Lesbók Morgunblaðsins - 26.05.1968, Blaðsíða 13

o
BÍLAÞÁTTUR
Daniel Willard Fiske
Nokkur ummœli um hann og bók hans „Chess in
lceland and in lcelandic Literature"
Eins og Rasmus Rask hefur ver-
iS kallaður aðalviðreisandi íslenzkrar
tungu, eins má segja, að Williard Fiske
haf: endurreist íslenzka skáklist, segir
Sigfús Blöndal í Eimreiðinni 1912, í
stuttum ritdóm um bókina „Chess in
Iceland and in Icelandic literature".
Eins og aðaltitill bókarinnar bendir á,
hljóðar hún mest um skáktafl á íslandi,
sögu þess og ýmiskonar rannsó'knir því
viðvíkjandi, einkum uppruna orða þeirra
og nafna, sem koma fyrir bæði í nú-
tíðar skákmæli og eldri ritum íslenzk-
um, þar sem getið er um skákafl. Sig-
fús Blöndal heldur áfram: „Flest af því
sem í þessu bindi er, hefir áður verið
prentað: en það var hið mesta nauð-
synjaverk að safna því í eina heild,
því það var að finna hingað og þangað
í tímaritum, sem erfitt er að ná í fyrir
Þegar ég var að alast upp í ein-
hverjum fegursta fjalladal þessa lands,
þá voru lífsvenjur og heimilisbragur
allur, mjög ólíkur því, sem fólk á að
venjast í dag. Þá þótti sjálfsagt að
hver kona gæti breytt „voð í fat og
mjólk í mat“. Flest það, sem þurfti
til heimilis var búið til á bænum,
smjör, ostar og skyr. Kjöt var saltað
og reykt, svið, lundabaggar og slátur
geymt í mjólkursýru. —Næstum allt
til fata ofið heima, rúmteppi með lysti-
lega gerðum bekkjum úr bandi, sem
litað hafði verið úr mosa og lyngi,
voru einnig framleidd. Vaðmál, sem
notað var í ytri föt karla og jafnvel
peysuföt kvenna, en einskefta í kjóla.
Hvítar voðir, garn í garn, sem kallað
var, notað í koddaver og gestalök.
■—Reipi og gjarðir voru unnin úr hross-
hári, því sjálfsagt þótti að nýta og
nota alla hluti, jafnt fasta sem fljót-
andi. —Þetta þótti sjálfsagt og allir
undu glaðir við sitt.
Hver árstíð hefir sína töfra, en þarna
í fjalladalnum er eins og það afmark-
ist meira en annarstaðar. —Það er
mjög sumarfagurt, skógivaxnar hlíðar,
silungsá liðast eftir sléttum grundum
í botni dalsins út í fagurt stöðuvatn,
þetta er ósnortin paradís. Minningar
sækja á hugann um sunnudagsmorg-
un í sveitinni. — Lítil stúlka vaknar
og rennir augunum yfir hvítt sand-
skúrað gólf, borð undir glugga, rúm
í röð undir súð öll með heimaofnum
teppum, rauðum skáp og bekk til hlið-
ar. Innum gluggann heyrist bæjarlæk-
urinn buna, og inn berst ilmur af
birki, sem sólin er að þurrka eftir
nýfallið regn, þægilega blandað öðrum
ilmi úr hlöðunni af heyi, sem örlítið
er farið að hitna í, og af hrossataði
þaðan sem verið er að járna hestana.
—Frammi í göngunum er verið að
bursta skóna. Það á að fara í kirkju
í dag. Hugur litlu stúlkunnar fyllist
eftirvæntingu og gleði. —Hún hoppar
út úr rúminu fram göngin og út á
hlað, og hún hallar sér yfir bæjar-
tunnuna, sem er hennar spegill. Hún
26. MAÍ 1968 --------------------
flesta. Fyrst í bindiniu eru smásögur um
tafl og fræga taflmenn, oft fyndnar og
vel sagðar, nokkuð íburðarmikill rithátt
ur með köflum, en alltaf einhver elsku-
legur og ljúfmannlegur blær yfir öllu,
rétt eins og Fiske sjálfur var. Seimni
hluti bókairinnar eru ágætar smáritgerð-
ir um ýmsa fræga taflmenn, Franklín
Atwood, Ponziani og fleiri. FróðLeg grein
um hinn þekkta bandaríska skáksnill-
ing Paul Morphy, en Fiske var pensónu-
lega kunnugur honum, frá því er þeir
gáfu út sameiginlega í fjögur ár (1857—
1860) hið fyrsta skáktímarit er gefið
var út í Ameríku.
Að lokum er í bókinni stutt yfirlit
yfir sögu taflsins.“
Willard Fiske varð þannig fyrstur til
að hefja íslenzkar skákbókmenntir að
nokkriu ráði. Hann vildi að íslendingar
hrópar sitt fagnaðaróp, sem bergmálar
í tunnunni og fjöllunum.
