Lesbók Morgunblaðsins - 01.06.1968, Page 1

Það er kunnara en svo, að rekja
þurfi í löngu máli, að dvergþjóð sú,
er kallar sig íslenzka, býr í næsta sér-
stæðu landi, landi mikilla andstæðna,
frosts og funa, landi langra vetra og
nóttlausra vora, landi sem er mjög bert
og blásið og næsta kaldranalegt, en á
þó marga unaðsreiti og fáa sína líka
á jarðkringlunni um stórbrotna, ferska
og fjölbreytilega náttúrufegurð.
Þetta land er eitt hinna örfáu byggi-
legu landa, sem ekki hefur verið um-
hverfi mannvistar nema í 1100 ár. Mann
skepnan á það sammerkt öðrum skepn-
um, að það tekur hana nokkurn tíma
að aðlaga sig nýju umhverfí,. Og sú
blanda Norðurlandabúa og Kelta, sem
hér settist að fyrir um 1100 árum, virð-
ist hafa haft fremur litla hæfileika til
að aðlagast svo framandi umhverfi. Víst
er um það, að sama þjóðarblanda dó
algjörlega út í næsta landi, Grænlandi,
vegn þess að hún lærði ekki að lifa
lífinu á þann hátt sem lifa þurfti við
þarlendar kringumstæður, og hafði hún
þó þar til fyrirmyndar þann þjóðflokk,
eskimóana, sem flestum betur hefur að-
lagazt sínu umihverfi. Hér á landi var
engin slík fyrirmynd um aðlögun þeg-
ar hið eiginlega landnám hófst. Fáeinir
munkar, sem hírðust í einsetukofum,
voru þær einu mannverur, sem hér voru
fyrir. Enda fór svo að lokum, að nærri
lá að hin íslenzka þjóð liði undir lok.
Til þess lágu margar orsakir, sem hér
er óþarft að rekja, en ein af þeim,
sem ekki skal vanmeta, var skortur á
eðlilegri aðhæfni. Við lærðum hvorki að
klæða okkur né fæða svo að fuillnýttir
væru þeir möguleikar til slíks, sem
fyrir hendi voru hverju sinni. Það er
auðvelt að kenna Heklu og Kötlu, haf-
ísnum og herjans Danskinum um alla
okkar eymd, en ef satt skal segja var
sökin einnig að nokkru leyti okkar
sjálfra.
Það er eitt af frumskilyrðum þjóð-
arheillar og hamingju einstaklinga, að
þjóðin sé í sátt við sitt umhverfi, ef
svo mætti að orði komast, að þjóðin
nýti þá möguleika til að njóta lífsins
í landi sínu, sem landið hefur upp á
að bjóða. Svo að ég vitni í ummæli,
sem ég hef einhverntíma áður viðhaft,
þá er það „oft þrumað yfir okkur ís-
lendingum, og líklega ekki að ástæðu-
lausu, að efnalegt sjálfstæði þjóðarinn-
ar verði aðeins tryggt með betri nýt-
ingu auðlinda landsins, orku vatnsfalla
og hvera, gæða gróðurmoldarinnar og
frjósemi fiskimiðanna. En þess virðist
einnig þörf, ef við viljum halda and-
legu sjálfstæði og tryggð við það land,
sem hefur fóstrað okkur, að við nýtum
betur en við nú gerum andlegar auð-
lindir islenzkrar náttúru. Vellíðan fólks
í þessu landi, andleg sem líkamleg, fer
að verulegu leyti eftir því, hvernig því
lærist að njóta lífs, sem er í eðlilegu
samræmi við umhverfi sitt“. En mér
virðist skorta ærið á, að fólki sé kennt
þetta. Tökum dæmi. Af er sú tíð, að
litið sé á jarðhitann á íslandi sem sönn-
un þess, að þar þrumi sjálft helvíti
undir. Við höfum lært það á síðasta
aldarþriðjungi að nýta, okkur til mikils
þægindaauka, það vatn, sem yljast' í
landsins vörmu iðrum. Þetta er ánægju-
legt dæmi um aðlögun að landsháttum.
Við höfum komið okkur upp hitaveitu,
hitum sundlaugar um allt land með
hveravatni og ræktum í gróðurhúsum,
hituðum hveravatni og gufu, blóm og
grænmeti okkur til fegurðar- og fjör-
efnaauka. En skammt er öfganna á milli
og meðalhóf vandratað. Börn eða barna
börn þeirrar kynslóðar, er ólst upp í
torfbæjum, þar sem botnfraus í nætur-
gögnunum á köldum vetrarnóttum, eru
nú alin upp í svo óhóflega hituðum
húsum, að þar hafast ekki aðrir við
en íslendingar. „Hraustir menn“ er að
vísu eitt vinsælasta óskalagið í útvarp-
inu okkar, en íslenzkar „hetjur af kon-
unga kyni“ reka upp vein og fer um
þær hrollur ef þær dýfa fæti í sund-
laug, sem kæld er niður í það hita-
stig sem þykir hæfilegt í sundlaugum
frændþjóða okkar. Þar sækja menn
sundlaugar til að synda í þeim en ekki
til þess að lóna í nýmjólkurvolgu vatni,
svo ekki sé notað ljótara orð. Það sam-
rýmist illa þeirri staðreynd, að við bú-
um í nyrztu höfuðborg veraldar, að
ala hér upp kulvísar kveifar.
