Lesbók Morgunblaðsins - 12.07.1970, Blaðsíða 1

27. tbl. 12. júlí 1970. 45. árg.
V________________________■ • ___________________J
ÖLAGASKYSSUR
mætti nefna þaxi mistök, sem verða
stórkostlega afdrifarík, ráda gangi
atburða og örlögum f jölda manna.
Greinarf lokkur um þess konar ef ni hef st
hér. t»að er sagan af skeytinu, sem átti
þátt í að E»jóðverjar töpuðu fyrri heims-
styrjöldinni. Eftir Charles Franken
SKEYTIZIMMERMANNS
Um vorbil árið 1917 voru all
ir styrjaldaraðilar að niðurlot-
um komnir. Það var úr þeim
allur bardagamóður. Tala fall-
i/nma var geysihá orðin. Bretar
höfðu misst fleiri menn, en alla
þá, sem voru á vígveilinum
1917. Franski herinn var orð-
inn niðurdreginn og rambaði á
barmi uppreisnar. Eftir margra
ára nöturlegan skotgrafahern-
a'ð hafði alls ekteert áunnizt
en milljónum mannslifa hins
vegar verið kaistað á glæ. Hern
aðaryfirvöld höfðu sýnt af sér
dæmafátt virðingarleysi fyrir
mannslífum og leiddi af því, að
hermennirnir hneigðust orðið
fremur að því að halda í sér
líftórunni eftir því sem aðstæð-
ur framast leyfðu þeim, heldur
en sækja ótrauðir til sigurs.
Uppreisn var í aðsigi.
Ekki voru Þjóðverjar betur
staddir, enda þótt Lloyd Ge-
orge segði um þá árið 1917, að
þeir höguðu sér eins og þeir
væru í þann veginn að vinna
stríðið. En Bretum hafði tek-
izt að koma þeim í hungurkví
og auk þess var mannfall þeirra
svo mikið, að þeir voru farnir
að skrá fimmtán ára gamla
drengi í herinn. Og gremjan
sauð í landslýðnum. Austurriki
rambaði á heljarþröm.
Enda þótt Bretar væru að
gjaldþroti komnir þá harðneit-
uðu þeir að setjast að friðar-
samningum við Þjóðverja. