannleika, sem varanlegur megi kall-
ast, kemur greinilega í ljós ásamt þeirri
skoðun að elskan sé af öllum fjársjóð-
um verðmætust. Eins og svo oft áður í
verkum Sigurjóns er sta'ðið við leiðarlok,
horft aftur og skyggnst fram á veginn.
Náttúrukveðskapur Sigurjóns öðlast í
þeim kvæðum, þar sem rökkur hefur
fallið á lífsmyndina, dýpri hljóm og víð-
ari tilvísun en obbinn af ljóðum hans,
sem mörg lýsa aðeins viðkunnanlegum
skáldbónda ættjarðarástar og samkennd-
ar með gróðri jarðar. Að þessu leyti
er Sigurjón ekki einsdæmi; eigrandi
hugurinn er aftur á móti það, sem sker
úr um gildi ljóðanna, brýst út fyrir haga
orðlistarinnar, leikninnar í að fara me'ð
hefðbundna bragarhætti.
V eigamestu ljóð Sigurjóns komu
íyrst út í bókarformi á Akureyri 1939.
Nefndist bókin Heyrði ég í hamrinum,
22. september síðastliðinn
voru liðin 100 ár frá fæð-
ingu Sigurjóns Friðjónsson-
ar. Sigurjón sanidi bækur
sínar í tómstundum, auk þess
sem hann skrifaði fjölmarg-
ar blaðagreinar um ýmisleg
efni. Bóndi var Sigurjón fyrst
á Sandi, síðan Einarsstöðum,
og loks á Laugum frá 1913.
Sigurjón sat á þingi 1918—
1922 fyrir Heimastjórnar-
flokkinn. Kvæntur var hann
Kristínu Jónsdóttur frá Rif-
kelsstöðum í Eyjafirði, og
eignuðust þau 12 börn; 10
komust upp og 9 eru á lífi.
Auk þess ólu þau hjón upp
einn dreng. Sigurjón andaðist
1950.
og komu álls þrjár ljóðabækur frá hendi
Sigurjóns með því nafni. Ljóðmæli hans,
allþykk bók hafði verið prentuð 1928 í
Reykjavík; þar er að finna ljóð þau,
sem ég hef vikið að áður. Það má því
segja a'ð ljóð Sigurjóns séu töluverð að
vöxtum.
Með Heyrði ég í hamrinum, hefst
nýtt tímabil í ævi skáldsins. Hann kveð-
ur sér hljóðs á annan hátt en forðum,
nú er hann skáldið, sem leitar víða
fanga, hefur eflaust lesið meira og er
orðinn virkari þátttakandi í baráttumál-
um samtímans. Rödd hans er á engan
hátt afskekkt, svið hans er víðáttumik-
ið: sagan, framtíðin. Hvernig sem þessi
Ijóð kunna að verða dæmd, hlýtur það
a'ð teljast viðburður að jafn fullorðið
skáld, mótað af öðrum tíma, sé svo ungt
í anda. Sigurjón fór vaxandi, hugur
hans yngdist sífellt:
Að runnum ég öxi sá ríða;
hin fúnuðu tré
felld vera og mulin í svörð.
Sá frjóanga risa upp af rótum.
Sá roða af nýjaðri jörð.
Þannig yrkir hann í Sýn Esaíasar.
Það er ekki aðeins „hin þingeyska ný-
rómantík", sem hann talar um í for-
mála fyrir bókinni, sem er einkennandi
fyrir Heyrði ég í hamrinum. Hann fer
viðurkenningarorðum um skáldskap
Huldu, og segir síðan: „Hér kemur nú
fram nokkuð sérstaklegur þáttur hinnar
þingeysku ný-rómantísku ljóðager’ðar.
Höf. er að því leyti — meðal annars —
frábrugðinn hinni rómantísku skáldsyst-
ur sinni, að hann lítur á og túlkar róm-
antíkina sem „realisma"; þá grein real-
ismans, sem sérstaklega veit að gróand-
anum — og ástin er aðalþáttur í. Veit að
komandi vori, sól og sumri.“ Hin ein-
földu og snotru átthagaljóð Sigurjóns
eru ort undir merkjum þessarar yfir-
lýsingar, en Biblíuljóðin, til dæmis, sem
skipa allverulegt rúm í bókinni: þau eru
fjarri því að vera dæmigerður þingeysk-
ur skáldskapur á annan hátt en þann
að það er Þingeyingur, sem yrkir. Bibl-
íuljóðin eru athyglisverð eins og mörg
önnur ljóð í Heyrði ég í hamrinum. Mér
er einkum minnisstætt ljóðið Hví hefir
þú yfirgefið mig, sem endar á þessum
hendingum:
Guð minn! Guð minn!
Enn spyr ég þig:
Hví yfirgafstu mig?
Var ástin þín
Hestar í rigningu
Eftir Astrid Hjertenœs Andersen
Þegar draumar hug minn sveipa
húmsins trafi, fjarlægari
en mín hugsun skilið getur,
heitari og ólgufyllri
en mitt hjarta skilið fær,
vil ég aðeins standa í regni
eins og hestar standa í regni
úti á votu mýrarengi
um sem lykja voldug fjöll.
Standa og finna kroppinn teyga
þetta tæra, milda og svala,
sem í stríðum straumi fellur
yfir andlit hár og hendur.
Líkt og skógurinn sem teygar,
eins og barn af brjósti himins.
Líkt og engið frjótt á vori
fyllist aftur Ijúfri þrá.
Eins og hestar standa í regni,
standa í höm með vota flipa,
láta eim af mold og regni
anga sterkt og ljúft í sinni,
vil ég aðeins standa og v e r a,
láta úr af himni falla,
þar til óró hugans víkur
og af dulardjúpi stíga
draumarnir í heiðri ró.
Guðmundur Arnfinnsson þýddi
24. seplember 1967
LESBOK MORGUNBLAÐSINS 3