Lesbók Morgunblaðsins - 23.02.1969, Blaðsíða 10

NOBEL
Framh. af bls. 2
aði hann í bréfi, „fátt eins leið-
inJegt og að tala við franskar
konur, en hinsvegar er unun
að hitta mennta^ar og ekki um
of frjálsiegar rússneskar kon-
ur. Til allrar óhamingju eru
þær frábitnar sápu, en maður
má ekki vera of kröfuharður.“
Enda þótt Nobel skipti sér
lítt af rekstri fyrirtækja sinna
— hann sagðist hafa þá reglu
að gera aldrei neitt sjáRur, sem
hann vissi aðra jafnfæra um
— þá var hann talinn góður
húsbóndi og sagt er, að aldrei
hafi komið til verkfalls í No-
bel-verksmiðju. Er hann var
beðinn að dreifa and-sósfalist-
isku blaði meðal verkamanna í
verksmiðju sinni í Bofors í Sví-
þjóð, svaraði hann hvatskeyts-
lega að sér fvndist ekki sann-
fjarnt ef verkamennimir færu
að setja sér fyrir lesefni og
álíka sanngjarnt væri það ef
hann ætlaði að fara að segja
þeim hvað þeir ættu að lesa.
Nobel var tiltölulega sjald-
an heiðraður opinberlega og
honum var það mikil gleði þeg-
ar hann var gerður að heiðurs-
doktor í heimspeki við háskól-
ann í Uppsölum árið 1893.
Hann, sem aldrei hafði gengið
í háskóla var nú gerður að há-
skólaborgara og það sem eftir
var ævinnar vildi hann helzt
láta kalla sig „Doktor Nobel“.
Hann lét það meira að segja eft
ir þeim að skrifa ævisögu sína
fyrir háskólann, en hafði hana
samt stuttorða:
„Undirritaður er fæddur 21.
október árið 1833, hann aflaði
sér þekkingar með sjálfsnámi
en gekk ekki í neina æðri
skóla. Hann helgaði sig eink-
um efnafræði og fann upp
sprengiefni, sem þekkt er und-
ir nafninu dynamit, og reyk-
laust púður, sem kallað er
Ballistite og C89. Frá árinu
1884 hefur hann verið meðlim-
ur Konunglegu sænsku vísinda-
akademíunnar og er einnig
meðlimur Royal Society í Lon-
don og Société des Ingénieurs
Civils í París. Var sæmdur Pól-
stjörnu-orðunni árið 1880. Er
riddari í Heiðursfylkingunni.
Hið eina, sem komið hefur út
eftir hann á prenti er ritgerð
á ensku, og hlaut hún silfur-
verðlaun.“
Á síðustu árum ævinnar
tók hann að selja hluti sína í
iðnfyrirtækjunum og sagði af
sér forstjórastörfum. Ætlun
hans, sagði hann, var að lifa
eins og „gömul piparmey“ á
vöxtum af ríkisskuldabréfum
og einbeita sér að vísindarann-
sóknum.
Hann þjáðist nú af gigt og
hjartakvilla og fannst honum
spaugilegt þegar læknir hans
ráðlagði honum nitroglycerin
við hjartanu. Hann hafði á-
vallf verið uggandi útaf heilsu-
fari sínu og hugsanir hans tóku
að snúast um dauðann. Hin
nýja útfararaðferð, líkbrennsl-
Framh. á bls. 12
LISTASAFN
Framhald af bls. 4.
mynd Kristjáns DavíSssonar:
Enn syngur vornóttin. Sú
mynd er einskonar ljóð í lit-
um, og meðferð margra og
sterkra lita með þeim hætti að
aðeins hinir mestu kunnáttu-
menn sleppa slysalaust frá því.
Það væri sannarlega tilvinn-
andi að gera sér ferð á þessa
sýningu, þó ekki væri til ann-
ars en að sjá tvær myndir
Sverris Haraldssonar frá 1951
og 52. önnur heitir Gata og
hús, en hin Borgin. Og báðar
sýna þær stilfærð áhrif frá
götum og húsum. Meðferð-
in, fimleikinn og tilfinningin
eru öldungis óviðjafnanleg.
Dálítið í ætt við Sverri hvað
fínleika og tilfinningu snertir
er mynd Hrings Jóhannesson-
ar, Grá hús, máluð 1952. Þessi
mynd er frá því tímabili, er
Hringur notaði olíukrít en
hann hefur jafnt og þétt verið
að þróa stíl sinn og er meðal
þeirra myndlistarmanna okkar
af yngri kynslóðinni, sem mik-
ils má vænta af.
Þurrkrítarskyssa Jóns Engil-
berts af verkamannafjölskyld-
unni fer vissulega vel í eigu
Alþýðusambandsins, en mótífið
ætti skilið stærri útfærslu og
væri Jón ugglaust ekki í vand-
ræðum með það. Það er nú bú-
ið að skamma íslendinga svo
fyrir tryggðina við lýriska ab-
straktstefnu í myndlist, að
þetta er næstum orðið skamm
aryrði. Ég verð þó að segja
að fáir komast betur frá þessu
verkefni en Hafsteinn Aust-
mann, og myndir hans tvær á
sýningunni gefa góða hugmynd
um það nýjasta í tækni hans og
stíl. Það eru fallegar og þægi-
legar myndir, sem trúlega er
gott að hafa nálægt sér.
Negrastúlka Örlygs Sigurðs-
sonar er ef til vill full mikið
í ætt við myndskreytingar, en
samt tel ég að Örlygur nái
„sál“ í verkið, sem lyftir því
upp yfir slíka meðalmennsku.
Það er annars skaði hvað
sjaldan sjást myndir eftir Ör-
lyg. Hreinn Friðfinnsson kall-
ar mynd sina málverk en uppi-
stöðuefnið er lituð sísallína á
má'luðum grunni. Það er mynd,
sem ekki er auðvelt að átta
sig á í fljótu bragði, dálítið í
pop-stíl, en þægileg hvað sem
öðru líður. Þessi mynd og mynd
Einars Hákonarsonar, Fyrir ut-
an samfélagið, eru einna nýstár-
legastar á þessarisýningu. Mynd
Einars finmst mér með talsverð-
um ágætum, vel uppbyggð og
mun befcur gerð í lit en venja
er um málverk Einars. Báru-
plastið, sem Einar notar þarna
með góðum árangri, sýnir að
það er fleira matur en feitt
ket og fleiri efni geta verið
góð til myndsköpunar en olíu-
'litir einir.
Þeir Arthur Ólafsson og Guð
mundur Ármann Sigurjónsson,
sem nú eru við myndlistarnám
í Gautaborg sýna, að þeir hafa
tekið miklum framförum undir
handleiðslu Svía. Grafíkmynd-
ir þeirra og Einars Hákonar-
sonar mættu gjarnan verða til
þess að áhugi færi vaxandi á
þessari listgrein, en áhrif frá
ljósmyndum og filmum sem nú
slæðast talsvert inn í myndlist-
ina, virðist mér að geti fallið
saman við grafíkina svo vel
fari. Grafíkmyndir Einars eru
með því bezta sem okkar menn
hafa afrekað á því sviði og
raunar finnst mér Einar varla
græða mikið á að nota lit. Ég
hef einungis talið upp það sem
mér hefur þótt minnistætt á
þessari sýningu en að sjálf-
sögðu eru talsvert fleiri verk
þar, sem of langt mál yrði að
telja upp.

SKAK

Hvítt: Ingvar Armundsson
Svart: Racha (Brazilíu)
Enski leikurinn.
1. c4 e5 2. g3 (Réttari leikur
og nákvæmari er 2. Rc3) 2. Rf6
3. Bg2 d5 4. cxd5 Rxd5 5. Rc3
Rb6) (Bezti leikurinn) 6. Rf3
Rc 6 7. 0-0 Be 7 8. d3 (Fljótt
á litið e'ðlilegur leikur, en gef-
ur lítið í aðra hönd. Skarpara
framhald er 8. a3 eins og tefld-
ist t.d. í skák þeirra Friðriks
Ólafssonar og Donners í Bled
1961. Framhaldið varð: 8. a3 f5
9. d3 Bf6 10. e4 0-0 11. þ4 Kh 8
12. Bb2 Be 6 13. exf5 Bxf5 14.
Re4 og hvítur hefur betri mögu
leika). 8. — 0-0 9. a3 Be 6 10.
Dc 2? (Hvítur skynjar ekki
hinn rétta anda og eðli stöðunn
ar og teflir hugsunarlaust.
Rétta framhaldið er 10. Be3)
10. — Rd4 11. Rxd4 exd4 12.
Re4 Bd5 13. h4? (Þessi leikur
reynist örlagaríkur fyrir hvít-
an, enda er hann í hæsta máta
óeðlilegur. Hvítur hefur eflaust
í huga að finna riddara sínum
stað á g5 eftir f5, en sv. kem-
ur auðveldlega í veg fyrir það
í næsta leik). 13. — h6 14.
Bh3? (Furðuleg hugmynd) f5
15. Rc5 Bxh4! (Svartur lætur til
skarar skríða og sýnir nú hvít-
um fram á fánýti 13. leiks
hans). 16. gxh4?? (Hvítur var'ð
að sætta sig við að tapa peði,
því augljóst er hverjar afleið-
ingar verða þar sem hvítur er
algjörlega varnarlaus kóngs-
megin). 16. — Dxh4 17. Bg2
Bxg2t 18. Kxg2 Hf6 19. Db3f
Kh8 20. Re6 Hg6t 21. Rg5 Dg4f
Gefið.
---------------------^
SVIPMYND
Blaðakóngurinn þýzki, Axel
Springer, lét svo um mælt fyrir
skömmu, að hann læsi aldrei
staf: „Ég hef fólk, sem les fyrir
mig.“ Sú stétt, sem hann til-
heyrir, hin raunverulega valda-
stétt Þýzkalands, sem skipuð er
viðskiptajöfrum og bankastjór-
um, hefur sama hátt á í stjórn-
málum. Fæstir hafa þeir opin-
ber afskipti af stjórnmálum, en
þeir hafa fólk á sínum snær-
um, sem rekur stjórnmálin fyr-
ir þá — sérstaka stétt manna
sem byggir afkomu sína . á
stjórnmálalegum afskiptum og
treystir á þau sér til félags-
legs framdráttar.
Þessi sérstaka stétt stjórn-
málamanna hefur haldið dyggi-
'lega um taumana í þýzkum
stjórnmálum síðan einveldinu
lauk og byltingin var barin
niður fyrir fimmtíu árum. Þeir
eru allir runnir úr lægri milli-
stétt og vonast til að stjórn-
málaferill þeirra fleyti þeim
upp í æðri millistétt eða jafn-
vel enn ofar. Erzberger, Strese-
mann og Brúning: Hitler, Göbb-
els og Himmler: Adenauer, Er-
hard og Kiesinger — enda þótt
þeir hafi auðvitað verið ólík-
ir um margt, eru þeir samt af
sama sauðahúsi stéttarfarslega:
gáfaði, fátæki drengurinn sem
vinnur sig upp á stjórnmála-
hæfileikum sínum. Hann verð-
ur að þekkja hina réttu yfir-
boðara sína, eigi þessir hæfi-
leikar hans að nýtast honum,
og hann má ekki fara yfir viss
mörk. Hann má ekki leyfa sér
að halda fram nokkrum skoð-
unum um þjóðarhag, sem sam-
rýmast ekki hagsmunum við-
skiptajörfanna. Innan þessarra
takmarkana hefur hann nokk-
urn veginn frjálsar hendur.
Franz-Josef Strauss, sem nú
virðist stefna í kanslarastólinn
af meiri einbeitni en nokkurn
tíma áður og lítur á sjálfan sig
sem mesta örlagavald Þýzka-
lands, er svo dæmigerður-
fyrir þessa stétt stjórn-
málamanna, að það nálgast
skopstælingu. Ef maður drægi
fram þá eiginleika, sem þessum
níu þýzku stjórnmálamönnum,
sem taldir eru hér að framan,
eru sameiginlegir, og kæmi þeim
svo fyrir í einni persónu, yrði
útkoman nánast Strauss. Hann
er fjö'lgreindur maður, gæddur
miklum hæfileikum og jafnvel
frumlegur í hugsun, gáfur og
starfsþrek eru meira en í með-
allagi, lifsþrótturinn er mikill
og framkoman geðfelld: ýmsir
skapgallar hans leyna sér þó
ekki, og það orð leikur á, að
hann sé ekki alltaf vandur að
meðulum. En þeir eigin'leikar,
sem kynnu að gera hann sér-
stæðan og einstakan, hverfa þó
í skuggann fyrir þeirri stað-
reynd, að persónuleikinn í heild
Jakob Jónasson:
Beri apinn
Þessar visur urðu til eftir lestur bókarinnar, Beri apinn.
Bók þessi er að mínum dómi vel skrifuð og margt í henni
umhugsunarvert. Ilöf. setur fram ákveðna lífsskoðun, sem
er þó ekki nema að litlu leyti ný, en þessi lífsskoðun fer
í meginatriðum í bága við mína lífsskoðun. Ég mótmæli að
maðurinn sé kominn af apa.
Ekki virðist mér ættin vor stór
og ekki af miklu að gapa,
ef mannkynið allt, með beran bjór,
eru börn undan kafloðnum apa.
Hver verður mannsins lokaleið
ef lífið er hjóm og andinn.
Hefur hann allt sitt æviskeið
örflientur skrifað í sandinn.
Sálarlaus mannapinn virðist þó verjast
að verða aldauða lagður i skor.
Hversvegna eru þeir um hann að berjast
andi kristur og drottinn vor.
Eífið er eilíft, en ég skynja og skil,
að skammsýni heimsmýkri veldur.
ITpphaf lífsins er ekki til
og endir þess ekki heldur.
Þótt vísindin gefi efninu allt,
en andann og guðseðlið svíki.
Mannvitið reynast mun viðsjált og valt
og vonlaust í apanna ríki.
Líf vort er dropi í eilífðarál
er aldrei fellur í duftsins- líki.
Andinn mikli er sálnanna sál
og sólkerfin öll guðanna ríki.
23. febrúar 1969
mmmmmmmmmm—mm
10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS