Lesbók Morgunblaðsins - 15.09.1968, Blaðsíða 13

Þeir, sem aS þessum athugun-
um stóðu, vörpuðu fram þeim
spurningum, hvers konar börn
sýndu hækkun og hver lækíkim
— og hvort hægt væri að segja
fyrir um það, hvort börn mundu
sýna hækkun eða lækkun, þeg-
ar vitað er um skapgerð þeirra
og persónuleika. Þeir komust
að þeirri niðurstöðu, að þegar
börn, sem til dæmis á sex ára
aldri, væru sjálfstæði í fram-
komu stjórnsöm, kappsfull og
hefðu sj álfstraust, mætti búast
við hækkun greindarvísitölu af
þeim börnum, sem væru aðgerð
arlítil, feimin, hlédræg og háð
öðrum.
Sé nánar að gætt, feemur í
ljós, að þeir eiginleikar, sem telj
ast benda til vaxandi greindar
eru efeki beinlínis það, sem al-
mennt eru kallaðir „kvenlegir"
eiginleikar. Einn þeirra manna,
sem að þessari athugun unnu,
sagði einhverju sinni, að til þess
að geta unnið einhver afrek á
andlegum sviðum, þyrfti stúlka
helzt að hafa hagað sér eins
og strákur í barnæsku. í þessu
sambandi er athyglisvert að líta
á æfisögur ýmissa kvenna, sem
skarað hafa fram úr á ýmsum
sviðum. Árið 1954 voru athug-
aðar æfisögur nokkurra kunnra
stærðfræðinga úr hópi kvenna,
og kom í ljós, að konurn-
ar höfðu allar haft meira og
nánara samband við feður sína
í uppvextinum en mæður og
höfðu reynt að taka feðurna
sér til fyrirmyndar fremur en
mæðumar.
Svipaðar niðurstöður hafa orð
ið af öðrum athugunum, ma„
kom fram við athugun á stúlk-
um í Stanford, að þær, sem
stóðu sig betur í stærðfræði og
skyldum greinum voru að mörg
leyti ágengnari og frakkari í
framkomu en hinar, sem voru
betri í málum og skyldum grein
um. Þær voru ekki eins auð-
sveipar við foreldra sína og
yfirráðamenn í skólunum og
margar forsprakkar í fjörugu
félagslífi og bellibrögðum.
Allt ieru þetta vísbendingar
um, að þær stúlkur sem skara
fram úr á sviðum stærðfræði
og skyldra igreina, séu almennt
ekki sérlega „kvenlegar", sé
miðað við þær venjur, sem al-
mennt eru ráðandi um „kven-
leika“ og „kvenlega framkomu".
Oft finna stúlkurnar þetta, m.
a. vegna umvandana foreldra
og félaga og sumum þykir það
ef til vill leitt. En þó þær vilji
ekki láta þetta hafa áhrif á
sig, mæta þeim ýmsir erfiðleik-
ar vegna þess.
Tökum sem dæmi litla stúlku,
sem á barnaskólaaldri er „hálf-
gerður strákur" og búin ýmsum
þeim eiginleikum, sem gætu ver
ið henni mjög til framdráttar
á andlegum sviðum, síðar meir.
Hún er full af forvitni, hefur
sitt, er sjálfstæð og ef til vill
garnan af að rannsaka umhverfi
sitt, er sjálfstæð og ef til vill
yfirráðagjörn. Hún hefur gam-
an af a!ð leika sér við stráka
fæst helzt ekki til að klæðast
öðru en gallabuxum og kærir
tsig lítt eða ekki um brúðuleiki.
Gerum ráð fyrir, að foreldrar
hennar hafi verið gæddir því
umburðarlyndi að leyfa benni
að vera eins og henni sýndist
sjálfri. Hvað gerist þá, þegar
hún kemur í skólann? Eitt fyrsta
áfallið er, að strákarnir vilja
ekki leika við hana lengur, þeir
skammast sín fyrir að láta sjá
að þeir séu með stelpu. Þeir
halda hópinn og hún á ekki
um annað að velja en snúa sér
að stelpunum eða vera ein. Hún
uppgötvar þá sennilega fljótt,
að hún hegðar sér ekki eða hugs
ar eins og gert er ráð fyrir af
stelpu og þetta veldur henni
áhyggjum og kvíða. Ef til vill
verður hún aldrei framar alger-
lega eðlilega og ef til vill aldrei
fyllilega hamingjusöm.
Frá sjónarmiði kennara og
annara, sem vilja auka mennt-
un og afrek kvenna, skapa fyrr
greindar niðurstöður býsna mik
ilvæg vandamál. Eiga mæður að
hvetja stúlkur til þess að veita
„strákslegum" tilhneigingum sín
um útrás. Og eiga kennarar að
reyna að losa stúlkur úr þeim
tilfinningum og þjóðfélagslegu
viðjum, sem einmitt gera þær oft
svo viðráðanlegar í bekkjartím
um, viðráðanlegri en drengi. Þ.
e.a.s. ættu kennarar að brjóta
betur niður mörkin milli drengja
og telpna? Þessum spurningum
getur enginn einn aðili tekið að
sér að svara, þar v>eltur allt á
því, hverskonar stúlkur við vilj
um framleiða. Viljum við auka
greind og menntunarhæfileika
kvenna, þó það verði á kostnað
þeirra eiginleika sem „kvenleg-
ir“ teljast. Eða er ef til vill
einhver önnur leið? Er ef til
vill hugsanlegt að endurskoða
þær hugmyndir, sem við höfum
um „kvenleika“. Er nauðsynlegt
að konan sé blíð, hlédræg og
ósjálfstæð til þess, að hún sé
aðlaðandi fyrir hitt kynið og
góð móðir barna sinna. Væri
hugsanlegt, að rækta betur ein-
hverja aðra kvenlega eiginleika
sem væru e.t.v. betur samrýman
legir auknum andlegum þroska
og afrekum. Þetta eru vissulega
mjög umdeilanlegar spurningar
— en eru þær ekki þess verð-
ar að íhuga þær og rökræða?
(Úrdráttur úr grein eftir dr.
Eleanor E. Maccoby, prófessor
í sálarfræffi viff Stanford há-
skóla í California).
ÁN TAKMARKS
Framh. af bls. 2
Ég er lífið sjálft. Og þú kemst ekki
undan.
Ég elti þig.
Götuvísa lýsir einnig hinum einmana
manni, en í því er meiri kuldi en í Sjálfs
mynd og Fióttanum, líkt og skáldið
storki hinni dapurlegu tilveru. Leiksýn-
ing á heima með þessum ljóðum, bæði
að efni og formi; þau eru eins og hug-
leiftur, bygging þeirra fastmótuð í sveigj
anleik sínum:
Hin mikla leiksýning
var loks á enda.
Eins og logandi blys
hafði leikur minn risið
í hamslausri gleði
og friðlausri kvöl,
unz hann féll á ný
í skoplegri auðmýkt
til upphafs síns.
Það var lífið sjálft,
það var leikur minn.
Og ég leit fram í salinn
og bjóst við stjórnlausum fögnuði
fólksins.
En þar var enginn.
Og annarleg kyrrð hvíldi yfir
auðum bekkjunum.
( Leiksýning )
Frá þessu ljóði, sem minnir á draum,
gæti ferðin legið að kvæði eins og Borg,
sem á ættingja í fyrstu bók skáldsins:
Ó, þú sem geymir öll mín gleymdu
spor
og grófst í duftið þjáning mína og
sorg.
Ég er þitt barn, þitt barn! Og nú er
VOT,
sem baðar regni og sól þín strœti og
torg.
Og velktir, þöglir veðurbarðir menn
velta af sér drungans fargi og hlœja
á ný
ugglausum hlátri. Sólskin þitt mun
senn
sigra til fulls þinn storm og veðragný.
Og samt er einn, sem ögrar vorsins
mynd
og enn ber dauðans svip á þínum veg,
svo ótvírœtt í œtt við þína synd,
sem enginn veit. Ó, borg mín, það er
ég.
í Vöggugjöf, sem er ort til barns,
segir:
Sjá! Ég gef þér tryggt og trúfast
tilgangsleysið: Lífið sjálft!
Þessu tilgangsleysi hefur Steinn ját-
ast í Ljóðum. Hann veit að áfram er
siglt „í auðn og nótt“, og bókinni lýk-
ur á Dimmum hlátri, kaldhæðnislegum
óði um hinm eilífa manm „án takmarks
og tilgangs“.
Nokkur önnur ljóð, sem hér hafa
ekki verið nefnd, eins og til að mynda
Vögguvísa, Marmari, Landslag, Blóm, og
Barn boða mikil tíðindi um framtíð
skáldsins Steins Steinarrs; þau eru undan
fari margs þess óvenjulegasta, sem frá
honum hefur komið. Myndvísi þeirra
og hin rammgerða formbygging eru aðal
kostir þeirra, heimur þeirra svo ein-
kennandi að þau víkja ekki úr huga
þess, sem einhvern tíma hefur numið
galdur þeirra. Seinni bækur Steins koma
okkur í kynni við mörg ljóð af sama
tagi, og mun ég síðar í þessari umiræðu
minni um Stein, freistasrt til að skýra
einkenni þeirra nánar. Áður en kemur
að næstu bókum Steins, langar mig til
að geta lítillega eins ljóðs úr Ljóðum.
Það er Vor, sem segja má að hafi nokkra
sérstöðu í skáldskap Steins. Það er að
vísu skylt ljóðunum, sem ég nefndi hér
á undan, en sjaldan fellur mál jafn
vel að mynd hjá Steini og í þessu ljóði:
Tveir gulbrúnir fuglar
flugu yfir bláhvíta auðnina.
Tvö örlítil titrandi blóm
teygðu rauðgul höfuð sín
upp úr svartri moldinni.
Tvö fölleit, fátækleg börn
leiddust út hrjóstruga ströndina
og hvísluðu í feiminni undrun
út í flöktandi Ijósið:
Vor, vor!
Einhver segir líklega: Þetta er mál-
verk. Já, rétt er það, gæti svarið verið,
mikilfenglegustu málverk eru líka oft
bókmenntir. Hver er þess umkominn að
segja ti'l um takmörk listarinnar? Er
ekki fögnuðurinn það sem mestu máli
skiptir, sú hamingja, sem návist sannrar
listar vekur?
Á SKEIÐUM
Framh. af bls. 5
erfiðismunum en sr. Gisli lyfti henni
léttilega í aöðulinn. Hann átti lítka úr-
valshesta, sem kom sér vel í þessum
þungaílutningum.
Kona sr. Guðna var Þórdís, hálfsyst-
ir Þórðar feanselliráðs í Garði, tengda-
föður sr. Tómasar Sæmundssonar. Þau
sr. Guðni voru bamlaus. Madama Þór-
dís li:ði sinn sterkbyggða ektamaka í
19 ár. Dvaldi hún í Viðey hjá frænku
sinni Sigríði og síðari manni hennar
ölafi sekretera, til dauðadags. Hún var
afl ragðsfeoma.
Þótt byggingar yfir fólk, fénað og
fóðurbirgðir séu nú reisúlegar í Ólafs-
va’.lahvenfi, eins og annarstaðar á Skeið
um, er það þó hús Guðs, sem setur svip
sinn á staðinn. Svo hefur raunar verið
um aldaraðir, þótt löngum væri kirkjan
lágreistari en nú er hún. Til eru 200
ára gömul lýsing á Ólafisvallalkirlkju, er
práíasturinn, sr. Halldór Finnsson, bisk
ups Jón&somar, þá kirkjuprestur í Skál
holti, visiteraði hana 24. miaí 1768.
Sú kirkja var í 8 stafgólifum, „hún
er öll undir siúð og þiljuð beiggja vegna
ofan að sl'ám hvört þil að er vel sæmi-
le jt í kórnum en í framfeirkjunni víð-
ast lasleg og sumstaðar úr fallið innst,
allt af fúnum og gömlum uppskafningi.
Á baka til er þiil upp í gegn, og að
framarverðu er listað þil mieð vind-
skeiðum yfir. í feórnum eru bekfcfjalir
beggja vegna og ein við prédikunar-
stól. Á milli toórs og kirfcju er dyra-
umbúnmgur með þili að norðan undir
þverslá, samt pílárum yfir undirbitann.
Þar fyrir framan eru 7 lítilfjörleg þver
sæti með bríkum og bafesl'ám ásamt
eionri samskeyttri aursliá ó hvörri þau
slarda. Að sunnanverðu eru þversæti
fyrir Iraman prédikunarstól með brík
og bakslá einnig lítilifjörlegt. Þar fyrir
framan eru befekir fram að fremsta staf
gólfi
Fyrir dyrum er hurð ó járnum með
skrá, lykii og j'árnlhring.
Á kórnum eru 2 gluggar sinn á hvörj-
um hlíðvegg, sá eini sunnan til með 9
rúðum en hinn norðanmegin með 4.
Hér fyrir utan eru 2 gluggatóttir,
sú eina á bakþili kirkjunnar en önnur
framan á bjórþilinu. Yfirrjáfið sýnist
•sæmilegt en undirviðirnir í framkirkj-
unni iaslegir og vatn tekur til að ganga
þar á bitalhötfuðin, sérdeilis eitt sunnan
fram í kirkjunni.
Gafhnn og suðurveggur krikjunnar
segist sæmileiga standandi en norður-
vaggurinn er hrörlegur.“
Árið 1843 var byggð fyrsta timbur-
kirkjan á ÓlafsvöUum. Var hún tekin
út af sr. Jakobi prófasti í Gaulverja-
bæ 22. júní 1844. Kirkja sú var 6 5.8
áln br. 18 áln á lengd, öll aif timbri
gjör, því sóknarmenn hötfðu lagt til
timbur í veggina í staðinn fyrir torf-
vorkið. Fjórir sexrúðna-gluggar voru á
hvorri hlið, einn með fjórum rúðum yfir
prédikanarstól og einn minni á fram-
þilinu. Öll var kirkjan vandlega bikuð.
Að innan hélt hún líku lagi og torf-
kirkjan, Iþil milli kórs og framkirkju,
með pílárum að ofan.
Altarið var aif panelverki með hurð
á leðurhjörum og hjöruðu loki að ofan.
Fyrir því var gnáða með stakketverki.
Fyrir kirfkjunni var vængjahurð með
vænnri tvílæstri skrá og lykli. Pré-
dikunarstóllinn er gamall en brúkarleg-
ur.
Klukkur eru tvær í fremsta stafgólfi
— heilar og hljóðgóðax. —
Þessi kirkja dugði Skeiðamönnum í
rúma háifa öld. Sú kirkja, sem nú er á
Ólafsvöllum var reist 1897 og því að
stofr.i til orðin 70 ára gömul en í fyrra
féfek hún svo gagngerða endurnýjun að
hún má feallasf sem nýtt húis. Var þeirri
myndartegu framikvæmd, sem kostaði á
aðra milljón króna, lýst á sínum tíma
í l.löðvm er kirkjan var endurvígð, svo
óþarfi er að endurtaka. Það sem vekur
m'ista athygli þegar komið er inn í
þennan bjarta, reisulega helgidóm Skeiða
manna er altaristaflan, hin mikla mynd
Baltasar af fevöldmiáltíðinni, sem tekur
yfir aban kórgaflinn. Er henni þannig
fyrir komið, að borð Meistarans ereinis
og framhald atf sjiálfu altarinu. Umhverf
is starda og sitja postularnir og fleira
fólk. Sumt þeirra telja menn sig þefekja
og er það efcki óeðlilegt. í slíkum hóp-
mvndum hlýtur málarinn að leita eftir
og hírfia í huga ákveðnar týpur, sem
harin þefckir. Annars yrði hópurinn allt
of sviplíkur. — En hvað sem um það
er, þá er ekki ótrúlegt, að þetta volduga
lisraverk haldi kirkjugestum svo föngn
um ti! að byrja með, að presturinn megi
hafa sig allan við, til þess að þeir getfi
g-jum að orði hans.----
Þegar kirkjan var endurvígð, 18. júní
1967, :f!utti Jón Guðmundsson á Fjalli
einkar fróðlegt og skilmerkilegt erindi
um kirkjuna og starfsmenn hennar og
rakti sögu byggingarninar. Komst hann
þar m a svo að orði:
„Það speglar á vissan hátt menningu
okkar hvernig við búum að kirkjunni".
Skeiðamsnn þurfa sannarlega ekki að
fy-irverða sig fyrir þann spegil.
15. sept. lMt LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 13