Lesbók Morgunblaðsins - 24.09.1967, Blaðsíða 14

Brú á Grundarstokk.
HÉRAÐSVÖTN
Framhald af bls. 9
í desember 1854. Árið 1866 drukknaði
Guðmundur Hjálmarsson í Bakkakoti,
24 ára gamall. Þá drukknaði bóndi úr
Eyjafirði, ef til viil frá Leyningi, í fylgd
með Halldóri Halldórssyni, bónda á
Nýjabæ. Ekki er mér kunnugt, hvenær
það var, en Halldór var á Nýjabæ frá
1839 til 1852. Þeir fóru yfir í Vesturdal,
en þegar þeir komu aftur, hafði áin vax-
ið, og fóru þeir fram með henni alllangt.
Það gerði gæfumun, að Halldór var á
góðum hesti, en hinn ekki. Sagnir hef
ég heyrt um tvo beitarhúsamenn á Skata
staðaseli, sem drukknuðu í ánni, og er
önnur þeirra með þjóðsagnablæ og ekki
tímasett. Það var í tíð Guðmundar á
Ábæ, sem bjó þar frá 1825 til 1873, að
beitarhúsamáður frá seiinu kom yfir að
Ábæ. Hann hafði losað garðastokk í hús-
unum og gengið á honum milli skara.
Guðmundur bóndi ávítaði hann fyrir
dirfsku þessa, en á leiðinni vestur yfir
féll hann í ána.
Hin sagan er á þá leið, að beitar-
húsamaður frá selinu fór yfir að Nýja-
bæ, sem er dólítið sunnar, austan árinn-
ar, og stökk á milli skara. Þegar beit-
arhúsamaður hafði stanzað alllengi og
ætlaði vestur yfir, hafði hlýnað í veðri
og skarirnar orðið hálar. Það ráð var
tekið, að Nýjabæjarbóndi hafði band á
beitarhúsamanni, en bandið reyndist of
stutt og skarst í sundur á skörinni.
Næstu nótt dreymdi Nýjabæjarbónda
þann, sem drukknað hafði. Hann var
hinn versti og hótaði bónda lífláti, ef
hann fyndi sig ekki, en til þess kom
ekki, því að hinn drukknaði fannst við
Tinná næsta dag. Það fylgir sögu þess-
ari, að beitarhúsama'ður hafi þetta sama
kvöld látið inn féð í selinu og lokað hús-
unum.
Hinn 15. ágúst 1864 drukknaði í Merki-
gilsá Ingibjörg Andrésdóttir, vinnukona
á Merkigili. Hún hafði verið lánuð í
kaupavinnu út að Uppsölum í Blöndu-
hlíð og var á heimleið. Þá var búið í
Stigaseli, sem er fast við Merkigilið að
norðan. Bóndinn var við heyskap úti
og uppi í brekkum og sá til feiða Ingi-
bjargar suður í gilið, en eftir nokkra
stund kom hesturinn aftur upp úr gilinu
að norðan með söðulinn undir kviðn-
um, en flóð var í ánni.
Þennan sama dag var fólk frá Villinga-
nesi við heyskap í hvammi suður og
niður við Héraðsvötn. Meðal þess var 17
ára piltur, Jón Guðmundsson, síðar
bóndi í Villinganesi. Þá gerðist þa'ð, að
Úr Merkigili.
Jón sótti svefn svo mjög, að hann gat
ekki vöku haldið, lagði sig út af og
sofnaði. Það erindi átti hann inn í
draumalandið, að hann sá beran kven-
mann koma upp úr Vötnunum. Það var
talið láta nærri að lík Ingibjargar hafi
flotið út Vötnin á þessari^tundu.
Ekki ræði ég fleira um mannskaða í
Héraðsvötnum og ám þeirra, en margt
mætti segja um annars konar skaða, þeg-
ar hey hafa flætt eða búfé farizt, og er
mér þá eftirminnilegast, þegar Héra'ðs-
dalsbændur misstu flest fé sitt í Vötn-
in í margra daga stórhríð vorið 1887. Af
miklu er að taka en ég læt hér staðar
numið.
Enþá kem ég að hinu gagnlega og
góða, sem er í tengslum við Héraðs-
vötn og fer fljótt yfir sögu. Það er mann-
legt að hugleiða lítt hið góða gengi,
en muna betur það, sem andstætt er.
Þetta er heldur ekki nýtt af nálinni.
Það sannar setningin úr ritningunni
„Hvar eru hinir níu?“ Það var a'ðeins
einn af tíu, sem vildi þakka guði fyrir
góðar gjafir.
Það sagði mér Jóhannes Guðmunds-
son, bóndi í Ytra-Vallholti, að á fyrstu
tugum þessarar aldar hefði það verið
árvisst, að í fardögum, sex vikur af
sumri, kom flóð í Vötnin. Þessi flóð
vökvuðu gróðurinn á Eylendinu með
áburðarvatni sinu og þann ábuhð þurfti
ekki að kaupa í Gufunesi. Engjalönd
margra jarða í fimm hreppum nutu
áveitunnar, í Akra-, Viðvíkur- og Rípur-
hreppum, Seylu- og Staðarhreppi. Marg-
ar jarðir, sem þessara hlunninda nutu,
létu á sjá, voru stórbýli og búsæld í>ar.
