Lesbók Morgunblaðsins - 21.07.1968, Blaðsíða 8

ENN SEGJUM VIO
Z7
Hjalli í Ölvesi
Það er ekki til að sækja neinaHjalla-
gleði í gamalli merkingu þess orðs, að
ferðinni er heitið austur í Ölves. Þetta
er einn af þessum köldu, sólhvítu dög-
um í öndverðum maí, þegar heiðríkjan
og þurrkurinn virðast ætla að ríkja að
eilífu í veðráttu vorsins og Landsins —
Fornafjanda — tilvitnanir í Matthías
( Hannes: Öllum hafís verri . . . ) óðu
uppi í ræðum og ritsmíðum dag eftir
dag. — Það var einhvern slíkan dag,
sem við Skúli fræðimaður Helgason ók-
um austur yfir Fjall. Fórum Þrengslin í
hægðum okkar en vorum afarfljótir því
að sagnagleði hins_ fróða manns gerði
tímann að engu. Áður en varir erum
við komnir í áfangastað, að Gerðakoti,
þar sem Hermann hreppstjóri Eyjólfs-
son býr. Hann er líka kirkjuhaldari á
Hjalla og leiðir okkur inn í þennan
virðulega helgidóm, sem nú er senm
fertugur, en kjemur til með að endast
margar kynslóðir, eins og það var orð-
að í frásögn af kirkj uvígslunni, sem
Hermann Eyjólfsson og Skúli Helgason
fram fór á Allraheilagramessu - 1.
nóvember 1928.
Margar hafa Hjallakirkjur risið og
fallið og endurrisið á liðnum öldum. allt
Lækur og lækurinn
EN HJALLÁGLEÐI EH LÖNGU NIÐUHLÖGÐ
Eftir sr. Gísla Brynjóltsson
frá dögum Skafta Þóroddssonar, sem
hét að gera kirkju, þá er Þóra kona
''anis braut fót sinn, „þá hon var að
léreftum sínum“ (Flóamannasaga).
Mestur og merkastur Hjallabænda er
flaust Skafti, fyrrnefndur, sem lengst
’allra. var lögsögumaður — 1004-1030.
„Hann setti fimmtardómslög og það, að
engi vegandi skyldi lýsa vígi á hend-
ur öðrúm manni en sér, en áður voru
hér slík lög of það sem í Noregi. Á
hans dögum urðu margir höfðingjar og
ríkismenn sekir eða landflótta of víg
og barsmíðir af ríkis sökum hans og
landstjórn." (Ari).
Má af þessu sjá, að Hjalli er merkis-
staður í réttarfarssögu landsins, að þar
skyldi alla ævi sína búa sá maður, er
slíku kom til leiðar.
En það ;er bezt að halda sér við
kirkjuna og kirkjusöguna. Þá koma hér
á þessum stað í hugann atburðir, sera
ekki er jafnbjart yfir og starfi Skafta
Þóroddssonar á sviði laga og lands-
■stj órnar.
Það er um þetta leyti árs 1541. Hvít-
feldur er kominn á langskipum sínum
og vinir Ögmundar biskups ráða hon.um
til að íáta fjarlægðina og torleiðina
austur á Síðu vera sér vörn á þessum
viðsiárverðu timum.
Og nú hefur Esphólín orðið: „Hann
tók bví líklega, en lést þó fyrri v3rða
að fara ofan til Hjalla á fund við Ás-
dí$i s stur sína eftir innilegri bón henin-
ar. Fór hann nú að heiman og er hann
kom að Reykjum í Ölvesi þar bú hans
var annað, mætti maður honiurn að sunn-
an með bréf frá Gissuri biskupi. Það
sagði svo, að Ögmundur biskup mætti
óhræddur vera fyrir Kristófer Hvít-
feldi því hann vildi ekki gera honum
nokkurt mein. Því trúði biskup og
kvaðst mundi varða nokkrar nætur að
Hjalla. Reið sendimaður við það suð-
ur aftur, en Ögmundur biskup fór til
Hjalla sem hann hafði ætlað.
En á móti aftni annan dag, sendi
hirðstjóri 13 eða 14 menn frá Bessa-
stöðum til Hjalla að sækja Ögmund
biskup .. . Fóru þeir leiðar sinnar aust-
ur Ólafsskarð og komu til Hjalla fyrir
dagmál. Lá Ögmundur biskup þá í sæng
sinni er þeir tóku hann og báru út úr
bænum fáklæddan, sumir segja í lín-
skyrtu einni, færðu hann síðan í klæði
sín. Hann var nær áttræður að aldri og
blindur með öllu. Ásdíis systir hans
breiddi sig yfir hann og grát-
beiddi þá að láta hann kyrran, en það
tjáði ekki ...
