Lesbók Morgunblaðsins - 17.11.1968, Blaðsíða 9

Gamlar og stoltlegar bygging ar
garSur og Vogshús.
í hjarta Flateyjarkauptúns. Frá vinstri: Kaupfélagshús, As-
Eyjabúskapur er erfiður; á
því leikur naumast vafi. Og það
er strax stórmunur að hafa góð
an bát. Ég eignaðist bát 1937,
Valdimar Ólafsson í Hvallátr-
um smíðaði hann. Ójá, þá er
þetta víst að mestu upptalið.
Við keyptum þessa kofa hér á
Vesturbúðum og vorum hér um
tíma, áður en við fluttumst í
Stykkishólm. Við reynum að
halda þessu við, það er hvort
sem er óseljanlegt.
Ég er fæddur hér í Flatey.
Og konan mín heitir Þorbjörg
Sigurðaidóttir. Hún er fædd á
Brjánslæk. Svona er nú það.
Nú dútlar maður við bygginga-
vinnu eða annað sem til fellur
í Hólminum; við þessar gömlu
jaskar mundum hrynja niður, ef
við hættum að vinna.
Þar með var Þórður Benja-
mínsson, fyrrum bóndi í Hergils
ey, búinn að hræra upp máln-
inguna síðan í fyrra og við
kvödddumst með virktum.
Nokkrum sinnum hef ég horft
á fjöruna teygja fingur sína út
í skerin. Hér breytist allt með
útfallinu. Kunnugir segja, að
muni sex metrum á flóði og
fjöru. Á fjörunni koma upp
stórir svartleitir flákar; dökki
liturinn verður yfirgnæfandi.
Hér er vandratað umhverfis á
skipum. Skerin leynast víða.
í dag var ég á leið eftir
stígnum inn í þorpið. Hitti fólk
á förnum vegi, bauð góðan dag.
Mér var sagt að mótorinn væri
kominn í gang. Hvorki meira né
minna: sjálfur disclrokkurinn
kominn í gang. Út um pakkhús-
gluggann sást svart pústið til
sannindamerkis. Nú mundiFlat
ey aftur komin í símasamband.
Mér datt í hug að ganga Við
hjá honum Karli á símstöðinni
og frétta af skipsf.erðum. Jú,
það gæti orðið skipsferð eftir
nokkra daga, höfðu þeir sagt í
Hólminum. Það var kvenfélag-
ið á Eyrarbakka, sögðu þeir.
Eða hvort það var kirkjukór-
inn. Einu mátti gilda, Eyr'bekk-
ingar yrðu á ferðinni með
Baldri undir helgina. Ekki það,
að ég yndi mér ekki hið bezta í
þeirri kyrrð, sem hclzt verður
rofin af hljóðum sjávar og
fugls. Og vel fór um okkur hjá
þeim ágætu hjónum, Ólínu og
Hafsteini í læknishúsi.
Einhvernv-eginn var sama
hvar ég kom; dagblöð urðu
ekki á mínum vegi. Mætti segja
mér, að þau væru óþörf í Flat-
ey. Ugglaust hefur einhvers-
staðar verið til útvarp, en ekki
það ég heyrði. Og að minnsta
kosti eitt sjónvarpstæki hafði
um þetta leyti borizt í byggð-
ina. En það var haft í umbúða-
kassanum var mér sagt og óvíst
hvort kæmist í verk að tengja
það.
★
Þegar maður dvelur í Flatey
þá lærist það og skilst, að m’ið-
punktur alheimsins liefur alla
tíð verið við Grýluvog, sem
nefndur er Ferjuvogur í Sturl-
ungu. Síðar var víkin atarna
skýrð Munaðarvogur, en kennd
ur við Grýlu síðan 1840.
Ókunnugur vegfarandi tekur
strax eftir garðinum þeim hin-
um mikla sem lilaðinn hefur
verið fyrir kjaftinn á vogin-
um og aðeins skilið eftir mjótt
op eða hlið, svo skip mættu
sigla inn.
í Flatey vita allir að þetta er
sá nafnfrægi Silfurgarður, sem
getið er í bókum. Þetta verk
stendur óbrotið og lofar enn í
dag meistara sinn, Guðmund
Scheving, sýslumann, höfðingja
og liandgenginn vin Jörundar
Hundadagakonungs.
Guðmundur Scheving var
sýslumaður í Barðastrandar
sýslu með aðsetri í Haga. Hann
tók Jörundi fagnandi; gerðist
hans bífalingsmaður þar vestra,
•en vissi ekki fyrr en nokkru
síðar, að hann hafði veðjað á
skakkan hest. Fyrir þau mis-
tök í pólitískri framsýni missti
hann sýsluna.
Guðmundur Scheving lagðist
ekki í hugarvíl útaf þeim
skelli, en settist að í Flatey og
hafði umsvif. Hann lét meðal
annars hlaða Silfurgarðinn til
að bæta lendingarskilyrði og
greiddi kaup í silfr’i að loknum
vinnudegi. Þetta þótti vel
af sér vikið og kannske gera
þeir ekki hetur enn í dag mátt-
arstólparnir í atvinnulifinu.
★
Tendasonur Guðmundar tók
við hákarlaskipum og öðrum
rekstri að honum gengnum.
