Lesbók Morgunblaðsins - 23.02.1969, Blaðsíða 12

ÞRENN JOL
Á ÍSLANDI
Eftir Ernst Molin, deildarstjóra
Hjálprœðishersins á íslandi 1933—1936
Þegar þessar línur eru rit-
aðar, eru rétt þrjátíu og fimm
ár 'liðin frá þvi, er við kona
mín stigum upp í lestina í
Málmey í Svíþjóð (hinn 8. des.
1933), em þaðan áttum við að
ferðast gegnum Hamborg alla
leið til Reykjavikur til þess að
taka við forystu Hjálpræðis-
hersins á íslandi og í Færeyj-
um. Þegar til Hamborgar kom
stigum við um borð í íslenzkt
skip, Goðafoss, sem átti að
verða „heimili" okkar næstu
níu sólarhringana á leiðinni til
Reykjavíkur. Skipið átti að
koma við í Hull á Englandi
og það var síðasta skip til Is-
lands fyrir jól. Þess vegna var
mikill farmur með í ferðinni,
svo mikill að við skildum
varla hvernig hann komst fyr
ir í þessu litla skipi. í Hamborg
rigndi stöðugt og það var þoka
og skipið lét ekki mikið yfir
sér, þar sem það lá við hafnar-
bakkann. Þetta varð löng og
ströng ferð yfir hafið og það
var þægileg tilfinning, sem
greip okkur þegar við
sigldum meðfram íslands-
ströndum sunnudaginn 17. des-
ember og nálguðumst Reykja-
SVIPMYND
Framhald af blaðsíðu 11.
kænska, en ekki afrek hans
í fjármálaráðherraembættinu,
sem veldur því að Strauss nýt-
ur álits á ný. Sem fjármála-
ráðherra hefur hann ekki skar-
að fram úr, og sjálfur hefur
Strauss láið svo um mælt í
blaðaviðtali í Der Spiegel (sem
vatt bráðan bug að því að frið-
mælast við hann ekki síður en
aðrir), að hann liti nokkuð
hlutlægum augum á þessa nú-
verandi stöðu sína, allt öðrum
augum en á embætti varnar-
málaráðherra „þar sem ég gaf
kannski of mikið af sjálfum
mér.“
vík. Við áttum enn eftir tals-
vert ófarið, þegar við greind-
um hljómana frá lúðrasveit
Hjálpræðishersins, sem kominn
var niður að höfn til að taka
á móti okkur útlendingunum.
Þegar við stigum af skipsfjöl
vorum við boðin velkomin af
hundrað fólögum og það var
sannarlega gott að hafa aftur
fast land undir fótum, en vik-
um saman vorum við haldin af
sjóriðunni. Hér fannst okkur
við vera stödd í nýjum heimi.
Hið stórbrotna land, þessi
fjöldi fjalla, hverirnir, eldgos-
in og jarðskjálftarnir, allt var
þetta nýtt.
Gaman var að virða fyrir sér
undirbúninginn undir jólin og
allt, sem þá gekk á. Okkur
þótti ótrúlegt, hve hér voru
margar nýtízku verzlanir og
hve allir virtust vel klæddir.
Ég man einkar vel eftir fyrsta
sunnudagaskólahaldinu hér og
því hve börnin voru vel búin
og frísikleg að sjá. Ýmsu
skemmtilegu man ég einnig eft-
ir í sambandi við þau þrenn
jól sem við áttum á íslandi.
Hjálpræðisherinn sá í þá
daga um, að jólatré væri sett
Og það má reyndar segja, að
hann geri það enn. Enn hefur
hann mestan áhuga á því, sem
var einu sinni nefnt „æðri
stjórnmál“ — samspil utan- og
innanríkismála á æðsta vett-
vangi. Þá fyrst taka fjármálin
hug hans allan, er þau færast
yfir á það svið, eins og núna
í gjaldeyrismálunum, þegar
Strauss lét til sín taka á vett-
vangi alþjóðastjórnmála með
því að koma í veg fyrir hækk-
un þýzka marksins, og snið-
gekk þá bæði þýzka utanríkis-
ráðherrann og sannaði yfirburði
Þýzkalands.
í þessu nýja embætti sínu
hefur hann meira að segja haft
tíma til að skrifa stórt stjórn-
málarit. Bókin er ekki verr
upp fyrir utan Alþingishúsið.
Við settum þá líka upp jóla-
pottana okkar við ýmsar göt-
ur í borginni. Það hefur lík-
lega verið um önnur jólin, sem
ég pantaði sjö metra hátt jóla-
tré og aldrei hafði svo stórt
tré komið til íslands. Mig minn
ir, að hver metri hafi kostað
sjö krónur — tré voru seld
og borguð eftir metramáli. Á-
höfnin á skipinu sem flutti það
frá Danmörku hafði átt í tals-
verðum erfiðleikum við flutn-
inginn. Þetta tré prýddi síðan
Austurvöll og þetta sama ár
fékk ég stóra karameilupoka
frá nokkrum fyrirtækjum til
þess að gefa öllum góðum börn-
um, sem komu að skoða jóla-
tréð og það var svo mikil
þröng í kringum mig að grind-
verkið á Austurvelli var troð-
ið niðuj- á kafla.
Það var líka þessa daga, sem
ég fékk leyfi hjá lögreglunni
til þess að standa við jólapott-
ana okkar ásamt aðstoðar-
manni mínum Jóni Sigurðssyni
(sem líkl. mun vera Jón Kristó-
fer kadett, — þýð.) Þetta varð
til þess að umferðartruflun
varð umhverfis okkur. Eftir
smástund, við höfðum tekið
okkur stöðu við jólapottana,
gengu lögregluþjónar upp að
okkur og okkur var stungið
inn í bíla og ekið upp á lög-
reglustöð, fylgt þar fyrir lög-
reglusitjóra þar sem við urð-
um að taka ofan grímurnar.
Við höfðum komið hvor í sínu
'lagi, og urðum meir en lítið
undrandi að hittast þarna. En
þetta bjargaðist nú allt, því að
lögreglustjóri hafði aðeins
gleymt að tilkynna lögreglu-
þjónunum að við mættum leika
jólasveina!
Hið stóra, fallega jólatré
hlaut sín örlög á nýársnóttina.
Einhverjir unglingar höfðu
skemmt sér við að kvekja í því.
En al'lt það sem ég fékk að
taka þátt í þessi tvö og hálft
ár mín á Islandi, bæði í starf-
inu í Reykjavík og á öllum
ferðunum um landið og um-
hverfis það, stendur enn ómáð
í minni mínu og konu minnar.
Og niú vildi ég riota tækifærið,
sem gefst og færa, ásamt konu
minni og börnum, en tvö þeirra
fæddust í Reykjavík, vina-
kveðjur öllum þeim sem kunna
að minnast okkar. Sérstaka
kveðju vil ég biðja fyrir til
Svövu Gísladóttur, Brigadörs,
svo og annara gamallla félaga
í Hjálpræðishernum.
skrifuð en gengur og gerist um
slíkar bækur, og efni hennar
er sannarlega áhugavert. Það
væri að vísu ekki sanngjarnt
að líkja henni við Mein Kampf
— Því að höfundurinn er ekki
nærri eins upptekinn af sjálf-
um sér og stíllinn ekki eins í-
borinn — en í bókinni lætur
verðandi kanslari af undra-
verðri hreinskilni uppi stefnu
sína á stjórnmálasviðinu — og
það væri synd að segja, að sú
stefna væri ekki borin upp af
metnaði. Bókin líkist Mein
Kampf einnig að því leyti, að
viss valdafíkn leynir sér ekki
hjá höfundi, og hann fer held-
ur ekki dult með and-komm-
únískar og and-rússneskar
skoðanir sínar.
Strauss er enginn Hitler.
Hann er hvorkl elnveldisslnni
né harðstjóri. Hann er hlynnt-
ur þingræði, þótt hann virðist
kannski ekki alltaf lýðræðisleg
ur. Hann er ekki hlynntur að-
skilnaði eftir kynþáttum né er
hann Gyðingahatari. Hann er
enginn ósiðaður lýðskrumari —
hann er menntaður, allt að því
fágaður maður, sem kann vel
að beita rökum í samræðum.
Hann er ólíkur Hitler í því, að
hann vill gjarna falla öðrum í
geð. Hann er einnig harla ólík-
ur honum að skapferli. Hann er
kátur og glaðlyndur og kann
vel að meta þær unaðssemdir
er lífið færir honum í hendur
— vissulega að ógleymdu vald-
inu — en hann er ekki harð-
geðja og veiklaður á taugum,
knúinn af ástríðum hefndar og
haturs eins og Hitler. Hann er
ekki grimmlyndur maður, enda
þótt hann geti stundum sýnt of-
stopa.
Það er samt ekki alveg út í
bláinn, að óvinir hans bæði
innanlands og utan bera hann
hvað eftir annað saman við
Hitler. Segja má, að ártalið
1945 hafi setzt að í huga
Strauss af jafnmiklum þunga og
ártalið 1918 hjá Hitler. Strauss
er alveg jafnáfjáður og Hitler
var á sínum tíma í að endur-
reisa Þýzkaland sem stórveldi.
En hann er nógu skynsamur til
þess að sjá, að í þetta sinn geta
Þjóðverjar ekki risið upp á ný
hjálparlaust. Þess vegna er
hann Evrópu-sinni. En lesi mað-
ur bók hans niður í kjölinn,
skynjar maður óhjákvæmilega
þá von hans, að einnig í þetta
sinn muni eggið geta kennt
hænunni — að Evrópu verði
stjórnað frá Þýzkalandi.
Hann var einu sinni hlynnt-
ur sambandi Atlantshafsþjóða,
en treystir nú ekki jafnvel á
Ameríkana og áður. Hann vill
nú, að komið verði á sambandi
Vestur-Evrópuríkja. Vestur-
Evrópu á að vera ein ríkjasam-
steypa og sjálfstætt stórveldi,
en „auðvitað í náinni samvinnu
við Bandaríkin“, að minnsta
kosti í byrjun. Þetta ríkjasam-
band Vestur-Evrópu á auð-
vitað helzt að teygja sig um
alla Evrópu með tímanum alveg
upp að landamærum Rússlands.
Rússland verður algerlega að
einangra frá Evrópu. Rúss-
land er höfuðóvinurinn. „Ev-
rópa verður líka að taka á sig
öll málefni Þýzkalands, að gæta
hagsmuna þess og framfylgja
kröfum þess. Þetta er ásteiting-
arsteinninn.
Þessar skoðanir Strauss hafa
vissulega fengið hljómgrunn
sums staðar. Hann höfðar til
tilfinninga þeirra Evrópubúa,
sem tekur sárt ósigur og hnign-
um álfunnar. Þetta er vissulega
staðreynd. En það eru fleiri
hliðar á málinu. Það er líka
staðreynd, sem er engu síður
áþreifanleg, að mörgum ógnar
sú tilhugsun, að Þýzkalandi
eigi eftir að aukast ásmegin,
margir draga andann léttar yf-
ir því að þýzkt ofríki var brot-
ið á bak aftur og kæra sig
ekki um að heyja nýtt stríð til
þess að tryggja sameiningu og
veldi Þýzkalands. Strauss snið-
gengur þessa afstöðu manna,
en einmitt með þvi að snið-
ganga hana eflir hann tals-
menn hennar til andstöðu.
Ákefð hans vekur tortryggni:
áhugi hans á kjarnorkusprengj-
unni gerir það einnig. Hvað eft-
ir annað leggur hann áherzlu
á, að Evrópa verði að ráða yfir
kjarnorkusprengjum til þess að
geta varið sig, og Þýzkaland
verði að eiga hlut þar í. Og
hvað gerist ef hin Evrópu-
ríkin hafni þessari tillögu, eins
og ástæða er til að ætla? Að
vísu hefur Strauss aldrei svar-
að þessari spurningu afdráttar-
laust, en menn þykjast hafa
ástæðu til að óttast, að Þjóð-
verjar undir forustu Strauss
munu framkvæma hana hjálp-
arlaust.
Guð forði okkur frá því.
NOBEL
Framh. af bls. 10
an, hafði vakið áhuga hans og
í fyrsta uppkastinu að erfða-
skrá sinni lagði hann svo fyr-
ir, að auk stofnunar Nobels-
verðlaunasjóðsins, skyldi fé
varið til byggingar líkbrennsla
í stórborgum.
Þar sem hann átti engin
börn sjálfur og Nobel-olíufé-
lögin sáu vel fyrir fjölskyld-
um bræðra hans í Rússlandi,
var enginn réttmætur erfingi
að auðæfum hans. Enda var
Nobel því andvígur að arfleiða
einstaklinga að of miklu fé.
„Ég er sósíal-demokrati í
húð og hár, enda þótt ég sé
hófsamur í skoðunum", sagði
hann við vin sinn árið 1896.
„Einkum lít ég svo á að stór
arfur sé ógæfa hverjum manni
og ræni hann aðeins hæfileik-
um sínum. Maður sem á mikinn
auð ætti því ekki að láta nema
lítinn hluta af honum renna
til ættingja sinna. Jafnvel þótt
hann eigi börn álít ég það
rangt að færa þeim upp í hend-
urnar stórar fjárfúlgur til við-
bótar því sem nauðsynlegt er
þeim til menntunar. Það elur
aðeins á leti og hamlar heil-
brigðum þroska á hæfileikum
einstaklingsins til að skapa sér
sjálfstæða tilveru.11
Nobel lagði síðustu hönd á
erfðaskrá sína þann 27. nóvem-
ber 1895 og undirritaði hana í
Sænska klúbbnum í París, í við
urvist fjögurra sænskra votta.
Hann hafði skrifað hana sjálf-
ur, án lögfræðilegrar aðstoðar.
Hún er stutt plagg, 302 orð
skrifuð öðrumegin á eina papp-
írsörk.
Hinn gamli ótti hans við að
vera grafinn lifandi kemur
aftur í ljós í erfðaskránni, þar
sem lagt er fyrir að honum
verði opnuð æð eftir andlátið,
og lík hans brennt.
Loks mælir erfðaskráin
svo fyrir, að frátöldum nokkr-
um smáupphæðum til einstakl-
inga, að eignir hans verði seld-
ar og andvirði ávaxtað á ör-
uggan hátt en vöxtum af því
verði skipt í fimm hluta, þann-
ig: „Einn hluti verði veittur
þeim manni, sem mikilvægasta
uppgötvun hefur gert á sviði
eðlisfræði, einn hluta fær sá
sem er höfundur að mikilvæg-
astri uppgötvun eða umbótum
á sviði efnafræði, einn hluti
renni til þess manns sem gert
hefur mikilvægasta uppgötvun
á sviði lífeðlisfræði eða lækn-
isfræði, einn hluta fær sá, sem
á bókmenntasviðinu lætur frá
sér fara stórbrotnasta verk af
hugsjónalegum toga, og, að síð-
ustu renni einn hluti til þess
12 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
23. febrúar 1969