Lesbók Morgunblaðsins - 15.10.1967, Blaðsíða 10
Þórkötlustaðahverfi I Grindavík.
F ljótlega eftir að fólk tók sér ból-
festu í Grindavík, hafa þar byggst ein-
ar sex sjálfstæðar jarðir auk ísólfsskála,
sem er drjúgan spöl austan við aðal-
byggðina. í rekaskrá Skálholtsstáðar frá
1270 er getið bæði um Jámgerðarstaði
og ÞorkötlustaðL I landi þriggja þessara
jarða hafa svo verið reistar hjáleigur,
grasbýli og tómthús, með mjög takmark
aðar landsnytjar enda afkoman svo að
segja að öUu leyti byggð á sjónum.
Hefur fjöldi þeirra sjálfsagt verið nokk-
uð misjafn, þeim hefur fjölgað þegar vel
fiskaðisi, en fækkáð svo aftur á móti á
aflaleysisár um. Þessvegna mynduðust
fljótt 3 hverfi í Grindavik og var nokk-
urt jafnvægi í byggðinni fram á síðustu
ár eins og eftirfarandi tölur sýna:
1703 1822 1940 1966
Staðarhverfi 53 41 44 0
Járngerðarstaðahv. 44 68 270 829
Þorkötlustaðahv. 60 51 203 118
I manntalinu 1703 er getið um 2
tugi lausamanna og marga, sem voru á
sveitarframfæri. Auk þeirra, sem áttu
lögheimili í plássinu safnaðist svo til
Grindavíkur mikill fjöldi útróðrarmanna
á vertíðinni eins og gerist enn í dag.
Frá Grindavík reru skip Skálholtsstóls
eins og úr fleiri verstöðvum, enda átti
Skálholtskirkja aUar jarðimar nema
Húsatættur. Sú jörð var konungseign.
Árni Magnússon getur þess, áð frá Þor-
kötlustöðum rói áttrætt skip Skálholts-
staðar, annað frá Hópi og 3—4 frá Járn-
gerðarstöðum, en á Hrauni lagðist útgerð
stólsins niður eftir að „skipið forgekk"
árið 1700. Þann vetur voru veður ofsa-
leg, segir Espólín, — urðu skiptapar
miklir, fleiri en 20 á Suðurnesjum og í
Gullbringusýslu. Á þeim týndist hálft
annað hundrað manna og 129 af þeim
á föstudaginn seinastan í Góu, á einni
eykt. Þá hafa verið daprir dagar í
Grindavík.
Þegar ritúð verður saga Grindavíkur,
kemur eflaust sitthvað í leitimar, sem
bregður Ijósi á tilveruna í þessari ver-
stöð, þótt lítt hafi hún sjálfsagt verið
frábrugðin því sem tíðkaðist í sambæri-
legum plássum annars staðar. Einni
slíkri mynd af landínu og lífinu í
Grindavík er brugðið upp í Ferðabók
Mackenzie’s er hann kemur þangað á
ferð sinni um Suðumes í ágúst 1810.
Honinn sýnist landið auðar og ömur-
legar eyðimerkur hrauna og sanda, þar
sem hvergi sér stingandi strá. Hvergi
bregður fyrir neinu, sem gleður augað
eða léttir lundina. Loks nálgast þeir
byggðina, nokkra kofa á ströndinni. tft
úr þeim kemur fólkið — karlar, konur
og krakkar, skriðu út úr þessum hreys-
um eins og maurar úr þúfum. Það gláp-
ir á gestina í forundran „enda vorum
við fyrstu útlendingarnir á þessum slóð-
um.“
Mackenzie hafði meðmælabréf til Mr.
Jóns Jónssonar. Spurðu þeir uppi mann
með því nafni og fengu honum bréfið.
Mr. Jón er síðhærður gráskeggur og
þegar hann er búinn að setja upp gler-
augun og fer að lesa bréfið, minnir hann
helzt á yfirbiskup í rétttrúnáðarkirkj-
unni. — En þetta er ekki sá rétti Jón
heldur er þeim vísað á annan Jón, —
eina mílu í burtu. Þegar þangað var kom
ið, var sá Jón ekki heima, en birtist
samt von bráðar og bauð þeim í bæ-
inn, sem þeim var mjög á móti skapi
að þiggja og notuðu fyrsta tækifæri til
að komast aftur út undir bert loft.
Kringum tjald þeirra félaga safnaðist
maður í atvinnulífi islendinga hefur
verið jafn mikilsvirtur og góður, afla-
sæll formaður. Hann hafði enn meiri
völd og virðingu skipshafnar sinnar
heldur en húsbóndi á sveitabæ naut hjá
hjúum sínum, enda aðstaðan að sumu
leyti önnur, þar sem líf hásetanna var
ósjaldan í hendi hans.
Þetta er ein af ástæðunum fyrir því,
hve margir hagyrðingar ortu formanna-
vísur, þar sem kostir formannanna eru
taldir upp og sjálfsagt ekki gert minna
úr en efni stóðu til.
í handritasafni Landsbókasafns — Lbs.
2881—2883 8 vo eru formannavísur frá
Grindavík. Munu þær ekki hafa verið
prentaðar áður. Ekki er nú vitáð eftir
hvem þessar vísur eru. Þó fullyrða
sumir, að þær séu ortar af Brynjólfi
frá Minna-Núpi. — Eins og síðasta vís-
Staður í Grindavík.
fólkið — um 30 manns á öllum aldri,
gerðist all-nærgöngult, að því er þeim
fannst, og fór ekki fyrr en komið var
fram á nótt og regnið og rokið rak það
heim. Sökum óþrifnaðar og af ótta vi'ð
sjúkdóma, vildu þeir ferðalangamir hafa
sem minnst saman við íbúana að sælda.
Mf að er allt annað en glæsileg
mynd, sem þessi erlendi ferðalangur
dregur upp af Grindvíkingum, háttum
þeirra og híbýlum. Ekki er ótrúlegt, að
hann hefði gefið þeim annan og betri
vitnisburð, hefði hann kynnzt þeim í
starfi þeirra og stríði við Ægi, sjósókn
þeirra og siglingum, farið með þeim í
einn róður þegar mátulega goláði,
kynnst útsjón og áræði farsælla for-
manna og dugmikilla háseta. Enginn
Gamall bátur.
an ber með sér eru þær kveðnar árið
1866.
Formannavísur í Grindavík:
1. Nú skal mynda nýjan óð
nöfnin binda þeirra í ljóð,
sem láta synda fley um flóð
fram af Grindavíkurslóð.
2. Ölduljóni ýta finn
auðnugróna þrekmanninn,
Hrauns af fróni hraðfærinn,
Höskuld Jóni af kominn.
3. Hrauns af grundu hrannarljón
hlés þó undir stynji són,
útum skunda upsafrón
Einars kundur lætur Jón.
4. Út um þrunginn ránar rann
rangalunginn fallegan
fylgd með ungri færa kann
frá Buðlungu snar Hermann.
10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
15. október 1967