Lesbók Morgunblaðsins - 03.03.1968, Blaðsíða 5

nýstárlegir með djarflega og
þó Ijóðræna abstrakt útfærslu,
en Svavar virðist sannur í-
haldsmaður og heldur áfram
án þess að sjáanlegar breyt-
ingar eigi sér stað í list hans.
Scheving hefur haldið áfram
glímu sinni við stór form í sjó-
mannamyndum sínum og ævin-
týrum en Þorvaldur hefur eins
og ég gat um áður, tekið full-
komlega nýja afstöðu, og sama
mætti ef til vill segja um Jón
Engilberts.
Þegar geómetriska flatarlist-
in hafði náð hámarki í París,
spruttu upp nokkrar greinar
af miklu ljóðrænni abstrakt-
stefnu. Þetta var asahláka og
formið var að mestu látið lönd
og leið, myndbyggingin eða
kompositionin skipti ekki máli,
en litirnir og áferðin látin tala.
Eins og gjarnan vill verða, þeg
ar tilraunir eru gerðar, heppn-
ast aðeins lítill hluti og ljóð-
rænan varð oft eins og flatar-
listin, einungis skraut. En leið-
in hafði verið opnuð að nýju
til miklu frjórri viðfangsefna
og ný efni sáust, sem nokkru
áður hefði þótt hneyksli að
láta sjást á lérefti. Þar á með-
al var bílalakk, sem hafði ný-
stárlega og ferska áferð, en
sést sjaldai. nú orðið. Samtim-
is notkun nýrra efna var því
jafnvel haldið fram, að trönu-
málverkið væri úrelt: nú átti
myndin að liggja á gólfinu og
svo átti að láta litinn drjúpa
á hana þar eða mála niður fyr-
ir sig með stórum kústum.
Þrátt fyrir margvíslegt frelsi
og tilraunir í allar áttir, riðu
húsum allskonar bannorð og
formúlur. Ein var sú, að per-
spektífi eða fjarvídd bar að
útrýma: fletirnir áttu ekki að
njóta sín, nema málverkið væri
flatt, án allrar filfinningar fyr
ir dýpt. Auk þess var fjarvídd
í mynd fölsk filfinning, aðeins
búin til með línum, og mynd
mátti ekki gefa hugmynd um
neitt annað en það sem hún
var sjálf.
Ein kreddukenningin boðaði,
að saman skyldi etja þeim lit-
um einum, sem eftir grundvöll-
uðum smekk fóru illa saman.
Mig minnir að Svavar Guðna-
son hafi einhverntíma sagt, að
litirnir „ættu aC gefa hver öðr-
um á kjaftinn“. f þessu fólst
uppreisnarandi, sem varð til
þess að nýjar leiðir voru kann-
aðar, en auðvitað var hér ekki
fremur en endranær um neins-
konar allslierjarlausn að ræða.
Þesskonar nýakademismi hef
ur sem betur fer verið á undan
haldi nú uppá síðkastið. Allt
er leyfilegt það skiptir ekki
máli, hvort málarinn notar
Hörpusilki, gibs, olíuliti eða
bílalakk. Hvort hann notar
trönur eða lætur gólfið duga,
skiptir minnstu máli, eða ætti
ekki að gera.
Það þarf ekki annað en að
ganga um sali Listasafns rík-
isins við Melabrautina til að
komast að raun um, að við get-
um þrátt fyrir allt vel við unað:
íslenzkir myndlistamenn hafa
náð prýðis árangri. Þeir beztu
hafa náð þeim eftirsóknarverða
árangri að mála á persónuleg-
an hátt. Þó er margt í eigu
safnsins, sem kannski væri
einna helzt hægt að nota til
að lífga uppá skreytingu í búð-
arglugga og einkum er það frá
hörðu árunum eftir 1950.
Síðan Iosna tók um þau
þrælabönd, hafa áhrif landsins
í sífellt ríkari mæli verið að
segja til sín í verkum málar-
anna:ekki sizt þeirra, sem mála
abstrakt. Sökum hins marg-
fræga bræðralags við aðrar
norrænar þjóðir er eðlilegt að
skyggnzt sé um bekki og reynt
að finna því stað, hvort við
stöndum þeim jafnfætis að
þessu Ieyti. Skoðun mín á
því máli er sú að við
stöndum hinum Norðurlanda-
þjóðunum framar í nútíma mál-
aralist vegna þess að beztu
málarar okkar eru varla eins
hikandi við að vera persónu-
legir og að minnsta kosti ekki
lengur eins máttvana gegn út-
lendum tízkustefnum og nor-
rænir kollegar þeirra. Það verð
ur að vísu aldrei af Norðmönn-
um haft, að Munch var þeirra
maður, þótt svo hann hleypti
heimdraganum og ílentist er-
að koma með það nýjasta nýja:
útþynntar útgáfur af popkúnst
eins og Svíar liöfðu fram að
færa.
Eftir lok heimstyrjaldarinn-
ar urðu þau þáttaskil, að París
missti áhrifamátt sinn og varð
ekki lengur sú Mekka mynd-
listarinnar, sem hún um .ríð
hafði verið. Ástæðurnar voru
þær, að skilyrðin voru auðvit-
að ekki uppá ’iað blómlegasta
í hernuminni borg: auk þess
fluttust margir málarar á þess-
um árum vestur um haf. For-
sendurnar voru brostnar.Fram
til þessa hafði bandarísk nynd
list ekki verið í hávegum höfð
í Evrópu, en skyndilega urðu
ákjósanleg skilyrði til að auka
vöxt liennar og frægð. Jack-
son Pollock vakti athygli fyr-
Gene Davies, einn hinna svokölluðu „Washington color painters",
rnálar strikamálverk, sem n ú eru í tízku þar vestra. Á neðri
myndinni sést lítilsháttar frávik frá randamálverkinu.
Dæmi um poplist, málverk eftir James Rosenquist, fyrrverandi
skiltamálara. Myndin er rúmir 2 metrar á hæð.
lendis. Danir hafa átt býsna
seiga málara og eiga enn: Menn
eins og Carl Henning Peter-
sen, Vilhelm Lundström, Asger
Jorn og Richard Mortensen.
Þó mundi ég taka Færeying-
inn Mykines framyfir þá alla
og líklega eigum við tíu mál-
ara, sem taka öllum Svíum
fram. Á Norðurlöndum og eink
um þó í Svíþjóð hefur borið
á furðulegri minnimáttarkennd
í þessum efnum og þar af leið-
andi hreinni eftiröpun eftir ný-
stárlegum myndlistarverkum
stórþjóðanna. Árangurinn verð
ur oft eins og dauft bergmál
þess, sem búið er að gera ann-
arsstaðar. Á nýlegri Norður-
landasýningu fengu myndir fs-
lendinganna harða dóma: þar
var hver að éta úr sínum poka,
mestmegnis þó í anda hins ljóð-
ræna abstraktstíls í stað þess
ir sérstakt afbrigði hins ljóð-
ræna abstraktsstíl: þar var
fæddur sérstakur ismi, ekki í
París heldur í New York. Will-
em de Kooning Hollendlingur,
sem fluzt hafði vestur, varð
ásamt nokkrum öðrum málur-
um til að forma hinn svo-
nefnda abstralct expression
isma, sem lengi var í góðu
gengi vestra og fór nú svo að
áhrifin þaðan tóku að berast
til Evrópu gagnstætt því sem
áður var. Óhætt er að segja,
að abstrakt expressionisminn
hefur ekki enn sungið sitt síð-
asta vers og stendur hann tals-
vert föstum fótum þrátt fyrir
pop og annan nýgræðing, bæði
í Evrópu og vestanhafs.
Það átti líka sinn þátt í að
draga áhrifamiðstöð myndlist-
arinnar vestur yfir Atlandshaf
ið að veruleg liugarfarsbreyt-
sprauta éftir þrengingar stríðs
ins, en vestra eru menn mjög
ginnkeyptir fyrir nýjungum.
Listin er þar tízkuvarningur í
og með. Þó hefur alltaf við-
haldizt töluverð „breidd“ eins
og sagt er á íþróttamáli; innan
um og samanvið voru ágætir
málarar, sem héldu áfram að
þroska sig án þess að taka
heljarstökk. Það mætti í því
sambandi nefna málara eins og
Andrew Wieth, sem víðfrægur
er fyrir liinar natúralisku
myndir sínar, unnar með ljós-
myndalegri nákvæmni. í T-eim
birtist ekki bara snurfusað yf-
irborð, heldur og oft á tíðum
mögnuð stemning, og listræn
tilfinning, sem orð fá ekki lýst.
Frægast verka hans er Heimur
Kristínar, mynd af lamaðri
stúlku, sem mjakar sér áfram
í grasi og á óraleið ófarna
heim að húsinu sínu. Svona get
ur nútimalistin átt marga og
ólíka drætti og það gerir hana
forvitnilega og skemmtilega.
Árið 1961 urðu veruleg þátta
skil: þá fæddist ný stefna, sem
engan veginn gat talizt vera
rökrétt framhald af tatchisma
eða abstrakt expressionisma.
Maður að nafni Roy Lichten-
stein tók uppá þvi að kópíera
myndasöguteikningar úr blöð
um, nema hvað hann stækkaði
þær uppúr öllu valdi og það
sama gerði hann við kókflösk-
ur, niðursuðudósir, gaffla linífa
bíldekk og fleira þessháttar.
Margir komu þegar á hæla
honum: menn eins og Jasper
Johns, James Rosenquist og
Andy Warhol, sem fljótlega
varð æðsti prestur stefnunnar í
New York ásamt Robert Raus-
chenberg, sem hlaut 1. verð-
laun á bíennalnum í Feneyjum
1984.PopIistin var fpedd og nú
flæddi hún yfir. Þetta var
hvorki fögur list né hugljúf,
ekki einu sinni óskiljanleg og
þar braut hún í bága við margt,
sem á undan var komið. Nú
gátu allir séð, hvað myndin átti
að tákna og þó voru ekki
nærri allir ánægðir, Sumir for-
vígismenn poplistarinnar t.d.
Rosenquist, höfðu verið skilta-
málarar: þeir unnu við þau
risastóru auglýsingaskilti, sem
verða líkt og frumskógur með-
fram flestum bandarískum þjóð
vegum. Þar höfðu þeir fengið
æfinguna og hugmyndina.
Ég kom á bíennalinn í Fen-
Framhald á bls. 14
ing átti sér stað meðal þess
fólks í Bandarikjunum, sem
kaupir sér „status" fyrir pen-
inga. Fram að stríði var ltven-
fólki og skrýtnum sérvitringum
látið eftir að vasast í öðrum
eins hégóma og myndlist Slíkt
var ekki fyrir karlmenn. En
alltaf endurómaði það frá Ev-
rópu, hvað Bandaríkjamenn
væru menningarsnauðir þrátt
fyrir dollarana sína og hvað
bandarískir túristar væru aumk
unarlega fáfróðir og barnalegir.
Þetta hafði meðal annars þau
áhrif, að farið var að snobba
fyrir kúltúr og listum. Það sem
vanrækt hafði verið, skyldi nú
keypt upp í skyndi Málarar
komust í tízku. Þeim var jafn-
vel boðið fyrstum í fræg party
í New York, þar sem fyrirfólk
var saman komið og það þótti
allt í einu fínt að þekkja þá.
Myndlistargallerí spruttu
upp í New York eins og gor-
kúlur á gömlum fjóshaug og
nú er talið, að þau séu 2-300
talsins, sumir segja 400. Menn
eins og de Kooning, sem árum
saman höfðu brotizt áfram við
sárustu fátækt tóku að selja
fyrir svimandi fjárhæðir og
það var jafnvel beðið eftir
verkum þeirra með óþreyju.
Margir málarar runnu á pen-
ingalyktina og settust þar að.
Kaupgeta Ameríkana varð
vissulega listinni til örvunar:
hún kom eins og vítamín-
Portrett eftir Alain Jacquet. Op
list í óþægum litum til að angra
sjóntaugina. Áhrifin njóta sín
ekki nema litirnir sjáist.
3. marz 1968
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5