Þótt Guðmundi hlotnaðist ekki
staða við hirð Hundadagakon-
ungs, varð liann allt um það
sjálfur einskonar kóngur í
Flatey. Og Brynjólfur Bene-
dictsen, tcngdasonur hans,
var það raunar líka. Þau hjón,
Herdís og Brynjólfur eignuð-
ust 13 börn og urðu jafnótt að
sjá á eftir 12 þeirra í gröfina.
í kirkjugarðinum er legsteinn
úr marmara að ég held, og í
hann grafin h-eil minningar-
grein um „foreldra fagran gim-
stein, Boga Benedictsen', sem
auðnaðist að lifa ögn lengur
en systkini hans.
★
Þau Herdís og Brynjólfur
Byggðu árið 1838, sumir segja
1840, það hús í Flatey, sem
fyrst var nefnt Benedictsens-
hús, síðar Félagshús. Það
stendur enn með fullri sæmd,
elzta hús Flateyjar, við Götu
skarð rétt uppaf Grýluvogi.
Ef vel er að gáð má sjá þar
ofar dyrum veðrað skilti, sem
á stendur: Verzlun Hermamis
S. Jónssonar. Ekki er margt
annað sem bendir til verzlun-
ar í því húsi. En sá sem er á
rjátli þarna umhverfis voginn
á lognværu síðdegi, kynni að
veita því athygli að öðru hvoru
verða gestakomur í þetta hús.
Og gestirnir hafa einatt með sér
eitthvað smálegt, þegar þeir
hverfa á brott.
Það fer ekki milli mála:
Þarna er verzlað enn í dag og
það er raunar einasta verzlun
Flateyjar. Hún Jónína Her-
mannsdóttir tók við forretníng-
unni, sem faðir hennar stofn-
aði 1913. Þau unnu saman í búð-
inni fram eftir árum og allt til
þess er Hermann skipstjóri
andaðist. Það var árið 1943.
Síðan hefur Jónína kaupkona
haft veg og vanda af verzlun-
arrekstri í Flatey, en sá rekst-
irr hefur að vonum orðið minni
að umfangi eft’ir því sem fleiri
hurfu á brott til að ílendast
syðra. f árdaga þessarar verzl-
unar náði verzlunarsvæðið frá
Skor og allt inn til Gilsfjarð-
ar. Um leið var samkeppnin
harðari; kaupfélagið var við
líði, einnig verzlun Guðmund-
ar Bergsteinssonar og verzlun
Boga Guðmundssonar.
Nú stendur Jónína ein eftir
og í hillunum innan við búðar-
borðið má sjá Pillsburys best
hveiti, King Edward vindla,
prinspóló og kornflex.
Jónína stendur ekki í búð-
inni að jafnaði; maður bankar
uppá hjá henni og hún kemur
fram og sýnir komumanni þann
heiður að opna sérstaklega fyr-
ir hann. Hún leggur áherzlu á,
að sér hafi ekki lukkast um
dagana að verða auðug. En það
er stolt liennar að standa með-
an stætt er í þjónustunni við
Flateyinga.
Áður lögðust skipin liér úti á
Rciöinni; þá var búðarvörunni
skipað í smábáta og borið á
bakinu í land. Nú verður að fá
vörurnar landleið til Stykkis-
hólms, síðan með Baldri og
borga tvöfalda fragt. Það er
erilsamt að standa í þessu og
hreint ekkert uppúr því að
hafa, segir Jónína. Ég trúi lienni
vel; ofan á alla kostnaðarliði
bætist það, að heiðruðum við-
skiptavinum er boðið kaffi,
jafnvel bláókunnugu fólki eins
og okkur.
Maðurinn hennar Jónínu heit
ir Friðrik Salómonsson; hann
er vitavörður og vitinn er úti í
Klofningi, það er smácyja.
Hann er einn hinna kunnu Sal-
ómonssona, hálfbróðir Lárusar
og Gunnars, sem nefndi sig Ur-
sus.
En sem sagt, við vorum að
virða fyrir okkur þetta aldraða
hús og Friðrik var að mála það
utan. Hann sagði við skyldum
bara banka uppá, ef við þyrft-
um að komast í búð. Þar mef
komumst við í búð hjá Jónínu og
ekki við annað komandi en fá
kaffi í eldhúsinu bakatil. Þess-
konar kurteisi hef ég aðeins
notið einu sinni áður hjá kaup-
manni; það var ilmvatnssali í
Kairó. Nema hann hellti auð-
vitað ekki sjálfur uppá könn-
una.
— Faðir minn keypti þetta
merka hús fyrir tvö þúsund
krónur, það var árið 1892,
sagði Jónína. — Mér er óhætt
að segja, að reksturinn hefur
alltaf verið heiðarlegur og ég
reyni að sjá fólkinu fyrir
helztu nauðsynjum.
Hún sýndi okkur í stofuna á
eftir, stofu þeirra Herdísar og
Brynjólfs Benedictsen, þar sem
Framhald á næstu síðu.
Jónína lcaupkona í búðinni.
Elzta hús Flateyjar þar sem Benedictsen bjó og jónína
verzlar.
10. nóvember 1968
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 9