Lesbók Morgunblaðsins - 21.07.1968, Blaðsíða 10

FATT FULLKOMIÐ
í ÞESSUM HEIMI
MINNINC UM SERA JON SVEINSSO N - EFTIR OTTO CELSTED
Séra Jón Sveinsson
OTTO GELSTED er einn af hin-
um miklu ljóðrænu skáldum Dana
nú, en auk þess að vera mikið skáld
í bundnu máli, liggur eftir hann
fjöldi bóka i óbundnu, bæði skáld-
sögrur og ritgerðir og krítisk verk
(um Jóh. V. Jensen, Gunnar Gunnars
son og Oluf Höst.).
Á æskuárum gekk hann í hinn ka-
þólska menntaskóla í Ordrup (ásamt
Guðbrandi Jónssyni) og er þessi
stutta minningagrein þaðan, (1907).
Á skólaárum mínum í Kaupmanna
höfn kynntist ég Gelsted mjög náið,
og síðast í fyrra sumar hitti ég hann
oft. Hann er nú 79 ára, ern og við
beztu heilsu.
Þessi grein hans um séra Jón
Sveinsson, „Nonna", birtist í „Ekstra
bladet" 1939. — Þýð.
Hann var fæddur á Í3landi af fá-
tækuan foreldrum og mjög ungur að
árum var hann sendur suður yfir
haf af katólska prestinum í Reykja-
vík til uppfræðslu á jesúíta-skóla.
Næstum allir hinir kennaramir á St.
Andneas stofnuninni í Ordrup voru
Þjóðverjar, og þessi fölleiti íslend-
ingur með bláu augun var sem í sér-
flokki í þeirri sveit. Það var hann
einnig að því er kennsluna varðaði.
Ég hafði hann fyrir frönskukenn-
ara, en hann gat vel eytt heilum
tíma í að gera galdra eða töfrabrögð
fyrir okkur, eða segja okkur furðu-
legar sagnir um afturgöngur og draug
a, sem ég vissi um að hann tók sem
góða og gilda vöru, þótt hann raun-
ar þyrði ekki að játa það opins'kátt.
Hann átti í miklum mæli hinn almenn
a veikleika íslendinga fyrir dulspeki
og viðræðum með hártogunum í
þrætubókarstíl. Væri maður illa les-
inn undir tímann, gat maður ginnt
hanin frá hinni leiðinlegu lexíu með
því að bera fram einhverja fráleita
spumingu. Maður gat t.d. lyft fingri
og spurt með innilegum alvörusvip:
— Séra Jón, er það synd að segja:
Ég sá kú á flugi?
Séra Jón lagði frönskubókina frá
sér og spurði með nokkurri grun-
semd:
— Hvað áttu við, drengur? Kýr
geta ekki flogið.
— Nei, en er synd að eegja það?
Og þar með var hin siðfræðilega
disputasía í fullum gangi og gat
komizt inn á hinar háskalegustu braut
ir og enzt unz klukkan hringdi og
séra Jón sagði felmtsfullur:
— Hið sama upp aftur og tvær
síður í viðbót.
Auðvitað veittist mörgum okkar
erfitt, þegar við eftir slíka tungu-
málakennslu, áttum að sýna fram á
málafcunnáttu okkar við próf. Ég
minnist þesS að einu sinni áttum við
að taka próf í skriflegri frönsku,
og séra Jón sat sjálfur yfir. Hann
kom til mín og spurði, hvort ég
vildi ekki fá stærri orðabók — við
máttum nefndliega vel nota orðabæk-
ur, aftur á móti ekki málfræði. Ég
afþakkaði og sagði að ég væri á-
nægður með mína litlu orðabók, sem
ég væri vanur að nota og þekkti
vel. En hann neyddi samt upp á mig
gríðar stórri orðabók, sem hann var
með undir handleggnum. Þegar ég
ætlaði að opna hana, laukst hún
sjálfkrafa upp á ákveðinni síðu og
þar leyndist lítið hefti. Það reyndist
vetra frönsk málfræði! Ég held nú
lekki að það hafi verið svo mjög til
að hjálpa mér, sem hann gerði þetta
heldur að hann hafði verið hræddur
um að hin lélegu próf mundu koma
upp um vankantana á kennsluað-
ferðum hans. Hann hafði sem sé
miklu meiri prófskrekk heldur en
ég! Og ©kki er nein ástæða til að
hneykslast á þessu, því að hann
hafði á margan hátt haldið áfram að
vera stórt bairn, og sem slíkt barn
á hainn skilið að hans sé minnzt, og
metinn eftir því.
í skólanum ríkti sá heimilisagi, að
nemendurnir ættu að taka skriftir
einu sinni í mánuði hverjum. Manni
var fenginin prentaður seðill, þar sem
allar hugsaniegar syndir voru upp
taldar. Þær voru flokkaðar í smá
hópa og pláss ætlað til skrásetningar
á því, hve oft maður heifði gerzt
'Sekur um hverja einstaka synd. Séra
Jón var ákriftafaðir minn, og það
þægilegur skriftafaðir, því hann lét
sér nægja að hegnia mér með þrem
Faðirvorum og svo sem tíu Ave Mar-
íum. Það var ekki heppilegt að vera
dærndur til allt c»f margra bæna,
þannig að maður gat ekki náð að
biðja þær til enda í kirkjunni, og
þá ekki losnað mieð hinurn drengj-
unum. Þá gat maður átt á hættu,
að umsjónanmaðurinn, sem var á vakt,
kæmi til manns og hvíslaði:
— Ertu ekki bráðurn búinn?Það
er þó hræðilegt, hvað þú hlýtur að
hafa drýgt margar syndir....
Ég var nú kominn upp í lærdóms-
deild og byrjaður að tapa trúnni.
Afleiðingin af því var að ég mætti
eitt sinn ekki til mánaðarlegra skrifta
og þegar ég næsta dag
sá séra Jóni bregða fyrir í hinum
löngu göngum skólans, reyndi ég að
komast undan til að losna við yfir-
heyrslur um ástæður fyrir því, að
ég hefði ekki mætt.
En séra Jón hafði einnig komið
auga á mig, og hann ætlaði ekki að
láta mig sleppa svo léttilega. Hann
hafði bersýnilega verið að þvo gólf-
ið í herbergi sínu, því að hann hafði
þvottafötu í annari hendi en gólf-
skrúbbu og klút í hinni. Fötuna setti
hann frá sér á gólfið og tók á sprett
á eftir mér um leið og ég hljóp
fyrir horn á ganginum.
Það er ekki auðvelt að hlaupa í
prestsklæðum, jaifnvel þótt maður
haldi uppi pilsunum, og ég hafði gott
forskot. Það var allt útlit fyrir, að ég
gæti sloppið undan og falið mig í
einhverri skólastofunni, eða kannski
komizt gegnum dýrasafnið og niður
á leikvöllinn. En heilagur áhugi hafði
nú gripið séra Jón, og þessi spenn-
andi eftirför upptendraði hina æfin-
týraþynstu sál hains. Við hlupum um
hálfan skólanm, en loks kom ég að
læstum dyrum og þá náði hann mér
og króaði mig uppi í horni.
— Hversvegna mættir þú ekki til
skrifta í gær?
Hér varð að finna upp á einhverju,
og það ier sjaldan að ég hafi fengið
snjallari hugmyndir, en nú kveikti
hættan virkilegt ljós í hugskoti mínu.
— Málið e:r þannig vaxið, skal ég
segja yður séra Jón, að ég gait ekki
komið ti'l skrifta, þar sem ég hef
ekki drýgt eina einustu synd síðast-
liðinn mánuð.
— Ég sá að séra Jón var sem
lamaður eitt andartak. Svo byrjaði
hann:
— Ómögulegt, dremgur. Ekki eina
einustu synd? Ómögullagt.
— Ég get fullvissað yður um þetta,
faðir. Það eru líka svo margir dýrl-
ingar, t.d. heilagur Aloysius, sem
raunar syndguðu aldrei, og nú hafði
ég ákveðið að reyna, hvort ég gæti
ekki lifað alveg syndlaus einn mánuð.
Það var eiginlega nokkurskonar veð-
mál, sem ég gerði við sjálfan mig.
— Heilan mánuð syndlaus! Ætlarðu
að telja mér trú um, að þú sért
dýrlingur? Betur gæti ég trúað, að
þú hafir drýgt of margar syndir.
En ég héLt fast á mínu.
Séra Jón fylltist örvæntingu yfir
þessu forherta sakleysi.
— Hugsaðu þig nú vel um. Þú
hlýtur að geta fundið að minnsta
kosti tvær eða þrjár almennilegar
syndir.
En hinn fullkomni hreinleiki er
brynja, sem býður öllum árásum birg
inin. í fyrsta sinni í sögu skólans
stóð maður nú gagnvart því tilfelli,
■sem heimilisaginn lekki hafði séð fyr-
ir, nefnilega að dýrlingur væri að
rísa upp meðal lærisveinanna.
Næsta dag eftir tíma þegar ég var
að fara heim til mín í Oharlotte-
lund, varð ég samferða séra Jóni,
sem var að skreppa til Kaupmanna-
hafnar.
— Jæja, sagði hann og brosti vin-
gjartílega í þunman kampinn. Þér
finnsit þá að ég sé fuBkaminm idiót.
Ég stamzaði steinhisisa:
— Hversvegna haldið þér það, fað-
ir?
Otto Gelsted
Bros hans varð lennþá blíðlegra:
— Þú stóðst í frímmútunum á
stóru aðaltröppunum og spjallaðir
við Ditlev Seppelin, og þið sáuð
ekki að ég stóð inni bak við dyrnar.
Svo spurði Ditlev, hvernig þér felli
við mig, og þú svaraðir: — Séra
Jón. Hann er ‘hreinlega full'kominn
idíót.
— Maður segir nú svo margt . . .
tautaði ég alveg ruglaður. Presturinn
m á ómögulega ....
— Þú sbalt ekki vera neitt hrædd-
ur, sagði hann og brosti vingjarn-
Leiga. Það gerir svo sem ekki neitt
tiil, þótt þér fimnist ég vera idíót.
Ég tek það alls ekki illa upp.
Það tók mig dálitla s'tund að áitta
mig á þessu. Séra Jón var að vísu
ekki meinm fyrirmyndar uppalandi,
en það var enginn af kennurum skól-
ans. Jafnvel skólastjórinin hafði sagt
við mig einu sinmi: — Ef ég vissi
ekki að ég fengi min laun hundrað-
föld á himnum, þá mætti fjandinn
í minn stað sitja hér og þrælast með
ykkur, drengir ... og það er varla
hinn lofsverðasti skilningur sem kenn
ari getur haft á kalli sínu ... Séra
Jón hafði óneitanlega einmig sinar
skoplegu hliðar, og honum þótti einn
ig gaman að brellum og smá brögð-
um. En mér varð skyndilega ljóst,
hversu vammlaust og saklaiust barns
hjarta sló í brjósti þesisa ,,idíóts“.
— Það á að halda kennarafund
og taka afstöðu til málsins, sagð
séra Jón. Það er víst meiningin að
þú verðir rekinn úr skóia. Við get-
um þó lekki þolað svo hneykslan-
legt athæfi, að drengirnir fari að
leika dýrlinga og heilaga menn.
Þetta var ógnvekjandi útlit og eitt
hvað varð að taka til bragðis. Ég
sagði:
— Seppelin fær ekki nema aðra
einkunn á stúdentsprófi. Ég fæ á-
reiðanlega fyrstu einkunn. Og það leru
ekki nema við tveir, sem ætlum að
tafca stúdentspróf úr okkar bekk.
Það er áríðamdi fyrir skólann að
igeta sýnt fin prófskírteini.
Framhald á bls. 15
10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
21. júlí 1968