Lesbók Morgunblaðsins - 05.04.1970, Síða 1
Jóhann Hjaltason
«
Turnafögur Hornbjarg heitir
höll við marar ál.
Þar á vori um kvöld ég kom,
sá kynt í hamri bál.
Hallardyr að hafi snúa.
„Hér mun ríkur kóngur búa“.
Gulls- og silki-glit frá tjöldum
■geisla sást í öldum.
Sólin rauð frá hafsbrún horfði,
hljóður hvíldi sær.
Flagg að hún á fleyi steig,
er færðist bjargi nær.
Hér var ei að koma að koti.
Kóngi heilsað var með skoti.
Brátt til svara bumbur allar
buldu í hvelfing hallar.
Varpfugl svaf, en við þær
kveðjur
vaknar, hver ein tó
úr sér uængjum óteljandi
yfir djúpið spjó.
Hristist loft, en hljóða-gargið
hermdi og tuggði eftir bjargið,
og með rámra radda súgnum
rigndi drit frá múgnuim.
Þorsteinn Gíslason.
Hornbjarg er án efa eitt
kunnasta fuglabjarg landsins,
bæði vegna gagnsemi sinnar í
fuglaveiði og eggjatöku, og
ennfremur fyrir stórfengleik
sinn og hrikalega fegurð, sem
ýmsum listamönnum hefur orð-
ið að yrkisefni, í máli eða
myndum.
Þar sem bjargið lækkar og
teygir sig lengst til austurs, er
ó bjargbrúninni lægð mikil
eða kvos, sem kallast Látravík,
þó að vík sé þar raunar engin
í venjulegri merkingu orðsins,
og báti verði ekki komið ann-
ars staðar en í þröngum hamra-
bási, sem skerst inn í ca. 30 m
háan bjárgvegginn. í þessari
svonefndu vík, skammt frá
hamrabrúninni, stendur nú
Hornbjargsvitinn, sem er eina
byggða bólið á því svæði öllu,
er fyrr lá undir tvo fjölmenna
hreppa, en það er önnur og
nýnri saga.
Um 1880, eða ef til vill að-
eins fyrr, hóf byggð í Látra-
vík fyrstur manna hin nafn-
kunn-a refaskytta Jóhann Hall-
dórsson, sem þekktastur var
undir nafninu Jóhann skytta.
Hann var Húnvetningur að ætt
og uppruna og atgervismaður
til líkama og sálar, hefðu hon-
um því váfalaust verið ýmsir
aðrir vegir færir til lífsafkomu
en hokur á slíkum stað, enda
undruðust það margir að hann
skyldi velja sér þessa kletta-
kvos til búskapar. Um það
farast dr. Þorvaldi Thoroddsen
syo orð, í ferðasögu sinni frá
Hornströndum árið 1886: „Kom
um við síðan niður í Látravík.
Það er kvos niður í bjargrönd
ina með nokkru grasi, mýra-
og dýjaflesjum í botninum.
Hér er hátt niður að sjó, og
verður bóndinn að hafa stiga
til þess að komast niður að bát
sínum, og hefir hann misst
hvern bátinn eftir annan í brim
um. Bóndinn, sem býr í Látra-
vík, er úr Húnavatnssýslu og
hefir látið mæla sér nýbýli hér
í bjargkvosinni, og mætti þó
ætla, að hann einhversstaðar á
landinu hefði getað fengið sér
skárri blett til búnaðar."
Jóhann skytta og börn hans
munu hafa búið i Látravík um
tuttugu ára skeið eða þar um
bil, en eftir það lagðist kotið í
eyði og var ekki byggt upp
aftur fyrr en allmörgum árum
síðar, þegar reistur var þar
Hornbjargsvitinn um 1930.
Sunnan að Látravík liggur Ax-
arfjall, sem er 2—300 m á hæð
og bratt uppgöngu báðum meg-
in, en nær þverhnípt fuglabjarg
sú hlið þess, er að hafinu snýr.
Þar er hamar einn nefndur
Öxi, og ber fjallið nafn af hon-
um.
Sunnan við Axarfjall er
Hrollaugsvík, þar sem Frímann
Haraldsson frá Horni, þá vita-
vörður í Látravík, hafði fjár-
bú og beitarhús um og fyrir
1940. Mun fjárins hafa verið
vitjað daglega á vetrum,
hverju sem viðraði. Er þá eigi
um aðra leið að ræða en yfir
Axarfjall. Þó að vegur sá sé
ekki mjög langur, er hann
þeim mun hættulegri í norð-
austan byljum og stórviðri, með
hamrabrúnir fjallsins á aðra-
hönd en öræfi Hornstranda á
hina. Er það vissulega hæsti
og hættulegasti beitarhúsaveg-
ur, sem um getur á Vestfjörð-
um og jafnvel þótt víðar væri
leitað. Ég hygg að Frímann hafi
haft meiri umsvif í búskap en
aðrir vitaverðir, sem í Látra-
vík hafa verið. Þrátt fyrir erf-
ið ræktunarskilyrði, færði
hann mjög út túnblettinn í
kringum vitabygginguna og
reisti góð fénaðarhús, enda var
hann framkvæmdamaður mik-
il, manna hagastur og stund-
aði mikið smíðar.
í Hrollaugsvík er landið lágt,
þótt eigi sé það láglendi víð-
lent. Þar er nes eitt lítið, sem
Bjarnarnes heitir. Þar hefur
stundum verið búið, einkum á
19. öld, þó að ekki sé þar nú
búsældarlegt um að litast, frem
ur en í Látravík hinum megin
fjallsins. Jarðabók Arna Magn-
ússonar og Páls Vídalíns frá ár
inu 1710, lýsir staðnum svo:
„Bjarnanes heitir eitt nes eður
landspláss fyrir austan Horn-
ið, þar hafa menn brúkað ve-r-
stöðu á vor úr Strandasýslu og
Grunnavíkursveit um lítinn
tíma og smíðað þar upp ver-
búð, en hjer um fyrir 20 árum
hefur einn maður bygt hjer
úr verbúð lítið bæjarkorn og
dvaldi þar við með konu sinni
og einu barni um 2 ár og varð
þó nokkuð á milli áranna.
Hvorki hefur þar verið bygð
áður né síðar.
Dýrleiki er óviss á þessu
landi, því það tíundast öngv-
um og kallast almenningur
bæði austur og vestur frá þessu
takmarki Bjarnanesi, sem eru
hverjum manni heimilir til
brúkunar tollfrí eftir laganna
útvísan. Galt og þessi maður,
sem 'hjer bygði, ekkert eftir þá