Lesbók Morgunblaðsins - 22.06.1969, Qupperneq 11

ÞJÓÐARMORÐ
FnaimlhiaiM aÆ blls. 2.
Indíánarnir voru eins og lömb, sagð'i de Las Casas biskup, Con-
quistadorarnir eins og úlfar. Aður var Indíánunum nokkur vernd
í frumskóginum, en nú er enginn öruggur þar lengur.
áni og því talkm flestuim hæf-
ari til að túlka þarfir Indíán-
anma.
Lauisn Rondons var í því fólg-
in að draga Indíániamn inn í
þjó’ðfélagskerfi Brazilíiu —
mennta hantn, breyta trú ihams,
venja ’hann af hirðiragjalífimiu,
breyta litarhætti hanis með blóð-
blöndun, draga hann út úr
ákógumuim og inin í borigimar,
gera úr hornum laiunþega og
kjósanda. Hann eyddi 30 árum
ævi sinmar í að reyma að fram-
kvæma þetta en slkömmu fyrir
andlát sitt smerist honum ger-
samlega huigur. Hann hafði þá
eklki lenigur trú á að samirumi
vseri æskileg'ur. Þetta hefði allt
samian verið sorgleg villa, sagði
’hann.
Niðuirstaða allra þeirra, sem
gert hafa athiuiganir á lifnaðar-
’háttum Indíárna þeirira, seim lifa
utan við siðmemnimguna, eru
þæir að Indíáminm sé hinn full-
korrnni maniniegi ávöxtur sáms
umlhverfis — en í því felst að
'hann verðuir ek'ki rifinn þaðan
án þess að vandræði hljótist af.
Umluiktur Skógimum, sem for-
feður hans hafa lifað í um ár-
þúsuimdir, er hann jíifmisamrunn-
inn honium og tapírinin og jagú-
airinin; sjáifum sér mógiur, gæfu
sininiar smiðuir; sáittuir við um-
hverfi sitt og gjörþefckir stöðu
sína í lífsmynztri hins sýnilega
og ósýniileiga alheimis.
Það er nú viðurkenmt, að
iembættismen;n þeiir sam á
veguim Verndunarþjóniustunnar
áttu að fjalla um hagi þessarair
flókmu en fullþrosfkuðu mann-
veru, voru alltof oft mútuþæig-
ir, fáfróðir og heimisfcir og það
var eðlilegt að þeir kölluðu sér
til liðsinnis trúboða þá, sem
störfuðu þúaumduim saman í
Brazilíu og höfðu þann bak-
hjarl sem þá sjálfa skorti. En
vegur trúboðanna varð ekki
glæsiilieigiur og meira að sagja hin
ir óviðjafnanlegu landvinniniga
menn trúarinmar, Jesúítarnir,
gátu lítið sýnt aninað en ófar-
ir.
Fyrr á tírrauim höfðu þeir
klætt hina ógæfuisömu trú-
Skiptiniga sína í hvíta kyrtla,
stíað í suinduir kynjunium og
fenigið þeim „gu’ðrækileg störf“,
sem lífgað var uppá með sákna-
sörag á latínu, andlega þrosk-
andi minnisæfinigum og spak-
legum umræðum uim efni eins
og það, hversu margir englar
geti tyllt sér á einn nálarodd.
Þetta átti að vera forsmekfcur-
inin að dýrð hinis kristma himma-
ríkis með Skírlífiislheiti og öllu
samam og margir trúsíkipting-
inganna dóu úr song. Er fram
liðiu standir smituðust lærifeð-
umir sjálfir af hiniu andlega
volæði og það jafravel svo að
sutmir þeirra villtuist af drott-
ins vegi og tóku að standa
þrælasölu. Þegar þessar jarðir
féllu lokis í hendur blóðþynst-
uim landnemuim og frumhýhnig-
um frá Sao Paolo, hefuæ dauð-
iran varla verið annað en vel-
kominn lausniari fyrir hinn
riraglaða og þjakaða Indíána-
lýð.
Um það leyti sem Vemdun-
arþjónustan var stofnuð, áttu
trúboðar frá hinium ýmsu ka-
þólsku reglum í vök að verjast
fyrir trúboðum mótmæleinda-
söfrauða, aðallega frá Banda-
ríkjuraum. Þetta vonu menn af
alls ólíkri gerð, ekki leegur
vopraaðir vítislogum eiraum og
bannfæirinigu, heldur stund-
uðu trúboð sitt með afburða
'niýtóziku söl'uitæfcniL Áa-ið 1968
kom blaðið Jornal de Brazil
með þessa staðhæfinigu: „Þeir
sem í raun réttri stjórna vermid
unarstöðvunum eru trúboðar
frá Norð'ur-Ameríku — þeir
eru í öllum stöðvunium — og
þeir setja úr skorðum hina
fornu meraniragu Indíána og troða
upp á þá mótmælemidatrú."
Enda þótt þeim kaþólsku
hefði orðið illa á í messuruni,
lifðu þeir yfirleitt óbrotruu, oft
ströngu lífi, en mótmælendurn-
ir virtust líta á sjálfa sig sem
fulltrúa frjálslegri og efnis-
hyggjulegri trúar’bragða. Þeir
létu það verða sitt fyrsta verk,
hvar sem þeir komu, að byggja
sér stór og þægileg steinlhús,
einatt búin rafstöð og hveirs-
konar nýtízku tækjum til að
létta störfin. Sumir áttu jafn-
vel einfcafluigvélar. Þar sem veg
ir voru, áttu þeir eiran eða tvo
bíla og þegar þeir ferðuðuist
eftir fljótumum tóku þeir
pramma með utanborðsmótor
fram yfir eintrjámimgama, sem
kaþólsiku prestamir voriu van-
iir að raota.
Strax og Indíámiannir tókiu að
laðast að, var opniuð trúboðs-
verzlun og fynsta Skrefið í átt
að lokatakmarkirau, trúdkiptum,
var teldð möð því að skýna fyr-
ir Indíánamium gildi og notikun
peniniga og hvernig hann gæti
fyrir þá fengið þann vaming,
sem vonað var að yrði honium
nauðsynlegur. Trúhoðannir eru
algerlega hreinákilmir og jafn-
vel ihreykinir af aðferðum sín-
um. Til þess að halda Indíán-
anium föstum verður að skapa
þarfir, sem síðan eru aukmar
eftir föngum — þarfir sem trú-
boðinn eiran getur bætt úr í
þessum afskekktu byggðar-
lögum. Það verður að irararæta
og ala á græðgi í ýmislegt fá-
nýtt glinigur.
Portúgalsika siöginin „conqu-
istar“, sem notuð er yfir þess-
ar aðgerðir og þýðir að brjóta
undir sig, gerir ekki greinar-
mum á brögðum og afbeildi. Það
sem venjulega gerist er, að
gjafir — oftast matargjafir —
eru skildar eftir þar sem hinir
ósiðmenmtuðu Indíánar geta
fundið þær. Starfið krefst mik-
illar þolinmæði. Ef til vill líða
ár áður en björmimn er unininn
rmeð margföldum endurtekning-
um þessa forleiks, en þegar það
gerist sést 'hilla uradir endi'nm.
Þá er efcki amniað eftir en að
hvetja Indíánana til að flytja
þorp sitt iran á trúboðssvæðið
og bíða eðlilegrar framvindu
mála.
í níu tilvikum af tíu hefur
landeigaradiran beðið eftir að
Indíáraairrdr tækju þetta skref
— ef til vill hefur trúboðimm
gert horaum viðvart — og um
leið og það gerist er hann til-
búinn að leggja undir sig land
þeirra. Indíánarnir eru nú
geragnir í gildru. Þeir geta ekki
snúið aftur, en það virðist ekki
sfcipta miklu máli fyrsf í stað,
þar sem tæúboðinm heldur á-
fraim um skeið að gefa þeirn
mat, þótt nú sé farið að mæl-
ast til að þeir taki kristina trú.
Þar er venjulega fátt til fyrir-
stöðu, og hævergka Indíánamis
— og þakfclæti í þessu tilviki
— sér um afganginn. Hvort
Iradíándnn islkilur hvað um er að
vera er aranað mál. Hann er
beðinin um að taka þátt í at-
höfn, sem hamn álítur fiullur
samúðar að vera muni einíhvers-
komar regndans, þar sem vatni
er skvett í allar áttir og sær-
iingar þuldar á óskiljanlegu
máli. Umfram þetta er eims lík-
legt að sfkýringar verði látnar
eiga sig. Kristniboðar eru á
eirau máU um að óhlutlæg
hugsum sé Indíánanium ofviða.
Hvernig á hane að skilja al-
mætti Guðs, sem aldrei hefur
kynmzt æðra guðdómi en aft-
urgeragnium forföður í liki jag-
úars eða krókódíls?
En raú koma skipanirmar og
bönindn í stríðum straumium.
Fyrst verður að eyðileggja
sakleysi nektarinnar og Indíán
iran, sem aldrei hefiur klæðst
öðru en haglega gerðum og
skreyttum kýl, verður að hylja
lfkama sinn með fatagðnmum úr
birgðum trúboðsstöðvarinear
sér til vaxandi heilsuskerðing-
ar. Húðsjúkdómar herja á hane
og þar sem ekki er venjan að af
klæðast aftur þeim fötum, sem
einu sinini er farið í, er luragna-
bólga algerag afleiðing af því
að láta fötin þorna á líkam-
araum eftir regnskúr.
Maðuriran, sem firam að þesisu
hefur framfleytt sér á kunn-
áttu sinni í veiðum og garð-
yrkju — Indíáraar eru óvið-
jafmanlegir jarðræktarmeen á
sínu sviði — er orðinn að lítil-
mótlegum snattara með sóp eða
reku í höradum. Hann rýrnar
sýnilega innan í skítugum
görmunum, andlit ihanis verður
grett og skorpið, á líkama hanis
herja sjúkdómarmir en sljóleik-
inn á siranið. í handbók brazil-
iska landbúnaðanráðuneytisims
um Iradíána er mynd sem ber
þessari þróun hörmulegt vitni.
Myndin sýnir Indíóea, sælleg-
an og brosleitan, sama daginn
og ha'nn kom úr fruimiskóginum.
Síðan er hanin sýndur 10 árum
síðar og virðist þá orðimin sturl-
aður af sorg. „Svipbrigði hans
gera orð óþörf,“ stendur und-
ir myndinni. „Níutíu af hverju
hundraði kynbræðra hans eru
dánir úr inflúensu eða misling-
um. Haran gat ekki grunað hver
örlög biðu þeirra, þegar þeir
leituðu fyrst sambandsinis víð
hvíta manninn“.
Píslarsögur. þesaara afvega-
leiddu náttúrubarna minna í
möngu á ævimitýrið um Hanis og
Grétu og kökulhúsið noirnarinn
ar. En jafnvel þessi hægfara
rotnun, þassi lifandi dauði í
trúboðsstöðvuraum var ekki það
versta, sem gat hent þau. Sú
ákvörðun landeigandans — sem
oft varð ofaraá — að hagnýta
sér vinnuafl þeirna Indíána,
sem haran hafði ræet landinu,
gat orðið þeim miklu ákeirau-
hættari. í útdrætti úr skýrslu
glæpanefndariraniar segir meðal
anraars svo: „í vitnisburði sín-
um segir Senihor Jordao Aires,
að fyrir átta áiruim hafi Bróðir
Jeremías fært sér þessa 600
Tiouna Indíána. Kristniboðan-
um tókst að telja þeirn trú um
að heimsendir væri á næsta
leiti og að Belem væri eini stað
urinin þar sem þeir gætu verið
ólhuMir . .. Senlbor Aires stað-
festi, að þegar Indiánarnir ó-
hlýðrauðust, hefði haran látið
einkalögreglu sínia hlekkja þá
á höndum og fótum. Neveis rík-
islögregliufiulltrúi sagði að sum-
ir Indíánarnir, sem þannig
hefðu verið hlekkjaðir, væru
holdsveikir og hefðu misst alla
fingur.“
Opinberlega er það Vernd-
unarþjónustan og 134 emibættis
menn heninar, sem réttaúhöld-
in beiraast að, en í öllum skýrsl-
unium grillir hvarvetna í svip
annars og illúðlegri aðila —
nefnilega stór-landeigandans,
sem á portúgöliskiu raefinisit faz-
endeiro — og í skugga hanis
verður rikisstarfsmaðurinn að
þýlyndum og mútuþægum
lepp.
Vald þessa svofcallaða faz-
endeiro er miklu meira en felst
í orðinu landeigandi, eða óð-
alseigandi, sem varla kallar
fram í hugann n-eitt óbliðara
en enska stéttaskiptingu. Hanin
mi-nnir m-eira á lénsgreifana til
forna, einvaldnr drottnari yfir
stóru landflæmi, varinn gegn
íihlutuin yfirvaldantna af geipi-
legum fjarlægðum, uindirgefmi
og algerri þagmælsku þræla-
sinna. Yfirráðasvæði hans —
sem ef til vill er að miklu leyti
ókannað — er land, sem hann
eða forfeður hans hafa tekið
af Indíánuraum, eða keypt af
öðrum, sem feragið hafa það á
þann hátt. í flestum tilvikum
er hús hans, sem er einis og
víggirtur kastali og kallast faz-
enda, byggt af Indíánaþrælum,
sem fleygt hefur verið í dýfl-
issur þess, þegar þurfa þótti.
Fyrrurn gat landeigandinn ekki
haldið lífi nema með því móti
að drottna yfir umhverfi sínu
og enda þótt hann sé nú oft og
tíðum háskólagenginn, er eins
líklegt að 'haran sofi með hlað-
inn riffil við rúmstokkinn. Af-
skekkt fazenda getur enn orð-
ið fyrir árás villtra Indíána (þ.
e. Indíána, sem eiga hvítum
mönraum grátt að gjalda), stiga-
manraa og ræningjaflokka, eða
uppreisnargjarnra þræla. Land-
eigan-dinn hefur sér til varaar
lífvörð, valinn úr hinum harð-
snúraustu meðal vinraumanna
hans, sem oft eru eftirlýstir
glæpamenin.
í hálfa öld hafði gúmmíið
verið mestur bölvaldur Indíán-
anraa, en skyndilega tók jarða-
braskið við. Orðrómur barst út
um gífurlegt ma-gn af rnálmi,
sem biði vinraslu í þeirri hálfri
annarri milljón ferkílómetra
lands, sem óaðgen-gilegt hafði
verið þar til fyrir skömmu —
og nýtt kappihlaup var hafið.
Enginn staður, hversu af-
skekktur og illa merktur sem
hann var á landakortirau, gat
verið öruggur fyrir útsendur-
um landeigendanna, stjórnmála
maninanna og jarðabraskararana.
í Sao Paolo, miðstöð lándar-
eign abrasksiras, tekur grileiro
— sérfræðingur í ljósfælnum
jarðeignaviðskiptum — leynilega
höndum saman við vin sinn í
stjóminini, serni er í aðstöðu til
að sjá um að orðið geti af
kaupunum. Mikill hluti þessara
óbyggða var ek’ki óbyggður
nema í þeim skilnin-gi að þar
bjuggu engir hvítir menn og
kortagerSarmenn höfðú efdki
eran meúkt imn á þær ár, fjöll
og firnindi. Vel gat varið að
þar byggju Indíáraar — það
vissi eragimn fyrr en laiidið
hafði verið kannað — en sá
möguleiki varð enigum til traf-
ala. Það á svo að heita að
stjóraarskrá Brazilíu tryggi
Indíáraum ós-kert yfirráð yfir
öllu því landi, sem þeir byggja.
En sé hægt að sýna fram á að
landið hafi fallið í eyði, verður
það aftur ríkiseign og síðam er
hægt að selja það á venjuleg-
an hátt. Verfcefni hinis slóttuga
grileiro er að firaraa eða búa til
saninanir fyrir að viðkomandi
land sé efcki lenigur byggt ___
en það getur orðið nokkram erf-
iðleikum bundið fyrir ’heiðar-
lega aðila, þar sem flestir
Indíánar lifa einskoraar hirð-
ingjalífi, stuirada jarðrækt á
einu svæði meðain á regntím-
anum stendur en flytjast til
aranara staða til að fiska og
veiða yfir vetrarmárauðina.
Fljótleigasta lauisnin á vanda-
málirau er blátt áfram sú að
hrekja Indíánana á brott. Aðr-
ir grileiros kjósa að láta eins
og það sé eklki til og bjóða
trúgjörnuim kaupendum köttinn
í sekfcnum eftir landakorti-nu og
vonast til að geta fcippt lög-
fræðilegum atriðúm í lag eftirá
með aðstoð stjóramálamanracU
22. júraí 1969
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS H