Lesbók Morgunblaðsins - 30.11.1969, Side 6

Gamalt
lampaglas
dýrmætara
en hópur
prússneskra
hertoga
Um Troels-Lund og
daglegt líf á ^
N orðurlöndum
á 16. öld
Troels-Lund uni þær mundir se m hann hóf að rita Dagligt
Liv i Norden.
Þjóðfræði eir vísindagrein.,
sem ísiletnidinigar haifa ætíð sýnt
mikinn áhuga. Ytri kjör og
inmri áhugi hafa lagzt á eict
um að skapa mönnum hagstæð
skilyrði til geymdar á fcxrnan,
menningarsögulegan fróðleik,
hvort sem hann heyrði til þjóð
háttum eða þjóðsögnum. Helzti
munur var sá, að þjóðhátta-
geymdin tók einkum til þess
sem þjóðlegt var og innlent,
þar sem þjóðsögumar hins veg
ar ófu saman innlent efni og
útlent og varðveittu þannig
mörg alþjóðleg minni, sem mik-
ill fengur er að. Á síðustu ár-
um hefur verið hafizt handa
um þjóðhátta- og þjóðsagna
söfnun hér á landi af miklum
dugnaði og sérmenntaðiir og vel
hæfir menn hafa valizt til
starfa á þeim vettvangi.
En jafnvel þó þjóðsagnafræð
in sé að sjálfsögðu alþjóð-
legri, svo alþjóðleg, að ýmsar
alíslenzkustu þjóðsögur fyrir-
finnast í fjarlægum heimshorn-
um, þá hlýtur þjóðháttafræði
einnig að skoðast í Ijósi þes3,
sem þekkt er á nærliggjandi
menningarsvæðum. Og þegar
huigað er að ísiieaizkri þjóð-
háttafræði og menningarsögu
liðinna alda, verður jafnan að
hafa í huga skipti okkar við
næstu nágrannalönd. Og þá
hefur það einnig sitt að segja,
að um mangar aldir vorum við
íslendingar ríkishluti nágranna
landa. Sá afskekkti hluti hlaut
þrátt fyrir allt að draga tals-
verðan dám af því sem tíðkað-
ist á miðlægari svæðum ríkis-
ins.
Þessar staðreyndir finnst
mér rétt að hafa í huga þegar
fjallað er um eitt af fremstu
ritum norrænnar menningar-
sögu, sem um þessar mundir
kemur út í sjö fimmhundruð
síðna bindum hjá Gyldendal í
Kaupmamiahöfn, — Troels-
Lund: Dagligt Liv í Norden i
det sekstende Árhundrede.
1—7. Gyldendal. 1968—69. —
Á sextándu öld var ísland
hluti danska ríkisins og enda
þótt við teljum að við höfum
oft verið afskiptir á þessum
tímum, fer ekki hjá því, að
margt höfum við átt sameigin-
legt með öðrum þegnum Dana-
konungs. Af þessum ástæðum
m.a. hlýtur viðamikið og ein-
stætt verk Troels-Lund að ei^a
verulegt erindi til okkar Is-
lendinga.
Troels-Lund fæddist árið
1840 og ólst upp á miklu menn-
ingarheimili í Kaupmannahöfn,
rétt hjá Gammeltorv. Einn
þeinra manna, sem höfðu mikil
áhrif á hann í æsku, var Sór-
en Kierkegaard, sem var skyld
ur eldri. hálfsystkinum hans og
kiorn því oft á æsbuheimiflið.
Stúdent varð Troels-Lund um
1860, en þá voru góðir tímar
fyiriir gáfaða og hugmyndafrjóa
stúdenta í Danmörku. í hópi
skólafélaga hans og vina voru
m.a. Georg Brandes og Harald
Höffdinig. Arið 1871 varði Tro-
els-Lund doktorsritgerð sína
um kenningu og persónu
Sókratesar. Beir hún sýnileg
áhrif frá Kierkegaard, en þyk-
ir airuniairis ekiki sénsitaikt vetrk.
Tveimur árum síðar þirti svo
Troels-Lund fyrstu ritgerð sína
um sagnfræðilegt efni, sem
kvað hafa komið vinum hans á
óvart, því að þeir höfðu ekki
vænzt þess að hann ætti eftir
að fást við þá fræðigrein. Ár-
ið 1879 hófst hann handa með
Dagligt Liv í Nardiein, sem kom
út til 1901. Það hefur síðan
verið gefið út fimm sinnum, nú
síðast í myndskreyttri, vand-
aðri útgáfu, eæ Eirik Kjers-
igaatrd hefluir riitað Aræiðlileg'am
formála að og valið í menning-
airsöguilegair mymid'iir.
Með frjóu ímyndunarafli og
næmum skilningi á hverju smá-
atriði dragur Troels-Lund upp
mynd eftir mynd úr sögu 16.
aldar. f fyrsta bindinu, sem
fjallax- um land og þjóð, bænd-
ur og kaupstaðarbúa, lýsir
hann þannig lífinu í smáþorpi:
„Við skulum hugsa okkur að
við eigum leið eftir einni göt-
uinirui á myirlku ruóivemibierkvaldi.
Lýsing er engin utan dyra og
gluggar vandlega byrgðir. Ná-
fcviæmia þelkkinigu þuirfti till að
ganga ekki á skúra og grind-
verk, villast inn á óbyggð svæði
eða hafna í kjallaratröppum.
Hvert einasta skref varð að
stíga af ít'rustu varfærni, því
maður gat annaðhvort stigið í
mykjuhaug eða poll, eða þá í
ógáti stigið ofan á hund, sem
stökk upp með urri. Nógu slæmt
var að vera einn á ferli, en
til alirar óhamingju þurfti mað-
ur alltaf að vera að reka sig
á annað fólk. Það var alltaf
óþægilegt, en gat stundum ver-
18 lífshættulegt, einkum í
gnennd við vínkjallara bæj-
anna, þar sem manga sjómenn
rak með bilaða áttavita, er
sveifluðu dnegnum korða eða
otuðu fram spjóti.“
Sagnaritunaraðferð Troels-
Lunds var harðlega gagnrýnd
er fyrstu rit hans komu út. Á
árunum eftir 1870 voru einmitt
settar fram kröfur um aukna
vísindalega nákvæmni. Einkum
mætti hann harðri gagnrýni hjá
þýzka sagnflræðingnum Die-
tridh Sohaifleir, sem vaæð pró-
fessor í Tiibingen 1888 og hélt
um þær mundir fyrirlestra um
eigiinlegt rannsóknarsvið sagn-
fræðinnar. Sagði hann menn-
ingarsögu stiríð á hendur, en
lýsti Dagligt Liv í Norden sem
skóladæmi um sagnaritun, er
komin væri afvega. Ennfremur
segir Scháfer: „Ekki minna en
heilt bindi er eingöngu helgað
húsum bænda og borgara, og
höfundurinn bneiðir sig yfir
frásagnir af þessum hlutum,
eða reynir að gera það, því að
í mörgum tilvikum veit maður
ekkert um það hvernig stólar,
skápar og rúm, pottair og kast-
airlhoiuir litu út. Og þetta verk,
með svo vafasöm einkenni og
a.m.k. takmarkað gildi, hefur
víða hlotið lof . “
Troels-Lund lét þessa gagn-
rýni og aðra yfirleitt sem vind
um eyru þjóta Þó svaraði hann
Scháfer, er hann hafði gert
ítrekaða hríð að verkum hans.
Þar sagði Troels-Lund m.a.:
„Ég viöurkenni takmarkanir
mínar, en ég læt þekkingu
miínia á prússiniesikuim hertogium
gjarna í skiptum fyrir
vitneskju um gamalt lampa-
glas, og ég haflna nokkrum
kjörfurstum fyrir notkun eld-
spýtna“. Með þessum rökum og
fleiri af svipuðum toga tókst
Troels-Lund að þagga niður í
Scháfer.
í öðru bindi ritverksins fjall-
ar Troels-Lund um hallir og
aðalssetur. Gerir hann fyrst
grein fyrir varnarmætti þess-
Ölbrug-gun á 16. öld.
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
30. nóvieimibeir 1969