Lesbók Morgunblaðsins - 03.03.1968, Blaðsíða 6

Á dögunum hitti ég gamlan kunn-
ingja minn á götu. Það var Þórarinn
Árnason frá _ Stóra-Hrauni á Snæfells-
nesi, sonur Árna prófasts Þórarinsson-
ar, hins nafnkunna kennimanns og rit-
höfundar. Með því að ég vissi, að hann
hefur frá ýmsu að segja af alllangri
aefi og er gæddur sérstæðum frásagn-
arhæfileikum, þá bað ég hann um við-
tal í Lesbókina.
Þórarni þæfðist alllengi fyrir, sagði,
að það gæti alla vega beðið til sjö-
tugsafmælis síns í ágúst í sumar. Ég
sagði honum, að þá kæmu afmælisgrein-
ar um hann í öllum blöðum, sem verðugt
væri, en slíkt teldi ég óskylt mál.
,Jæja, líttu þá heim til mín á laugar-
daginn kemur“ sagði Þórarinn. „Þú
færð þá kannski kaffisopa heldur en
ekkert. Meiru lofa ég ekki“.
Næsta laugardag mætti ég svo á til-
settum tíma, hafði laumað á mig blý-
anti og blaði, og eftir að kaffiáhrifin
tóku að svífa svolítið á okkur, urðu við-
skipti öll greiðari. Ég tók upp skrif-
færin og byrjaði á, að spyrja Þórar-
in um föður hans. Bað hann að segja
mér söguna af Napóleon og séra Árna,
en hún vakti óljóst í minni mínu frá
fyrri árum, er við Þórarinn vorum sam-
starfsmenn á Keflavíkurflugvelli.
„Já, Napóleon, pabbi var mjög hrif-
inn af Napóleon sem hershöfðingja.
Dáði hann mest allra hershöfðingja, líkt
og hann dáði Matthías mest allra skálda
og Jón Sigurðsson mest allra stjórn-
málamanna.
En þetta sem þú munt eiga við, er nú
raunar ekki mikil saga, en lýsir þó
skapgerð pabba og áhugamálum að sumu
leyti vel. — Hann gékk oft um gólf
í baðstofunni heima og var þá stundum
í þungum þönkum. Herti hann þá venju-
lega gönguna því meira sem eitthvað
stríddi sterkara á hug hans. Svo var
það eitt sinn, er ég sat inni í baðstofu,
en hann gékk um gólf í djúpum þönk-
um, að ég tek eftir því, að hann herðir
gönguna óvenjumikið og gerðist all-
þungur á brún. Svo ég spurði hann
sem svo, hvort hann hefði áhyggjur af
nokkru sérstöku.
Pabbi stoppaði snögglega og horfði
næstum hneykslaður á mig.:
„Áhyggjur, hvernig getur maður ver-
ið í léttu skapi að hugsa um hann Na-
póleon. Þennan mikla hershöfðingja, að
láta sér detta í hug að senda 400 manna
her alla leið til Moskvu og koma með
25 þúsundir hálfdauðar til baka. Því-
líkt óskaplegt glapræði".
Og pabbi gekk enn um stund hratt
um gólf og átti greinilega bágt með að
sætta sig við þetta glappaskot uppá
haldshershöfðingja síns, þótt meira en
hundrað ár væru umliðin.
Pabbi var mikill sögumaður, bæði í
íslandsögu og mannkynssögu og lifði
sig inn í atburði liðinna tíma, eins og
þetta dæmi sýnir“.
„Finnst þér koma fram glögg og rétt
mynd af föður þínum í bókum þeim,
sem Þórbergur Þórðarson færði í let-
ur eftir honum“?
„Já, þegar á heildina er litið, gefa
bækurnar hvorki ranga né óglögga
mynd af honum. Hins vegar tel ég, að
faðir minn hefði ekki látið allt flakka,
sem þar kemur fram, hefði hann verið
yngri. Hann var í eðli sínu nákvæmur
og mjög gagnrýninn á það sem hann
lét frá sér fara í rituðu máli. En með
aldrinum varð hann ekki eins nákvæm-
ur við mat á slíku. — Hitt er svo
annað mál, hvort bækurnar hefðu orðið
eins skemmtilegar, ef pabbi hefði hald-
ið fastar í tauminn".
„Hvor heldur þú annars að eigi stærri
hlut í því, að bækurnar náðu slíkum
vinsældum, faðir þinn eða Þórbergur“?
„Faðir minn tvímælalaust. Honum var
gefin sérstaklega góð frásagnargáfa, sem
kunnugt er. Hins vegar vil ég ekki
rýra hlut Þórbergs. Hann er einn af
okkar snjöllustu og vandvirkustu rit-
höfundum. Og átti auðvitað sinn góða
þátt í byggingu bókanna og vönduðu
málfari þeirra".
HELZT VILDI ÉG DEYJA
ME-Ð VEIÐISTÖNG í HENDI
Rœtt við Þórarin Árnason fyrrum bónda á Stóra-Hrauni á Snœfellsnesi
Þórarinn Árnason
„Faðir þinn nefnir eina bókina „Hjá
vondu fólki“. Taldi hann sig fremur
finna vont fólk fremur á Snæfellsnesi
heldur en annars staðar“?
„Pabbi valdi nú ekki nafnið á þá
bók. Hins vegar hafði gömul kona ein-
hverntíma spáð því fyrir honum, að
hann mundi lenda hjá „vondu fólki“,
og stundum hafði hann það víst í flimt-
ingum, að sú spá hefði rætzt á Snæ-
fellsnesi. Af því var svo nafn bókar-
innar dregið.
En mikið var hann hrifinn af Snæ-
fellingum, þótt honum þættu sumir
þeirra brokkgengir eins og gengur. En
flest eða allt, sem hann finnur þeim
til foráttu í bókinni, hafði hann marg-
sinnis sagt við þá í eigin eyru. Svo
það væri allfjarri sannleikanum að segja
að hann hafi baktalað þá“.
„Var faðir þinn ekki glaðvær í um-
gengni yfirleitt, svo mikill húmoristi"?
„Hann var tvískiptur maður gamans
og alvöru. Þótt hann væri húmoristi,
var hann á móti skrípalátum. Hann var
aristókrat af gamla skólanum, sem þoldi
ekki óheflaðar umgengnisvenjur. Með
aldrinum fannst sumum hann jafnvel
helzt til nákvæmur í þeim sökum. Get
ég sagt þér stutta sögu um það, hve
nákvæmur hann gat verið í umgengnis-
venjum.
Einu sinni sem oftar, meðan ég bjó
á Stóra-Hrauni, en pabbi var fluttur
suður, kom hann vestur til sumardvalar
hjá okkur hjónunum, en hann var van-
ur að dvelja hjá okkur nokkrar vikur
á sumri hverju, eftir að hann flutti
suður. Svo stóð á, að þetta sumar fékk
ég mér léttadreng norðan úr Skaga-
firði, sem var svolítið fyrirferðamikill
og lítt kunnur siðahugmyndum eldri
aristókrata. Daginn eftir að pilturinn
kom, hittir hann pabba úti á hlaði,
víkur sér formálalaust að honum og
segir kumpánalega, en kannski í dálitl-
um galgopatón: „Jaeja, hvað segirðu til
Árni“? Svona ávarp ókunnugs pilts féll
nú ekki alveg í kramið hjá gamla mann-
inum, enda bað hann mig þegar að
flytja sig á leið suður að morgni næsta
dags. Og þeirri ákvörðun hans varð ekki
haggað."
„Hvar var faðir þinn í pólitík"?
„Þar voru nú hreinar línur hjá hon-
um. Hann var eindreginn stuðningsmað-
ur Heimastjórnarflokksins, meðan sá
flokkur starfaði, síðar íhaldsflokksins
og loks Sjálfstæðisflokksins, eftir að
hann var stofnaður. Og það var engin
hálfvelgja í pólitíkinni hjá honum. Af-
staða hans þar var eindregin og óbif-
anleg, og gat honum hitnað í hamsi í
umræðum um pólitísk málefni."
„Var faðir þinn mikill starfsmaður?“
„Ekki mundi ég telja, að hann hafi
verið mjög mikill starfsmaður. Hann
gat jú tekið góðar skorpur við vinnu.
En hann hafði verið heilsulítill framan
af æfi og hafði ekki afar mikið starfs-
þrek. En hann hafði ánægju af sínu
starfi og yar til þess að gera góður
kennimaður, sér í lagi góður ræðumaður.
— En áhugamál hans voru mörg, til
dæmis hafði hann mjög gaman að tafli
og spilum. Hann var talinn með beztu
taflmönnum landsins á sínum tíma, áður
en menn fóru að læra að tefla skák
eftir bókurn".
„Var hann auðugur maður, Þórarinn“
„Á tímabili mun hann hafa orðið all-
vel stæður, átti til dæmis um hríð fjór-
ar jarðir. En hann var hrekklaus maður
og átti erfitt með að trúa illu á aðra.
Tapaði því miklu fé í ábyrgðum. Árið
1908 eða 1909 tapaði hann til dæmis
5000,00 krónum í einu, er víxill féll
á hann. Þá fengust 4 krónur fyrir dilk-
inn, svo þú sérð, hvílíkt áfall þetta var.
1250 dilkar, ekkert smátap.
Að þessum veikleika sínum slepptum,
mundi ég telja, að pabbi hafi verið
allútsjónarsamur fjármálamaður".
„Hvernig barnauppalandi telur þú, að
faðir þinn hafi verið"?
„Ég mundi segja, að hann hafi stund-
um verið fullstrangur við okkur krakk-
ana. Mér finnst, að faðir eigi að vera
börnum sínum í senn uppalandi og fé-
lagi. Mér fannst hann oft ekki nógu ná-
inn félagi. Að sjálfsögðu gat hann verið
mildur og góður við okkur einkum með
aldrinum. Sérstaklega var hann góður
barnabörnum sínum, er þau fóru að
vaxa úr grasi“.
„Hvað voruð þið mörg systkinin“?
Við vorum 11 og komumst öll til
fullorðins ára. Því var það, er Þór-
bergur var nýlega byrjaður að ræða
við föður minn og rita æfisöguna frægu.
Þá mætir hann Vilmundi landlæknir á
götu, og Vilmundur fer að spyrja hann,
hvernig gangi með æfisöguritunina. Læt
ur Þórbergur allvel yfir því. Vilmundur
læðir því þá að, að pabbi hafi fallið
fyrir einu fermingarbarni sínu og lætur
að því liggja, að þau hafi átt barn
saman.
Þórbergi bregður við þessa fregn,
hann er í eðli sínu ekki tortrygginn
maður og mun líka sízt hafa komið
til hugar, að Vilmundur vinur sinn væri
að hlaupa með fleipur í sig. Kveður
hann því skjótt og heldur beina leið
heim til pabba. Hefur þar stuttan for-
mála, en spyr hann umbúðalaust, hvort
hann hafi hent sú fallhrösun að eign-
ást barn með fermingardóttur sinni.
„Og ellefu urðu þau nú góðurinn"
svaraði pabbi.
Vilmundur var nefnilega ekkert að
fleipra. Pabbi féll svo rækilega fyrir
einu fermingarbarna sinna, móður minni
að þau giftust og eignuðust saman 11
börn. Þau komust öll til fullorðins ára
og lifa ennþá 10. Það yngsta dáið, Gyða
heitin, sem gift var Einari Eyjólfssyni
frá Hvammi og síðar, eftir lát hans,
Birni Fr. Björnssyni, sýslumanni Rang-
æinga. — Ég er hins vegar næstelztur
í systkinahópnum, elzt er Inga, ekkja
Kristjáns heitins Einarssonar fram-
kvæmdarstjóra“.
„Og móðir þín hét“?
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
3. marz 1968