Lesbók Morgunblaðsins - 23.02.1969, Blaðsíða 14

ERLENDAR
BÆKUR
SELECTED CRITICAL WRIT-
INGS OF GEORGE SANTA-
YANA. Vol. I—II Edited by Nor-
man Henfrey. Cambridge Uni-
versity Press 1968. 30,-
Henri Lefebvre er prófessor í
þjóðfél.fræði við Parísarháskóla.
Höfundur rekur þá þjóðfélags-
fræði, sem hann telur sig finna
í ritum Marx. Áhrifa kenninga
Marx gætir í öllum þjóðfélögum
á vorum dögum þótt þeirri kenn
ingu aukist stöðugt fylgi, að Marx
tilheyri fortíðinni, þá er menning
nútímans reist á framúrstefmu for
tíðar. Marx og kenningar hans
voru ákveðins tímabils. Spár hans
rættust ekki. Hann spáði enda-
lokum ríkisvaldsins, kapítalism-
ans, fjörrunnar og heimspekinn-
ar. Allt þetta er ennþá við lýði
og sumt þessa ennþá fastmótaðra
heldur en á dögum Marxs. Skil-
greiningar Marxs og útlistanir
og kenningar af þeim dregnar tjá
þó betur raunveruleika 19. aldar
heldur en ílestra annarra sam-
tíðarmanna hans. Marx spáði því
að kapítalismi 19. aldar, hindrun
arlaus samkeppni og frjálst fram
tak yrði að þoka fyrir myndum
hrifum öreiganna. Sá spádómur
hefur rætzt. Kapítalismi 'sá, sem
nú er við lýði er mjög svo breytt
ur frá þeim á 19. öld, þegar
Marx setti saman rit sín. Varð-
andi þá kenningu að hin svo
nefnda borgarastétt móti kapítal-
iskt þjóðfélag, þá stenst hún eng
anveginn.
Andstæðingar Marx telja að und
anfarin hundrað ára hafi nýtt
þjóðfélagsform verið í mótun og
sé í mótun og Marx sé einn
þeirra, sem hafi rutt þessu nýja
þjóðfélagskerfi braut þrátt fyrir
þær byltingar, sem hann hafi
kveikt með kenningum sínum.
Samkvæmt þessum skoðunum er
þetta nýja form mikið til „af
sögulegri þróun“. öll barátta gegn
þessari þróun verður samkvæmt
þessum kenningum aðeins til þess
að styrkja hið nýja þjóðfélags-
form í lokin. Aðrir telja að það
beri merkvisst að stefna til hins
nýja þjóðfélags með hjálp vís-
inda og nútíma tækni. Sá aðili,
sem á að framkvæma stefnuna
þeir, sem móta það, teknokratarn
ir. Það er þó fjarri lagi, að telja
að teknokratarnir séu sammála
í grundvallaratriðum og verða því
til þess að skapa nýjar andstæð
ur innan þjóðfélagsins í stað þess
að leysa þær sem fyrir eru. Þetta
nýja þjóðfélag, sem er í mótun
er nefnt ýmsum nöfnum: iðnaðar
þjóðfélag eða iðnvætt þjóðfélag,
tækniþjóðfélag, neytendaþjóðfélag
massaþjóðfélag, sumir kenna það
við auknar tómstundir, ofgnótt
eða skynsemi.
Höfundur telur þessar nafngift
ir meira og minna villandi, sé
betur .skyggnst um og hið nýja
þjóðfélagsform hafi ekki á sér
neina heildarmynd ennþá, heldur
sé í mótun, stefnan sé óákveð-
in og óttinn við gjöreyðingu eitri
andrúmsloftið og menn freistist
til þess að láta tölvuidjótiið ráða
örlögum sínum í ýmsum grein-
um. Höfundur álítur að bilið milli
stefnu eða hugsjónar og aðferða
breikki stöðugt í þeim ríkjum,
sem telji sig marxistísk. Þar virð
ist vald ríkisins eflast í stað þess
að dragast saman. í lokakafla
bókarinnar er fjallað um Marx
og áhangendur hans, sem margt
bendir til, að hann hafi álitið
misskilja og rangtúlka ýmis atriði
kenninga sinna. í lokin spyr Lefe
bvre hvort fyrstu frávikin frá
kenningum Marx um ríkisvaldið
hafi ekki orðið meðal fylgismann
hans meðan Marx var enn á lífi
og að eins geti verið að hann
hafi séð fyrir það afstyrmi, sem
boðskapur hans varð í höndum
lærisveinanna. Réttur skilningur á
þjóðfélagskenningum Marx er til
gangur höfundar með bókinni og
samkvæmt þeim skilningi halda
þær fullu gildi sem þjóðfélags-
vísindi en framkvæmdin er ann-
að mál.
FOOD AND SOCIETY. Magnus
Pyke. John Murray 1968. 30s.
„Nú fyrst hafa næringarefna
vísindin farið að gefa gaum að
hegðunarháttum mannkynsins
Það eru nýjar víddir innanþess-
arar vísindagreinar, sem eklki
hefur verið sinnt fyrr ... “ Þann-
ig skifar Pyke í bók slnni um
fæðu og þjóðfélag, sem er ein-
mitt eftirtektarverð af þessum
sökum. Hann rýnir ekki í grein
sína eins og hún væri afskor-
in frá öllum öðrum greinum,
einstök og sérstæð, heldur teng-
ir hana öðrum greinum mann-
legs samf éj .ugs, þá ekki hvað
sízt sálfræði. Höfundur segir frá
mörgum dæmum um misskilning
og hjátrú varðandi ýmiskonar
fæðutegundir og hve snar þáttur
venjur og trúarsiðir hafa átt og
eiga í fæðuneyzlu mannkynsnis
slíkt gangi nú undir öðrum nöfn-
og ekki sízt nú á dögum, þótt
um e,n hjátrú og hindurvitni.
Auk þess að vera fróðleg er
bókin mjög skemmtileg aflestr-
ar.
THE NEW THEOLOGIAN. Ved
Mehta. Penguin Books 1968. 6d
Höfundurinn er Indverji, fædd-
ur í Lahore, stundaði nám við
Oxford og Harvard háskóla og
síðan ritstörf Hann hefur sem
Indverji, sérstæða aðstöðu til
þess, að skrifa um stefnur í guð-
fræði nú á dögum. Bók hans er
skýr og skilmerkileg svo langt
sem hún nær. Hann ræðir við og
túlkar kenningar þeirra guðfræð-
inga, sem nú ber hæst svo sem
Bonhoeffers, Bultmanns, Tillichs,
Barths, Niebuhrs og van Burens.
Höfundur notar skræðu biskups-
ins af Woolwichs „Honest to
God“ sem nokkurskonar stökk-
bretti út í nútíma guðfræði. Bók-
in er ágæt aflestrar og skýrir
hinar ýmsu andstæðu skoðanir,
sem einkenna þessa öld guðfræð-
innar.
TWENTIETH-CENTURY GER-
MAN VERSE. Indrouced and
edited by Patric Bridgewater.
Penguin Books 1968. 8s6d.
Safnandi og útgefandi bókar-
innar er fyrirlesari í nútíma
þýzkum bókmenntum við háskól
fcnn í Leicheister. Útgefaindinn
ritar ágætan inngang þar sem
hann gerir grein fyrir vali sínu.
Safnið hefst á Nietzche, enda
er hann upphafsmaður nútíma
ljóðlistaæ á Þýzkalandi eins og
hann var frumkvöðull í svo
mörgum öðrum andlegum hrær-
ingum. Síðari hluti 19. aldar var
ekki sérlega gróskumikill í
þýzkri ljóðlist, það er ekki fyrr
en með expressionismanum og
Rilke og Stefan George sem
#ýzk Ijóðlist hefst í svipaðair
hæðir og frensk og ensik ljóð-
list tímabilsins. Umbrotin í ljóð-
list Þjóðverja, tilraunastarfsem-
in og nýjar víddir hefjast með
expressionismanum og síðan hef-
ur þýzk Ijóðlist einkennst af ex-
pressionisma eða fráhvairfi frá
honum inn í hreina póseíu eða
hermetisma. Kvæðin og ljóðin
eru prentuð á þýzku og fylgja
prósaþýðingar á etisku.
THE TWO GENTLEMEN OF
VERONA. Edited by Norman
Sadners. — KING RICIIARD
THE TIIIRD. Edited by E.A.J.
Honigmann. The New Penguin
Shcakespeare. Pcnguin Books
1968. 5s-5s.
Tvö ný bindi Shakespeare út-
gáfu Penguins forlaigsins, þá eru
komin sautján bindi með þess-
um tveimur. Af ódýrum útgáfum
er þessi með þeim vönduðustu
og það skaðar ekki að geta þess
að bækurnar eru heftar en ekki
límdar í kjölinn.
14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
i
23. febrúar 1969