Lesbók Morgunblaðsins - 22.09.1968, Blaðsíða 1

Jóhann Hannesson, prófessor þýddi og endursagði
1.
Frá náttúrunnar hendi er mannshjart
að holur vöðvi, sem hvílist meir en
hann vinnur. Vér undrumst mjög afköst
þessa undursamlega vöðva. Þó vitum
vér að margt ungt fólk kemst ekki hjá
því að deyja af hjartabilun, eða það
verður að lifa lífi sínu viðkvæmt og
veikt á hjarta, sökum þess að eitthvað
hefir komið fyrir það.
Vér verðum reyndar að viðurkenna
að hjartasjúkdómar eru að öliu saman-
lögðu sá flokkur sjúkdóma, sem flestum
verður að aldurtila. Samt höfum vér
talið að við þessu væri ekkeirt hægt
að gera, unz þau miklu tíðindi flugu
um jörðina að auðið værd að taka heil-
brigt hjarta frá hjartagjafa og græða
það í aðra manneskju, í stað hjarta,
sem úr sér var gengið. Þegar þetta
er skrifað, þá hafa átt sér stað fjöl-
margar árangurslausar hjartaígræðslur
og nokkrar sem vakið hafa bjartsýni.
2.
Margir hjartasérfræðingar hafna al-
gjörlega hugmyndinni um hjartaígræðslu
og meðal þeinra er Dr. Harold D. Klet
schka. Þeim virðist rétta leiðin vera sú
að framleiða gerfihjarta eins konar blóð
dæluvél. Tilraunir allmargar hafa verið
gerðar síðasta áratuginn til að finna
upp slíka vél. Flestar hafa reynst ófull
nægjandi. Vélarnar gátu ekki séð fyrir
þörfum líkamans. Sumir reyndu að eft
irlíkja blöðkuverkan mannshjartans, að
framleiða stöðuga röð af hjartaslögum.
Þær dælur, sem ekki framleiða hjarta-
slög, hafa þá kosti að vera mjög kröft-
uigar, enda eru engar blöðkur í þeám. Þær
dælur, sem ekki framleiða hjartaslög,
hafa þá kosti að vera mjög kröftugar
enda eru engar blöðkur í þeim. Þær
framleiddu hins vegar háan þrýsting og
truflanir í blóðstrauminum. Þessi óreglu
leiki nefndist „Waring Blender effect“.
Allar dæluvélarnar eyðilögðu þýðing
armestu þætti blóðvefsins, og voru því
gagnslausar til frambúðar.
Þegar Dr. Kletschka hóf rannsóknir
sínar, hafði hann gert margt, sem sann
aði hæfni hans. Læknispróf sitt tók
hann árið 1947, við læknadeild Minne-
sotaháskóla, en skurðlækningar á hjarta
eru þar meðal hinna fremstu í heimi.
Meðal kennara hans var Dr. Owen
Wangensteen, sem hefir kennt flestum
fremstu hjartaskurðlæknum nútímans.
Síðar starfaði Dr. Kletschka fyrir flug
her Bandaríkjanna og gegndi þar for-
ystuhlutverkum í skurðlækningum brjóst
hols. Meðan hann starfaði að opnum
skurðaðgerðum á hjarta, gerðist hann
óánægður með þær blóðdælur, sem not
aðar voru, þar eð þær skemmdu blóð-
frumurnar, bæði þær rauðu og hvítu,
og eyddu hæfni blóðsins til að storkna.
Af þeim ástæðum varð stöðugt að gefa
nýtt blóð og við þetta situr enn, og
forði af heilbrigðu blóði er takmarkað-
ur. Þá fór hann að hugsa um blóðdælu,
sem færi betur með blóðvefina, verkaði
álíka mjúklega og mannshjartað sjálft.
3.
Dag nokkurn, þegar hann kom nin
á veitingahús á leið sinni, sá hann eitt
af þeim sýningartækjum, sem sprauta
appelsínusafa upp í loftið innan í gler-
hjálmi. Hann dáðist að mýkt þessa púls
lausa rennslis. Þetta rennsli stjórnaði
sér sjálft, þannig að ef rennslið minnk-
aði öðru megin, þá bætti miðflóttadæl-
an úr því og jafnaði það. Honum kom
í hug að þess konar dæla kynni að vera
góð í gerfihjarta. Hins vegar voru hvirf
hreyfingar mjög óæskilegur þátt-
ur, ekki þegar dælt var appelsínusafa,
en ef dæla ætti blóði. Þær kynnu óhjá-
kvæmilega að valda skemmdum á við-
kvæmri byggingu blóðkornanna.
En með því að athuga þessa sjálf-
virku púlslausu dælu hafði Dr. Klet-
schka fundið eins konar lykil að lausn
inni. Sú meginhindrun, sem eftir var að
sigrast á, var í því fólgiin að hann var
lítt kunnugur vélfræði, þótt hugmyndir
hans stefndu í þá átt. Og fleiri spurn-
ingar komu til sögunnar.
Þarf líkaminn á að halda „púlsi“, þ.e.
hjartslættinium, eða nægir honum dælu
starfsemi hjartans? Þær litlu rannsókn
ir, sem gerðar höfðu verið á þessu,
benda til þess að líkaminn þurfi hans
ekki við. Samt er nauðsynlegt að rann-
saka það mál betur, og framtíðarrann-
sóknir munu hér skera úr.
4.
Meginviðfangsefnið var dæla, mjúk-
lega verkandi og vel vinnandi dæla.
Tveir rannsóknarmenn, þeir Saxton og
Andrews, birtu ritgerð árið 1960, þar
sem lýst var púlslausri miðflóttadælu,
sem stjórnaði sér sjálf. Þegar hún var
látin dæla saltupplausn, vann hún all-
vel, hins vegar kom ennþá fram„War-
ing Blender“, og þar með skemmdust
veigamestu þættir blóðvefsins, þegar
hún var látin dæla blóði. Menn tóku eft-
ir því sérkennilega fyrirbæri, að þegar
blóð var sá vökvi, sem dælt var, þá
missti dælan allmikið í afkastagetu
sinni. Eins og stendur gera menn ráð
fyrir því að þetta stafi af eins konar
„tómum“, sem orsakast af lofttegundum
í blóðinu, einkum köfnunarefni, súrefni
og kolsýxu. Þessar tómmyndanir verka
sem nokkuæs konar ,,tappar“ í leiðslum,
þar sem mjúkur vökvi ætti að renna
jafnt. Hliðstæður eru „lofttappar“, sem
myndast geta í bensínleiðslu eða dælu
bíls, og loka fyrir straum eldsneytis til
vélar og stöðva þannig bílinn, einkaam
í heitu veðri.
Þegar dr. Kletschka starfaði við spít
ala aldraðra hermanna í Sýracuse í
New York, hitti hann ungan lífeðlis-
vélfræðing, Edson H. Rafferty, og lauk _
á hann miklu lofsorði. Hann sagði þess-
um unga manni tíu ára gamlan draum
sinn um dælu, sem átti að vinna nógu
mjúklega, og gat um þau vandkvæði,
sem á því væru að smíða hana. Rafferty
tók nú að hugsa málið. Þá kom að þeim
þætti, þar sem ímyndunaraflið kemur
til sögunnar, en sálfræðin kann þó skýr
inga á. Nótt eina meðan Rafferty var
í svefni, dreymdi hann nákvæmlega þá
dælu, sem uppfyllti allar þessar kröfur,
og með þeim mikla kosti ti'l viðbótar
að í henni var aðeins einn hreyfanlegur
hluti. Þessi draumur var eins konar
svar við tíu ára leit Dr. Kletschka. Sú
Framh. á bls. 13
Kannski verða hjarta ígræðsl-
ur úreltar áöur en aðferðin
er fullkomnuð. Hér sjást
myndir af dælunni og á mynd
inni til vinstri sést, hvernig
hún er byggð. Erfiðast hefur
verið að búa tii dælu, sem
ekki skemmir blóðkornin.
>