Heilbrigð sál kvað þrífast bezt í hraust
um líkama, en ég fæ ekki betur séð
en að líkamsrækt fari hér heldur hrak-
andi. Sakir skorts á leikfimihúsum ger-
ist leikfimin æ minni þáttur í kennsl-
unni í skólum höfuðborgarinnar. Þessi
íþrótt, ein hin fegursta og hollasta í-
þrótt, virðist eiga hér formælendur fá
um þessar mundir og vera í auðsærri
afturför. Ættum við þó ekki að þurfa
að hafa verri aðstöðu til iðkunar þess-
arar ílþróttar en aðrar þjóðir, þar sem
hún er að mestu óháð veðráttu.
Það er mjög rætt um heilsubótar-
göngur og hollustu útivistar á þessari
öld hjartakvilla. En því aðeins fást
menn til útivistar sér til sálar- og líkams
bótar, að þeim iíði þolanlega utandyra.
ísland er óvéfengjanlega þannig
staðsett á kringlu jarðarinnar, að það
jaðrar við að vera heimíSkautaland. Vet-
ur eru hér langir og sumur ekki ýkja
heit, og þótt ætla mætti af íslenzkum
kvikmyndum, að hér dragi vart ský
fyrir sólu, talar reynslan öðru máli.
Þetta land er ekki vænlegt til mikillar
útivistar fólki, sem ekki getur notið
náttúrunnar nema á lognkyrrum sól-
skinsdögum. Eitt af frumskilyrðum þess
að geta notið útivistar í íslenzku lofts-
lagi, er að kunna að klæða sig svo sem
hæfir þessu loftslagi. En berum saman
klæðaburð skólafólks hér og í nágranna
löndunum. Þar er ullarfatnaðurinn enn
einkennandi fyrir vetrarklæðnað og
skórnir aðrir á vetrum en sumrum. Hér
er nælonið að útrýma ullinni á mann-
kindinni, en hinsvegar ganga sauðkind-
urnar nú iðu'lega í tveimur reyfum í is-
lenzkum högum.
Vetur eru hér ærið langir og landið
víða snævi þakið meir en hálft árið.
Væri því ærin ástæða til að leggja meiri
rækt við skíðaíþróttina en gert er. Það
skal vissulega játað, að hér í umhverfi
höfuðborgarinnar háir það mjög þessari
íþrótt hversu umhleypingasöm tíðin er,
en þó koma flesta vetur alllangir kafl-
ar með góð skilyrði til skíðaíþróttar.
En það þarf að kenna fólki það eins
og annað að njóta þess að vera á skíð-
um. í skólunum mun vera gefið skíða-
frí dag og dag, en sjaldan eða aidrei
nema einn dag í senn. Slík skíðafrí eru
næsta gagnslítil. Krakkarnir eða ungl-
ingarnir líta á þau meira sem frí frá
lexíum en skyldu til skíðaferðar og
reyna oft að snúa sig út úr því með
ýmsu móti að nota fríið svo sem til var
ætlazt. Úti í Skandínavíu tíðkast það,
einkum í páskaleyfum — en þá er einn-
ig hérlendis oft beztur snjór og veður-
far til skíðaiðkana — að fara með skóla
æskuna í vikutúr á skíðum. Þá fyrst
komast börnin í þá æfingu, sem gerir
skíðaíþróttina að þeirri nautn, sem marg
ir vilja síðan ekki án vera. Og þar er
lögð áherzla ekki hvað sízt á skíðagöng-
ur. Hér færist skíðaiþróttin æ meira í
það horf, að láta hala sig á spotta upp
á brekkubrún og renna sér svo niður á
jafnsléttuna. Óneitanlega eru svig og
brun fallegar íþróttagreinar og hollar
að auki. Þó hygg ég að ekki sé siður
holl sú hreyfing að kiífa upp brekku
en að bruna niður hana og horft hef ég
hér á keppnir í þessum greinum, sem
báru helzti mikinn keim af tízkusýn-
ingum þar sem stælgæjar kepptu um
það, hver bæri skrautlegustu peysuna,
stífpressuðustu buxurnar og dýrustu
skíðin og skóhnallana, enda kostar þessi