Lesbók Morgunblaðsins - 25.08.1968, Blaðsíða 6

Af gömlum blöÖum — Eftir Hannes Jónsson
Hann vildi fá allan
kínalífselexírinn
Gamla búðin, sem lengst af var eina búðin i Grindavík. Hlöðver Einarsson,
sem um langt árabil starfaði þar við afgreiðslu, stendur hjá húsinu.
Gunnar Þórðarson frá Hala í Holt-
um var sambekkingur minn í Verzl-
unarskólanum fyrri veturinn. Hann
var töluvert eldri en ég, meðalmaður
á hæð, heilsuveill og fölur. Gunnar
var hæglátur og prúður, skylduræk-
inn og stundaði nómið vel. Hann var
ekkert gáfnaljós, en .þó vel greindur
og hygginn, skildi vel og mundi það,
sem hann lærði. Hann var ekki fljót-
ur að ákveða sig, var ekki upplagð-
ur verzlunarmaður. En hann hefði
verið ágætur embættismaður og bóndi
ef heilsan hefði leyft. Gunnar var
innilega góður maður, mér þykir
vænt um hann enn. Hann reyndi
mikið, veikindi, þjáningar, fátækt og
dó erlendis, fjarri sínum. Örlögin
lögðu honum of þungar birgðar á
herðar.
Ég held það hafi verið vorið 1915,
sem hann byrjaði að verzla í Vögg-
ur á Laugaveg 64, hafði keypt það
hús og bjó þar. En hann þoldi ekki
erfiðið, heilsu hans hrakaði, og í á-
gúst 1916 hringdi hann til mín norð-
ur á Hjalteyri og bað mig að koma
til sín, því hann þyrfti að fara í
Vífilstaðahæli. Og strax og ég kom
að norðan úr síldinni, byrjaði ég að
vinna í Vöggur.
Gunnar var áfram í búðinni um
tíma, til að kynna mér verzlunina,
en svo fór hann. Félagi minn í búð-
inni var Andrea Andrésdóttir, dótt-
urdóttir Þorleifs ríka á Háeyri. Hún
hafði lagt fram fjórða hlutann af
stofnfé verzlunarinnar. Andrea var
einstaklega lipur við afgreiðsluna,
fólkið laðaðist að henni, sama hvort
þeir voru örsnauðir eða efnaðir. Ég
sá hana fyrst í draumi, er ég var
13 ára smaladrengur á Síðu, og svo
vorum við samtímis í Verzlunarskól-
anum, sitt í hvorri deild en sama
bekk.
Verzlunin Vöggur var orðin talsverð
og óx mjög ört. Flestir úr Þykkva-
bænum og fram Holtunum verzluðiu
þar. Þeir komu með matvörur úr
sveitinni, og keyptu mjöl, nýlendu-
vörur og aðrar vörur, sem við höfð-
um. En bæjarmenn keyptu aftur mat-
vörurnar úr sveitinni, því þá var
orðinn mikill matarskortur. Fátækt
var ekki orðin mjög áberandi fyrr en
árið eftir og enn meiri 1918.
Smjörsala í Vöggur var mikil.reynd
ar var lítið upp úr því að hafa, en
það laðaði að viðskiptamenn. Þá var
lítið um nýtt kjöt, og það keyptu
helzt efnaðir menn. Alþýðan keypti
saltkjöt, sem var ódýrara. Við feng-
um talsvert af stórhöggnu og út-
flutningssöltuðu kjöti frá Kópaskeri.
Það var úrvalsvara, vænt og bragð-
gott. En fólkið líkaði það þó ekki,
þótti það of salt þó það seldist allt.
Léttsaltað spaðkjöt var betra. Ég
sagði Gunnari þetta, en þá var Björn
kaupfélagsstjóri frá Kópaskeri einn-
ig á Vífilsstaðahæli. Gunnar kom
með hann, og ég lýsti hvernig pabbi
hefði sykursaltað spaðkjöt, sem hann
seldi suður. Næsta haust kom spað-
kjöt, hið orðlagða Kópaskerskjöt,
sem seldist afarmikið. Það þótti sæl-
gæti, úrvalsvara og ágætlega verk-
að.
Verzlunin var orðin svo mikil að
við Andrea gátum varla annað því.
Sigurður Vigfússon hafði hjálpað okk
ur í ígripum, eins og hann hafði
hjálpað Gunnari áður með erfiðu
verkin, en nú var hann nær stöð-
ugt. Sigurður var verkamaður, vel
greindur en hlédrægur, vandaður
maður tryggur og trúr svo af bar.
Hann var mjög heilsuveill, en vann
það, sem hann gat, ef við þurftum
hjálpar. Þó var kaup hans mjög lítið.
Stríðið var nú komið í algleym-
ing, enginn fékk nú að flytja inn
vörur nema enski jarlinn, mr. Cable,
leyfði. Hann var hér einráður, mesta
hörkutól og ósvífinn, beitti ritskoð-
un og njósnum. Hann setti menn á
svarta lista, útilokaði þá frá inn-
flutningi. Svo var með A. Oben-
haupt, sem þó var danskur borgari,
og fleiri. En þar mun hafa komið til
rógur frá heildsölum, sem skriðu fyr-
ir jarlinum.
Vönur fengust ekki nema gegn
staðgreiðslu, og hefi ég sagt frá
því á'ður, þegar Hannes Hafstein
keypti af mér fyrsta víxilinn, og
einnig hvernig Björn Kristjánsson,
bankastjóri leiðbeindi mér í Lands-
bankanum, svo ég fékk þar fé til
vörukaupa. Það voru góðir menn,
sem ekki gleymast.
í Grindavík standa nútíminn og
fortíðin hlið við hlið, fjöldi nýrra í-
búðarhúsa bera vott um góða afkomu,
en niðri á sjávarkambinum standa nokk
ur rauðmáluð bárujárnshús og bera for-
tíðinni vitni. Láta mun nærri að 30 bátar
séu nú gerðir út frá Grindavík og sjálf-
sagt eru útgerðarmenn þar af leiðandi
stærri hluti af bæjarbúum en víðast
annars staðar. Nú færist þorpið upp á
flatlendið ofan við gamla plássið og þar
er víða fallegt, þegar sést austur mieð
ströndinni og þokan hylur ekki Þor-
bjöm. Frá fornu fari hefur byggð þarna
verið skipt í þrennt, Staðarhverfi, Járn-
gerðarstaðahverfi, Þórkötlustaðarhverfi.
Staðarhverfið mun nú vera komið í
eyði. Þar stóð áður prestsetrið Staður.
Sagan um þær Járgerði og Þórkötlu er
alkunn úr þjóðsögum og verður ekki
rakin hér.
Jafnframt því sem útgerð í Grinda-
vík blómgast og nýbyggingar þjóta upp
til norðurs og vesturs, hrakar þekn
smám saman, gömlu húsunum á sjávar-
kambinum. Þarna hafa orðið kapítula-
skipti, ný kynslóð hefuir tekið við og hún
skeytir ekki al’ltaf sem skyldi um þau
mannvirki, sem ekki eru lengur í notk-
un. En það er gagnilegt og fróðlegt að
huga að fortíðinni og heiðra með því
minningu þeirra manna, sem auðvelduðu
öðrum líísbaráttuna með framtaki sínu
og brugðu stórum svip yfir dálítið hvterfi.
Einar í Garðhúsum var einn þeissara
manna. Hann var athafnamaður í beztu
merkingu þess orðs og þess nutu Grind
víkingar og raunar fleiri um daga hans.
Ennþá standa rauðmáluðu bárujárnshús
in á sjávarkambinum í Grindavík, sum
ærið feiskin og veðruð eftir átök við
storm og seltu. Þar á meðal er gamlia
búðin, verzlunarhús Einars í Garðhús-
um og lengstaf eina búðin í Grindaví'k.
Nú er neglt fyrir glugga henniar og hún
er sem hvert annað hrörmað gamalmenni
á ytra borðinu. En öll eru þessi hús
ger'ð af góðum viðum og gætu varð-
veizt um langan aldur, væri þeim sómi
sýndur. Þarna voru pakkhús og neta-
geymslur og ýmiskomaæ húsnæði vegma
útgerðar Grindvíkimga fyrr á árum.
Skammt liggur gamall bátur, einnig
hann fær að grotrna þar niður í friði,
en meðan eitthvað sézt eftir af honum,
er hann brot af atvinmusögu Grinda-
víkur.
Á sólbjörtum sumardegi ilmar þetta
all't af iseltu, en sumt ler að fúna og
hverfa í jörðina án þess að því sé gaum-
ur gefinn. Sum þessara gömlu húsa eru í
einhverri notkun. Þar igeyma sumir hinna
mörgu útgerðarmanna í Grindavík eitt
og annað vegma útgerðar sinnar.
Þegar farið er frá gömlu húsunum
vestur stíginn, blasa Garðshús við. Það
má segja, að nú er hún Snorrabúð stekk
ur hjá því sam áður var. Andi Einars
í Garðhúsum svífur að vísu ennþá yfir
þeim gömlu byggingum, sem verða þó að
teljast talsvert niðurníddar. Steinhús
það, sem Einar í Garðhúsum byggði
stendur enn með fullri reisn, og það er
í rauninni erfitt að ímynda sér, hvað
það hefur borið mikið af öðrum húisum
í þessu plássi fyrir rúmlega há'lfri öld.
Yfir því hefur verið álíka reisn og húsi
því, sem Thor Jensen byggði surnman við
Fríkirkjuma í Reykjaví'k á sínum tíma.
Þeir Thor Jernsen og Eimar í Garðhúsum
voru ef til vill ekki svo ólíkir um margt,
hvorttveggja heiðarlegir framfaramenn,
sem létu margt gott af sér leiða.
Bak við steinhúsið í Garðhúsum er
lítið timburhús, sem raunar er áfast við
aðalhúsið og lætur lítið yfir sér. Þetta
hús á merkisafmæli um þessar mundir,
það er 100 ára í ár, og mjög verðugt að
þess sé minnst. Til að segja sögu þess
í fáum orðum, verður að byrja á Einari
eldra Jónssyni í Garðhúsum, sem byggði
þetta hús. Hann kvæntist Guðrúnu Sig-
urðardóttur árið 1860 og þau fóru að
búa í Garðhúsum. Eimar var innfædd-
ur Grindvíkimgur, og varð bráðlega
frammámaður og hreppstjóri í Grinda-
vík. Af þeim sökum var ærinn gestagang
ur þar, bæði af alþýðu manna og em-
bættisstétt, og Eimari þótti slæmt að geta
ekki hýst menn sómasamlega. Þessvegna
réðist hann í að byggja sérstakt gesta-
hús árið 1868 og var efnið, reikaviður
af fjörum, allt saman sagað niður á
staðnum með stórviðarsög, sem enn er
til í Garðhúisi. Þetta hús er eins og
gefur að skilja ekki stórt að flataiwáli,
en það var gert úr góðum viði, Sem enn
er ófúinn með öllu, sex og allt upp í
tíu tommu breið borð. Þar var lítið eld-
hús, svefnherbergi og stofa. Loft var
haft yfir og þar er skarsúð.
Eimar Jónsson var hin mestia drif-
fjöður hvers konar athafna, og stundaði
bæði búskap og útgerð. Einar yngri var
orðirnn formaður á báti hjá föður sínum
kormungur og var formaður um nokk-
urra ára skeið áður en hann byrjaði
að verzla árið 1894. Þá verzlun rak hann
ásamt útgerð fram á efri ár en, verzlun
Einars í Garðhúsum var lögð niður ár-
ið 1959, fáum árum eftir dauða hams.
Einar ymgri byggði steinhúsið árið 1914
og hann hélt áfram að nota gestahúsið,
en síðar var það klætt að innan með
pappír og málað. Er þetta tíræða hús
án efa miklu fallegra í hinni uppruna-
Framh. á bls. 13
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
25. ágúst 1968