Síðan var hann settur á bak og
teymdi drengur einn undir honum suð-
ur. Var hanin síðan fluttur á herskipið
og fenginn sveinin einn til þjónustu .. .
Átti sá að lesa guðsorð fyrir honum
til huggunar. Hirðstjóri'nn vissi, að
biskup var auðugur af gulli, silfri og
gersemum. Var honum þá heitið lausn
ef hann fengi þeim allt gull haras og
silfur ... Riðu þieir síðan að Hjalla 15
saman með bréf bisikups til Ásdísar syst
ur hans ... að hún skyldi fram láta það
silfur er hann til nefndi, og svo hirzlur.
Hann hafði látið geyma í urðinni fyirir
ofan Hjalta kistil einn fullan af gulli
og silfri og var þeim vísað á hann. Þar
átti Ásdís í Agnujs Dei eða Guðs nisti
svo kallað, því að á því var mótað Guðs
lamb. Það kostaði 5 hundruð eða meira
og tók hún það til sín. Þá hétu þeir að
láta biskup lausan ef hún léti það og
allt kvensilfur sitt. Hún lét það ekki í
vegi standa. En þeir vei'ttu honum eigi
lausn að heldur. Hétu henni ef hanin
fengi konunginum allar jarðir sínar.
Það gjörði Ögmundur biskup en allt
kom fyrir ekki.“
Þann 5. júlí lét Hvítfeldur í haf og
hafði með sér Ögmund biskup. Lézt
hann á leið til Danmerkur og var graf-
inn í Sórey og legsteinn yfir. Má enda
segja að sæmilega hafi biskup verið bú-
inn að borga legkaupið. (F.E.Ó.)
Þessa sorgarsögu þekkja allir ís-
lendingar, sögu um hinn mikla, gagns-
lausa auð, sögu um hin lævísu svik og
djöfullegu ágirnd. En höfum við samt
ekki gott af að rifja hana upp. Frá
löngu horfinni öld leggur dimman, kald-
an skugga þessara dapurlegu aitburða
inn í bjartan heim þessa vordags, þar
isem blessuð sólin vermir og skín. Hér
birtist sagan og landið í ljósi og skugg-
um. Það er mikill lærdómur.
En áður en við skiljum við Ásdísi og
herra Ögmund skulum við heyra orð-
in, sem FornóMur leggur hinium blinda
biskupi í munn þegar hann er orðinn
fangi Dana á Brimara Samson:
Silfrið er komið, systir mín,
síðasti hvítur reyttur,
og — þeir tóku það allit til sín —
í aungu hagurinn breyttur.
í myrkrinu hugsa ég þrátt til þín
af þrá og angist isveittur.
Ég vei't ég aldrei frelsi fæ
en fluttur verð um breiðan sæ,
af elli og angist þreyttur.
--------oOo-----------
Þetta gamla goðasetur í Ölvesi hefur
ávallt verið bændaeign.
Þegar Páll Jónsson hospítalshaldari í
Gufunesi flutti austan úr Eldinum
keypti hann HjalLatorfuna. Aldrei mun
hann þó hafa búið þar, en kirkjunni
var hann skyldur að halda við sem
jarðeigandi og mun ekki hafa látið það
undir höfuð leggjast. Her prédibunar-
stóllinn enn þessa áletrun: HEFUR
LÁTIÐ GJÖRA KLAUSTURHALDARI
PAULL JÓNSSON 1797.
Sigurður Hinribsson keypti Hjalla-
jarðir af Páli klausturhaldara. Hanin
var líka Skaftfellingur, frá Heiði
á Síðu, hertur í raunum Móðuharð-
indanna en óbrotinn að kjarki og fram-
girni og sást Mtt fyrir í gróðahyggju
sinni. Sem dæmi um fjáraflabrögð Sig-
urðar má nefna, að á efri árum sínum
gekk að eiga efnaða ekkju, Guðrúnu
Eyjólfsdóttur. Fékk hann mieð henini
jörðina Þúfu em gaf henni í morgun-
gjöf Lælkinn í Hjallatorfunni. Hjónaband
ið varð endasleppt. Þegar Guðrún vildi
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
21. júlí 1968