Lesbók Morgunblaðsins - 24.09.1967, Blaðsíða 15

A
erlendum
bóka-
markaði
The Man Who Stole Portugal. Murray
Teigh Bloom. Secker and Warburg 1967.
36/—
Fjörug spákaupmennska blómgaðist í
lok og eftir fyrri heimsstyrjöldina. Menn
m-'ðu auðugir á nokkrum dögum, verðlag
var mjög óstöðugt og bröskurum virtust
gróðamöguleikar ótæmandi Það var á
þessum árum að Portúgala nokkrum
datt það snjallræði í hug, að gefa út
seðla á naíni portúgalska þjóðbankans
og ná þannig valdi á hlutabréfaeign
bankans og þar með lykiiaðstöðu í land-
inu. Nafn hans var Arthuro Virgilio
Alves Reis, hann var kaupsýslumaður,
hafði dvalið lengi í nýlendu Portúgala
Angóla, og starfað þar sem eftirlitsmað-
ur stjórnarinnar me'ó verklegum fram-
kvæmdum, stjórnað vega- og brúarsmíð-
um og járnbrautarlagningum, allt á þeim
forsendum, að hann væri útskrifaður
með ágætum vitnisburði úr verkfræð-
ingaháskólanum í Oxford. Slikur skóli
var reyndar ekki til og hann kunni
minna í verkfræði en margur surtur-
inn, sem vann á hans snærum að jarð-
raski. En þrátt fyrir vankunnáttu sína
í verkfræði, lókst honum að leggja vegi
og byggja brýr með miklum ágætum í
Angóla, og þegar hann fór þaðan, sæmi-
lega efnaður, var hans sárt saknað af
cilum.
Hann flutti nú heim til Lissabon,
stofnaði þar fyrirtæki, sem gekk illa,
og þá datt honum snjallræ'ðið í hug.
Hann átti ágæta vini, hann vissi hvernig
opinber skjól áttu að líta út og hann
var frumlegur í hugsun. Honum datt í
hug að komast yfir seðla portúgalska
þjóðbankans, ekki á þann hátt að falsa
þá eins og klaufskir smáglæpamenn gera
stundum, heldur með því að láta prenta
þá fyrir sig af viðurkenndri seðlaprent-
smiðju í London, Waterlow og Sons.
Það gat enginn efazt um að seðlar
prentaðir af því dánu fyrirtæki, væru
ósviknir, það var aðeins af tilviljun,
að það komst upp um smá misræmi í
númeraflokkun þessara nýju se'ðla.
Saga þessa seðlamáls er rakin með
miklum ágætum í þessari bók, sem kom
út í Bandaríkjunum í fyrra og er nú
gefin út í London. Þetta var glæpur
aldarinnar. Alves Reis varð auðugasti
maður Portúgals á tveimur árum. Hann
lagði stórsummur til líknarmála og í
ýmiskonar arðbær fyrirtæki og stofnaði
að lokum banka. Þegar komst upp um
samsærið olli það falli stjórnarinnar og
afleiðingin varð valdataka Salazars, sem
situr enn. Litlu munaði að Waterlow
og Sons yrðu gjaldþrota og höfu'ðpaur-
inn varð að dúsa í fangelsi næstu tutt-
ugu árin. í fangelsinu tók hann lúthers-
trú og þegar hann varð laus í maímán-
uði 1945, tók hann að boða þessi trúar-
brögð af miklum móði.
Þetta mun þykja ótrúleg saga, en hún
er engu að síður sönn.
„The Man Who Stole Portugal“ er
ágætlega skíifuð, höfundur hefur dreg-
ið heimildir víða að og hefur útlistað
þær á lifandi og skemmtilegan hátt,
bókin verður lesin einsog spennandi
reyfari.
Griechische Kulturgeschichte.
Frangois Chamoux. Drœmersche
Verlagsanstalt Th. Knaur Nachf.
1966.
F rangois Chamoux er prófessor í
grískum bókmenntum við Sorbonne.
Hann hefur skipt riti sínu „La Civilisa-
tion Grecque", sem kom út hjá Arthaud
í París 1963, og er nú þýtt á þýzku,
í níu kafla. Fyrst rekur höfundur upp-
haf grískrar menningar, áhrif þeirrar
menningar, sem var fyrir í Grikklandi
og nærliggjandi löndum. 1 þriðja og
fjórða kafla segir hann sögu ‘Hellena
allt til þess, að Filippus Makedóníu-
konungur nær yfirtökunum. Höfundur
ræðir síðan ýmsa þætti hellenskrair
menningarsögu, svo sem trúarbrögð,
skipulag og stjórnarskipun, bókmenntir
og listir. Bókin er skreytt fjölda mynda
og fylgja ítarlegar skýringar. í bókar-
lok er nafna-, staða- og hugtakaskrá
og bókaskrá.
Ahrif Hellena á menningu Rómverja
og Evrópu eru tvimælaus, þótt menn
geri meira og minna úr þessum áhrif-
um. Grundvöllurinn að hugsunarhætti
og mati var lagður á dögum jónísku
spekinganna, siðfræði er þaðan komin
og kristin trúarbrögð berast evrópsku
þjóðunum á grísku máli.
Þegar minnzt er á hellenska menn-
ingu, minnast flestir Periklesaraldarinn-
ar, en það tímaskeið stóð aðeins í
þrjátíu ár, og það voru fleiri borgríki
í Hellas en Aþena. Þótt aðstæður allar
væru þann veg á dögum Períklesar í
Aþenu, að það timabil lýsir skærar en
önnur tímabil 'hellenskrar sögu, þá
stafar engu síður ljóma af þeim mönn-
um, sem fyrstir urðu til þess að rjúfa
hinn náttúrubundna „cyklus" mennskr-
ar tilveru, en það voru jónísku speking-
arnir, Heraklítos, Anaximander, Þales
og margir fleiri. Hómerskviður voru
lengi álitnar fyrstu bókmenntir Hellena,
en slíkt verk verður ekki samið án
langrar bókmenntahefðar, og síðustu
rannsóknir lengja hellenska bókmennta-
sögu um nokkur hundruð ár. Praxiteles-
ar skapa ekki fullkomin listaverk án
langrar listþróunar.
Höfundur rekur alla þessa sögu, bind-
ur sig ekki við þann tíma, sem lengi
var kallaður glæstastur í sögu Hellas.
Mikill fjöldi bóka hefur verið settur
saman um Hellena og þessu flóði linnir
ekki; hver kynslóð skrifar sína Hellena-
sögu, og á síðustu árum hafa verið
gerðar uppgötvanir, sem lengja þessa
sögu. Menn þekkja nú betur þennan
þátt sögunnar en fyrr á öldum, og ár-
angur þessara rannsókna og nýju við-
horfa birtist í ritum sem þessu.
24. september 1967
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 15