Það er eflaust sitthvað, sem sveita-
barnið fer á mis við í samanburði
við kaupstaðabörnin, en sveitabörn
hafa líka margt að athuga fram yfir
hin. Þau eru í meiri snertingu við lífið,
ósnortna náttúru og dýrin. Ég er þakk-
lát fyrir að hafa dvalið mín bernskuár,
hjá góðum fósturforeldrum í fagurri
sveit. Þótt ég væri eina barnið á heim-
ilinu, þá fann ég ekki til þess, vegna
þess að ég þekkti ekki annað. Svo
átti ég líka vin og leikfélaga, sem var
raunar gamalt smalaprik, sem ég hafði
slegið eign minni á. Ég talaði við staf-
inn eins og lifandi veru og trúði honum
fyrir hugsunum mínum og þrám, t.d.
hvað mig langaði til að vita, hvort
fjallsbrúnin væri föst við himininn, og
ef hún væri það ekki. — Hvað væri
þá hinumegin?
Stafurinn og ég vorum að kveðja
sumarið. Það var farið að kólna á
hornaholtinu, sem var okkar aðaldvalar
staður á sumrum. — Lóan var flogin
til fjarlægra og heitari landa. Skógur-
inn hafði skipt um lit og fellt sín blöð.
Það haustaði að og í drlakofanum, færð-
ist allt smám saman í venjulegt horf
vetrarins. Gvendur gamli fer að tala
um hana Skjónu sína, hvað hún hafi
verið útmetið hross, og um leið fléttar
hann gjarðir úr hrosshári. Það urgar
taktfast í kömbunum hjá Bínu gömlu,
en húsbóndinn slær vefinn. Hann vef-
ur græna einskeftu í jólakjólinn minn.
— En þei, þei, frammi í göngunum
er einhver að stappa af sér snjóinn.
Það er Jói vetrarmaður að koma af
rjúpnaveiðum ofan af heiðinni, með
stóra bagga af rjúpu í bak og fyrir. Á
morgun fer hann með þá á sleða niður
vatnið áleiðis til Borgarness, en kemur
aftur með „sína ögnina af hvoru“ til
jólanna. í kvöld kveður hann Bernódus-
arrímur, og enn man ég eina vísuna:
„Enginn gera að því kann, út af hverj-
um fæðist hann. Næst það líka einum
er, ef hann sæmd og prýði ber.“
Þrátt fyrir margar hugljúfar minn-
hetfðu bækur og skák að skemmtan sér
við, þá er þeir hefðu eigi annað að
gera eða tækju sér stund til skemmt-
unar. Hann vildi auðga og göfga anda
þeirra. Þessvegna safnaði hann miklu
af skákbókum og gaf Landsbókasafn-
inu. Einnig sendi hann til íslands skák-
borð með mönnum: gaf hann þau ýms-
um skólum og einstökum mönnum, sem
hann spurði, að telfdu skák. Hann sendi
einnig skákborð á hvert heimili í Grírns-
ey. Hann gaf bækur, peninga, skákboirð
og verðlaun til þess að styrkja Tafl-
íélag Reykjavíkur, sem var stofnað árið
1900, auk margra annarra gjafa. Af öllu
þessu má ljóst vera, að enginn einn mað-
ur hetfur gért íslenzku skáklífi jafnmik-.
ið gagn og Fiske. Er því vel viðeigandi
að Taflfélag Reykjavíkur skuli stofna
til alþjóðlegs skákmóts, sem helgað er
minningu þessa merka manns.
ingar frá þessum árum, þá er það ein,
sem altaf hefir haft óþægileg áhrif á
mig. Það er minningin um blóðidrifnar
rjúpnakippur, sem komið var með dag-
lega eftir veiðiferð á heiðinni. Eitthvað
í barnsálinni gerði uppreisn, sem hefir
orðið þess valdandi, að ég get aldrei
framreitt rjúpur með glöðugeði í jóla-
matinn handa mínu fólki.
Jólin nálgast. — í dalakofanum er
allt sópað og sandskúrað, prýtt eftir
beztu getu. Hvít tólgarkerti eru steypt,
en lítil mislit snúin kerti fengin úr
kaupstaðnum. Valið sauðakjöt reykt við
hrís, bíður þess að vera soðið í jóla-
matinn. Sortulyngslituð skinn eru tek-
in fram og jólaskórnir sniðnir og saum-
aðir. Allir fengu nýja skó með rósa-
leppum og einhverja nýja flík, en
jólapakkar eins og nú tíðkast voru
ekki fyrir hendi. — Rétt fyrir jólin
þegar ég var 5 ára, sá ég epli í fyrsta
sinn. Þau voru í kassa og á göflum
hans voru litmyndir af fögru og fram-
andi umhverfi. Þessu líkt hafði mig
aldrei dreymt um að væri til í ver-
öldinni. Og ilmurinn af þessum dýrð-
legu rauðu eplum, hann líktist engu.
Það kom eitthvað „himneskt og hlýtt
við hjartað í mér“, og gerir það enn
þá í dag eftir 50 ár er ég hugsa um
þetta.
Og loksins kom aðfangadagurinn.
Gegningum og öðrum slíkum störfum
var flýtt, því allir vildu þvo sér
og snyrta og fara í sparifötin, áður
en jólamaturinn yrði borinn inn. Fóstri
minn las jólaguðspjallið með tilsvar-
andi hugvekju, og jólasálmar voru
sungnir fyrir og eftir lesturinn. —
Seinna um kvöldið fengu allir súkku-
laði, kaffi og kökur. Andlit allra ljóm-
uðu af kyrrlátri sannri jólagleði.
Það er jólanótt, og með óminn frá
jólaboðskapnum í hjarta sínu og fyrir-
heit um frið á jörð, ganga allir til
náða, þreyttir en ánægðir og sáttir
við Guð og menn. — Á meðan storm-
byljir vetrarnæturinnar leika um dala-
kofann, dreymir íbúana um vor í lofti,
lömb í haga og sumar og sól.
Ásdís Ásmundsdóttir
Framh. af bls. 11
bragðið frá kyrrstöðu í 100 km. hraða
er 12,4 sek. en margir hinma svokölluðu
sportbíla geta ekki betur. Hámarks-
hraðinn er 160 km. á klst. og rúm-
tak vélarinnar 1600 cc. Bremsurnar eru
í sérflokki: Diskabremsur á öllum hjól-
um og loftkútur til að létta átakið. Fíat
125 er búinn gólfskiptingu og fjóruf
girum áfram en gírstöngin er ekki
beint ofan við gírkassan og af þeim
sökum verður skiptingin dálítið óá-
kveðnari eins og títt er, þegar liðamót
eru þarna á milli. í rauninni er fátt
um miklar nýjungar í þessum bíl, að-
eins er haldið svo frábærlega á ölki
því bezta, sem þekkt er. Þannig eru
venjulegar blaðfjaðrir að aftan, en
gormar að framan. Sérstakur stýris-
dempari kemur í veg fyrir að minnsta
titrings verði vart í stýri. Einfalt atr-
iði en hugvitsamlegt er það, að stút-
urinn fyrir loftinntakið er laus, og að
vetrar lagi er hægt að snúa honum
|Teð einu handtaki, þannig að hann
viti niður að pústgreinunum. Þá fær
vélin inn á sig heitt loft, sem mynl-
ast yfir útblástursgreinunum næst vél-
inni.
Fíat 125 er með aðskildum stólum
að framan: þeir eru færanlegir fram
og aftur og auk þess er hægt að
stilla bakhallann og leggja bökin alveg
niður. Enda þótt stólar þessir séu ekki
með því allrabezta, sem hægt er að
finna í veröldinni, verða þeir allt að
einu að teljast prýðileg sæti. Allur frá-
gangur að iinnan er með ágætum, mæla-
borðið einstaklega smekklegt, og tveir
stórir krirnglóttir mælar beint fram af
stýri. Anmars vegar er hraðafælir og
í mælimum hægra megin er komið fyrir
blukku, benzínmæli og hitamæli. Þarna
eru auk þess fjögur aðvörunarljós, eitt
fyrir iágan olíuþrýsting, annað fyrir
generatorinn, þriðja sýnir þegar hand-
bremsan er á, og á þvi fjórða kvikn-
ar þegar vélin gengur með innsogi. Auk
þess er hægt að fá snúningshraðamæli
gegn sérstöku gjaldi. Hanzkahólf er
læst en loftinntak fyrir ferskt loft sín
hvoru megin í enda mælaborðsins og
hiila undir því. Varadekki er komið
fyrir í botni farangurgeymslunmar og
það er bæði kostur og galli, en í bíl,
sem ekki er stærri en þetta, mundi
varadekkið að sjálfsögðu taka óhæfi-
lega mikið rými, væri það staðsett á
venjulegan hátt í farangursrýfinu.
Fíat 125 ©r 4,22 metrar að lemgt og
1,61 m. að breidd. Vélin er fjöguma
strokka, talin mikið vöildundarsmíði
tæknilega séð, enda verður að leggja
við hlustirmar til að heyra hvort hún
er í gangi, þegar bíllinn er í hæga-
gangi. Vélin er búin tveimur yfirliggj-
andi kmastásum, sem drifnir eru tenntu
gúmmíbelti. Sveifarásinn liggur í 5 höf-
uðlegum. Eldsneytistankur tekur 45 1.
og rafkerfið er 12 volt sem á að
tryggja að biliinn sé góður í gang.
RABB
Framh. af bls. 16
til að hleypa bílalestunum framúr á
þessum eina vegarspotta, sem teng-
ir saman tvo stærstu kaupstaði
landsins.
í sambandi við hœgri breytinguna
x Svíþjóð, sagði norskur umferðar-
sérfrœðingur, að það væri nœstum
tilvinnandi að breyta aftur í vinstri
umferð í Noregi til þess eins að fá
tœkifœri til að skóla alla ökumenn
í einu. Ef sá skóli verður til ein-
hvers hér og við föllum ekki á þessu
landsprófi, þá er tilkostnaðurinn og
amstrið fullkomlega réttlœtanlegt.
Gísli Sigurðsson.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 13
Fyrir 50 árum