Vetrarflóð gerði líka gagn. Þá fór allt
Eylandið í glærasvell, og voru þar mikl-
ir gagnvegir um hérað. Akfæri var oft
svo gott, að einn hestur gat dregið allt
að tveimur tonnum, og ef flutningurinn
var fyrirferðarmikill, voru hafði tveir
sleðar aftan í sama hesti.
í mínu ungdæmi heyrði ég oft talað
um þessar skemmtilegu og ævintýra-
legu ferðir í kaupstaðinn. Fólkið sat á
sleðunum, vel búið, hestarnir brokkuðu
og vissu ekki af því, sem þeir drógu.
Þorgeirsboli og Skotta sáust líka nota
hið góða færi, enda þurftu þau að
vera þar sem fólkið var.
J afnframt því sem Héraðsvötn hafa
verið tortótt yfirferðar, hefur það stund-
um verið notfært til gagns. Að minnsta
kosti tvisvar fyrr á tímum voru þau
notúð sem varnarlína, til að hefta út-
breiðslu fjárkláðans, og á síðustu ára-
tugum í baráttunni. við búfjársjúkdóma
vorra tíma.
Jónas Jónsson, bóndi í Hróarsdal, var
nafnkenndur Skagfirðingur á sinni tið
fyrir marga hluti. Hann var hagyrðing-
ur góður og átti um 30 börn. Eitt sinn
að áliðnum vetri kvað hann:
Bágt á ég með barnakind,
bjargarsmár í hreysi.
Sendu drottinn sunnanvind,
svo að Vötnin leysi.
Sagan segir, að næstu nótt hafi ísinn
farið, en það var öruggt, a'ð þegar isa
leysti gekk silungur og lax í Vötnin.
Ekki kann ég að rekja sögu um veiði í
Héraðsvötnum, en meiri eða minni sil-
ungs- og laxveiði mun hafa verið í þeim
frá öndverðu og mikil hlunnindi fyrir
þær jarðir, sem veiðirétt hafa átt.
]\Jargt er nú breytt frá því, sem
áður var. Skagfirðingar eru hættir að
nota ísana á Eylendinu, síðan vegir og
bílar komu. Þeir eru líka næstum hættir
að slá stararengin, en þeir vei'ða eitt-
hvað ennþá, ef þeir mega vera að því.
Brýr hafa verið byggðar á Héraðs-
vötn og flestar ár, sem í þau falla, og
hér eftir ættu þau ekki að geta tekið
stórar fórnir af hverri kynslóð. Er þá
ekki viðskiptunum lokið? Ekkert svar!
Við sjáum ekki í gegnum það tjald, sem
hylur ókunna tíð, en slysin verða alltaf,
hvernig sem að er fari'ð. En hvað sem
öðru líður eru Héraðsvötn söm og áður.
Hóglega renna þau Héraðsvötn
með Hólminum öld aj öld.
Á djúpinu þegjandi vakir vök
svo voða þrungin og köld.
RABB
. Framhald af bls. 16
uðum vinnubrögðum af því tagi
sem hér hejur verið lýst. Það eitt
vœri þess megnugt að hindra það
að menn jreistuðust til útgáju jróð-
leiksrita morandi í villum án þess
að gera nokkuð til að jœkka þeim.
Almenningur verður að láta sig
þessi mál skipta. Menn þurja að
vera á verði og kunngera opinber-
lega þegar þeir sjá villur í slíkum
ritum svó að hægt sé í tíma að
leiðrétta þœr. Annars getur verið
hœtta á að þœr jari úr einni bók-
inni í aðra og þá er erjiðara við
að eiga. Og mál er að linni þeim
vinnubrögðum, sem hér haja alltoj
lengi viðgengizt.
Jón Hnejill Aðalsteinsson.
HJÁTRÚ
Framhald af bls. 6
í einu vetfangi smaug hann út úr
rifunni og gleypti hana með húð og
hári. Þegar hennar var leitað síðar
um daginn fannst ekkert nema sjalið
á trjágreininni. Fólk sagði: „Ósköp
var stúlkan heimsk, vissi hún ekki a'ð
lindormarnir vakna á hvítasunnudag
og þá eru þeir alltaf svo gríðarlega
hungraðir eftir vetrarsvefninn".
Jól, páskar, Valborgarmessa, Jóns-
messunótt og fleiri merkisdagar um
ársins hring eru hér einnig teknir
til meðferðar og rakið sitt hvað sem
þeim fylgir úr forneskju. Málverk og
teikningar gefa efninu litríkan blæ.
j.h.a.
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson
Ritstjórar: Sigurður Bjarnason fró Vigur.
Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Ritstj. fltr.: Gísli Sigurðsson.
Auglýsingar: Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn: Aðalstræti 6. Sími 22480.
Útgefandi: H.f. Árvakur, Reykjavík
Richard Beck:
Á slóðum 'islenzkra landnema vestan hafs
Hér lágu áður landa minna spor,
og liggja enn, þótt moldin skýli þeim,
er lögðu fyrstir leið í Vesturheim
og lifðu ungrar byggðar fagurt vor.
í sókn og stríði sýndu hugarþor,
þó syrti tíðum þeirra vonageim;
í brjósti fundu ólga brimsins hreim,
sem batt þá fjarðarströnd og klettaskor.
Þeir manndómsgull úr grjóti þrauta unnu
og gæfuþræði kynslóð nýrri spunnu.
24. september 1967
14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS