Lesbók Morgunblaðsins - 20.04.1969, Blaðsíða 13

heyrír Brynhildur Buðladóttir
til hvílu sinnar og hlær. Þá segir
Gunnar Gjúkason maður henn-
ar: „Eigi hlær þú af því að þér
sé glatt um hjartaræbur, eða því
hafnar þú þínum lit. Ok mikit
foraff ertu, og meiri ván, at þú
sér feig, ok engi væri mak-
legri til at sjá Atla konung
drepinn fyrir augum þér, ok
ættir þú þar yfir at standa.
Nú verðum vér at sitja yfir
mági vorum og bróðurbana."
Sigurffur Sigurmundsson
Hvítárholti.
Horft um öxl
Framb. af bls. 5
sýnd með því, að virðuleg frú
ráðherrans er í för með honum.
Kæru heiðursgestir .heim-
an um haf! Návist yðar færir
Island nær oss, og oss nær Is-
landi, lætur oss finna glöggar
og sterkar ti'l djúpstæðra
tengsla vorra við móðurjörð
vora og feðrafold. Réttilega
segir Jóhannes skáld úr Kötl-
um í ffigrum íslendingaljóðum
sínum 17. júní 1944:
Land míns föður, landið mitt,
laugað biáum straumi:
eilíft vakir auglit þitt
ofar tímans glaumi.
Þetta auglit elskum vér,
— ævi vor á jörðu hér
brot af þínu bergi er,
blik af þínum draumi.
Og mikið fagnaðarefni má
oss íslendingum báðurn megin
hafsins vera það, að nú renna
fleiri og fleiri stoðir undir
brúna yfir hafið vor í milli, og
eins og vera ber, byggist sú
brú báðum ströndum.
Er vér af sjónarhóli hálfrar
aldar afmælis félags vors, horf
um um öxl, spyrjum vér með
listaskáldinu og þjóðvakning-
armanninum Jónasi Hallgríms-
syni: „Hvað er þá orðið okk-
ar starf?“ — „Höfum við gengið
til góðs götuna fnam eftir
vegi?“
Starfssaga Þjóðræknisfélags-
ins er of atburðarík og of mörg-
um þáttum slungin til þess, að
henni verði gerð nokkur skil í
stuttri hátíðarræðu. En lesi
ménn þá sögu, einis og hún er
skráð í forsetaskýrsluim, skýrsl
um deilda. og þingtiðindum fé-
lagsins í Tímariti þess, fullyrði
ég hiklaust að svarið við
spurniingum skáldsins verður já
kvætt. Þjóðræknisfélagið hefir
unnið mörg og mer'kileg störf,
þrátt fyrir það, sem ekki komst
I verk eða betur hefði mátt
fara. En því er nú einu sinni
þannig háttað í lífi einstaklinga
og féiagsheilda, að djúp skilur
drauma og athafnir, eða eins
og dr. Sigurður Nordal orðar
það spaklega í fleygri fer-
skeyt'lu:
Sjaldan verður ósinn eins
og uppsprettunia dreymir.
Og hvað sem öðru líður, þá
á Þjóðræknisfélagið enn miklu
hlutverki að gegna í menningar-
lífi vor Vestur-íslendinga og í
samvinnumál'um við ísland. Ef
til vill, aldrei fremur en ein-
mitt nú. Það er sú lögeggjan til
dáða, sem ómar oss í eyrum á
þessum tímamótum í sögu fé-
lags vors.
Svo vil ég nær málálokum
lesa kvæði, sem ég hefi ort til
félagsins, og mefnist „Frum-
herjar félags vors“, en þar hefi
ég leitast við að túlka hugsjón-
ir þeirra, þakkarhuga vorn til
þeirra, og minnt á þá eggjan,
sem dæmi þeirra ætti að vera
oss.
Og svo að málsl'Okum þetta:
Enn standa í góðu gildi áminn-
ingarorð Arnar skálds Arnar-
sonar í stórbrotnu „Ljóðabréfi
til Vestur-íslendings“, sem ort
er sérstaklega til skáldbróður
hans Guttorms J. Guttormsson-
ar, mikllsvirts félagsbróður
vors og velunnara félags vors,
en talar um leið til vor allra
fslendinga vestan hafs:
Og lengi mun lifa í þeim
glæðum,
sem landarnir fluttu um sæ.
Þeim ÍSlenzku eðliskostum
skal aldrei varpað á glæ.
Þótt djúpir séu At’lanzálar,
mun átthagaþránni stætt.
Það tekur tryggðinni í
skóvarp,
sem tröllum er ekki vætt.
í fjötrum
Framh. af bls. 5
hafa aldrei gengizt undir slíka
lækningu og geta ekki losað sig
við þær siðareglur sem þeir hafa
vanizt, enda þótt þeir vilji. Að
þessu leyti er reginmunur á ein-
ræðissögu Hitlers og Stalins, og'
þjóðanna, sem bjó við einræði
þeirra. Refsingum var komið fram
við glæpum nazismans með
ósigri. — nazisminn varð að af-
plána ósigur ef svo mætti að
orði komast, — með öllum þeim
þjáningum sem ósigri fylgja. Og
eftir ósigurinn voru höfuðglæpa-
mennirnir látnir sæta dauðarefs-
ingu og þúsundir samverkamanna
þeirra voru dæmdir í fangelsi.
Enginn vill halda því fram, að
lækningin hafi verið fullkomin, sn
þýzkt þjóðlíf tók þó miklum
stakkaskiptum til hins betra.
Glæpir Stalins voru hins vegar
krýndir sigurkórónu Hann sjálfur
og fylgismenn hans tóku sinn
skerf af stríðsfengnum og vel það.
„Blessun' einræðis hans var lögð
á aðrar þjóðir, sem síðan var
stjórnar af eftirlætisnemendum
Stalins. Eftir dauða hans var hann
að vísu fordæmdur opinberlega,
en engum dettur í hug að halda
því fram, að nokkur alger breyting
hafi orðið, á borð við þá sem varð
í Vestur-Þýzkalandi. Enginn sam-
verkamanna Stalins hefur verið
leiddur fyrir rétt. Enginn hefur
hlotið dauðadóm fyrir glæpina
(nema ef til vill ólöglega og að
viðhöfðum þeim aðferðum sem
Stalin tíðkaði í Rússlandi). Ég
er viss um, að í dag njóta margir
fyrrverandi fangabúðaforingjar
allra beirra hlunninda, sem Sovét-
ríkin búa öldruðum mönnum, sem
eiga allt gott skilið af ríkinu.
•
E iga menn þá að draga þá
ályktun að blóði drifinn arfurinn
frá Stalin hvíli eins og mara yfir
Sovptríkiunum og forráðamönnum
har sé ókleift að losna við hann?
Én held að svarið verði játandi.
Bók Conguests svnir svo ekki
verður um villzt að stjórnarfars-
renlum Stalins verður ekki beitt
nema með kúmin oq gerræði, —
og bað gerræði i sinni dýrsleg-
ustu mvnd.
Atburðirnir í Tékkóslóvakíu
sýna líka greinilega, að engin
ástæða er til að álíta að leiðtogar
Sovétrikjanna hugsi á nokkurn
hátt öðruvísi í dag, jafnvel þótt
þeir virðist stundum ráðvitltir,
vegna þess að aðgerðirnar fara
þeim klaufalega úr hendi og ónýt-
ast.
Ég held því, að við verðum að
gefa upp alla von um aukna sam-
stöðu og skilning á milli Austurs
og Vesturs í náinni framtíð, enda
þótt sú von hafi víða kviknað með
mönnum síðustu árin. Menn á
Vesturlöndum verða að láta fara
fram endurmat á afstöðunni gagn-
vart Sovétríkjunum. Þeim, sem til
þess veljast vildi ég gjarna gefa
þessi orð Georges Kennans í
veganesti. Þau eru úr bók hans
„Minningar" og hann lýsir þannig
þeim áhrifum, sem hann varð
fyrir í Moskvu. þegar „hreinsanirn-
ar" stóðu sem hæst:
Enda þótt ég dáðist að leið-
togum Sovétrikjanna fyrir hug-
rekki þeirra og stjórnmálalega
einurð, hryllti mig við öðrum
hliðum á stjórnmálarekstri
þeirra, alkunnu hatri þeirra og
fyrirlitningu á miklum hluta
mannkynsins, ótöldum hryðju-
verkum, sem unnin voru í
þeirra nafni, kröfu þeirra til
þess að vera álitnir óskeikulir
í öllum sinum gerðum, henti-
stefnu þeirra og óbilgirni virð-
ingarleysi þeirra fyrir sannleik-
anum, laumungarráðunum og
valdafíkninni, sem oft var
sveipuð gerfi háleitrar hug-
sjónalegrar sannfæringar.
Ég burðaðist því ekki með
neinar gyllivonir, þegar ég
kynntist fyrirbærinu Stalinisma
nánar á árunum eftir 1930,
þegar Stalinismi var í hvað
mestum algleymingi. En þó
hlaut öllum að ofbjóða. Má
vera að á fyrstu árum Sovét-
kerfisins í framkvæmd hafi
einhvers staðar leynzt leifar af
þeirri trú, að þjóðfélaginu
mundi síðar verða gagn að
áþjáninni og ofbeldinu sem
hún bjó við. En í Rússlandi
„hreinsanatímabilsins" blasti
hvarvetna við ruddamennska,
blygðunarleysi óð uppi og al-
menn mannréttindi voru fótum
troðin. Stórþjóð sat hneppt í
fjötra ótrúlega slægviturs mik-
ilúðugs en yfirmáta miskunnar-
lauss hrottamennis. Niðurlæg-
ing Rússlands varð mér æ
augljósari þessi ár sem ég
dvaldist í Moskvu. Hvert áfall-
ið öðru verra reið yfir og
greipti þær hryllilegu myndir i
huga mér, sem óafmáanlegar
eru.
Einn aðalkosturinn við bók
Conquests er sá, að við getum
tileinkað okkur svolítið af þeirri
reynzlu, sem hafði slík áhrif á
Kennan. Menn skyldu vona að
hún opni augu manna fyrir því
sem Kennan hefur viljað halda
fram: Að allt samneyti við So-
vétríkin verður að grundvallast á
okkar styrkleika og hinni fyllstu
varúð.
SKULDASKIL
Framh. af bls. 5
hófu mig upp og allt í
einu var ég staddur á tindi
Sínaífjalls, þar sem fótspor
guðs liggja. Loftið vair hrenmi-
steinismengað, varir míriar
bruninu eins og þær yrðu fyrir
þúsundum ósýnilegra neista.
Ég opnaði augun. A ldnei hafði
ég eða hið innst í mér glaðzt
svo yfir ómennskri sjón, sem
var eitis og sköpuð handa
hjarta mínu. Þessi sýn var án
vatns, án trjáa, án fólfcs. Án
vonar. Hér finnur örvænting-
arfullt eða stolt hjarta hina
stærstu hamingju.
Ég leit á klettinin, sem ég
stóð á. Tvær djúpar skoruir
höggnar í granítið hlutu að
vera spor spámamnsins með
lúðurinn, sem beið þess að hið
soltna dýr kæmi til baka.
Hafði hann ekki skipað því að
bíða á tindi Sínaífjalls? I>að
beið.
Ég beið einnig. Ég beygði
mig yfir hyldýpið, hlustaði.
Skyndilega, langt, langt í
fjarska heyrðist bergmál af
þungu fótataki. Einhver nálg-
aðist og fjöllin skulfu. Nasa-
vængir mínir titruðu — loftið
var mettað ólykt.
Hann kemur — hann fcemur,
hvíslaði ég og reyrði beltið fast
ar utan um mig eins og til þess
að vera viðbúinn bardaga.
Ó hvað ég hafði þráð þetta
aúgnablik. Loksins að standa.
augliti til auglitis við þetta
gráðuga villidýr frá frumskóg-
um himnanna, án þess að þessi
samvizkulausa veröld stæði á
milli og villti mér sýn. Augliti
til auglitis við hið ósýnilega,
óseðjandi. Hinn ástríka föður,
sem étur börn sín, varir hans,
skegg og neglur bróði drifið.
Djarflega skal ég tala til
hans, kunngera honum þjáning
ar mamnkynsins, fuglanna,
trjánna og steinanna — við
erum öll sammála. Við viljum
ekki deyja, ég held á bæna-
skjali, sem við höfum öll sfcrif-
að undir, tré, fuglar, dýr og
manneskjur, og við óskum þess
ekki, faðir að þú étir ofckur, ég
er ekki hræddur að afhenda
það. Ég talaði, ég bað, og ég
reyrði beltið fastara. Og þá,
meðam ég beið var eins og jörð-
in bifaðist og ég heyrði þung-
an andardrátt. — Það er
hann, hann er kominn, hvísl-
aði ég. Það fór hrollur um mig
og ég sneri mér við.
En það var ekki Jehóva, Je-
hóva var það ekki, það varst
þú, ættfaðir minmar hjart-
fólgnu krítversku moldar, og
þú stóðst frarmmi fyrir mér,
strangur aðakm'aður með sítt
snjóhvítt skegg, með þurrar
samanbitnar varir seiðandi,
logandi augnaráð og timian-
rætur fléttaðar í hár þitt. Þú
leizt á mig, og eins og þú sást
varð mér ljóst að þessi heim-
ur er ský, hlaðið stormum og
eldingum og þar er engin björg
uinarvon.
Ég leit upp, horfði á þig.
Mig langaði til að segja við
þig* Finnst engin björgun, kæri
ættfaðir?
En tunga mín var límd við
góminn. Mig langaði að koma
nær þér, en hnén voru mátt-
laus. Þá réttir þú út höndina
eins og til drukknandi manns
og reyndir að bjarga mér. Ég
greip strax um hönd þína, sem
vair klistruð mörgum litum,
eins og þú værir enn að mála,
hún var brenmandi heit. Ég
snerti hönd þína, safnaði nýj-
um fcröftum og hita frá henni,
ég gat talað.
— Elskaði ættfaðir, sagði ég,
— gí'fðu mér ráð!
Hann brosti, lagði sína hönd
á mína, og hönd hans v»r ekki
hönd, heldur marglitur eldur,
loga/rnir læstu sig um mig, alla
leið inn í heila.
— Farðu eins langt og þú
kemst, sonur minn!
Rödd hans var djúp og dimim
eins og hún kæmi frá undir-
djúpum jarðar. Hún þrengdi
sér inn í minn innsta skiln-
ing, en hjarta mínu hlýmaði
ekki.
— Herra, sagði ég, — gefðu
mér ráð, enn þá erfiðara, enin-
þá kritverskara! Og í sömu
andrá, um leið og ég sagði síð-
ustu orðin fór eldsbjarmi um
loftið, minn ósigrandi herra
með timianræturnar í háriniu
hvarf mér og á tindi Símaí-
fjallis var aðeins eftir rödd,
upphafin, voldug, skipandi
rödd og loftið titraði:
— Farðu Lengra en þú kemst!
Ég vaknaði af svefninum
hræddur. Það var þegar kominn
dagur. Ég fór fram úr, gekk
út að glugganum, út á svalirn-
ar. Það var hætt að rigna.
Steimarnir hlógu og gljáðu. Blöð
trjánna voru þung af tárum.
— Farðu lengra en þú kemist!
Það var rödd þín, enginn
annar á jörðinni hefði talað
svo karlmannlega, enginn ann-
ar, óseðjandi herra!
Ert þú tkki hinn vonlausi, ó-
dýrkaði leiðtogi minnar land-
varnarskyldu ættar? Og erum
það ekki við, hungruð, særð,
heimsk og þrá, sem höfum yf-
irgefið hið þægilega líf og allt
öryggi, þú gengur á undan og
við flykkjumst á eftir þér til
þess að yfirstíga takmörkin?
Bjart andlit örvæntingarinn-
ar er guð, bjart andlit vomar-
innair er guð. En þú, herra,
skipar mér að fara amnan veg,
handan vonair og örvæntimgar.
Ég horfi í kring um mig, ég
horfi inn í sjálfan mig, dyggð-
in er komin á villigötur, rúm-
ið og efnið er vegvillt. Skyn-
semin verður aftur >að ná
völdum og skapa ný lög og
reglur. Heimurinn þarfnast full
kom>niara samræmis.
Þa'ð er það, sem þú vilt og
þangað akipar þú mér og hefur
ævinlega gert. Daga og nætuir
heyri ég skipun þíma, ég barð-
ist fyrir því að komast þang-
að sem ég ekki komst, ég hafði
gert það að köllun minni.
Hvort ég kemst eða ekki, það
átt þú að segja mér, ég mæti
þér augliti til auglitis.
Foringi, orustan er á enda,
ég stend reikningsskil. Það er
hér, sem ég hef barizt, og þann
ig hef ég barizt hér, ég hef
særzt og svikið — en aldrei
fánann! Tennurnar glömruðu
aif angist, en ég batt rauðan
klút um ennið, svo emgimn sæi
blóðið og ég barðist ótrauður.
Hverja einustu ögn af kraim-
inni sál minni mun ég rífa í
burtu, þar til einnig hún verð-
ur moldarhnaus, hnoðaður
saman úr tárum, svita og blóði.
Ég get sagt þér það um bar-
áttu mína að mér hefur létt. Ég
kasta dyggðimni, smániinni og
sannleikanum frá mér eims og
byrði. Hvernig gazt þú skap-
að Toledo í stormi? Eims og
svört ský umkringd gulum eld-
imgum er sál mín. Þú færð að
sjá hana, þú munt vega hana
milli augnabrúna þinna, sem
eru eins og sverð að lögun,
og þú munt dæma hana.
Manstu hina þýðingarmjklu
setningu okkar Krítverja?
— Snúðu aCtur til staðarims,
þair sem þú brást, og fcveddu
það. sem þér lánaðist.
Ef ég hef brugðizt, þá vil
20. apríl 1909
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 13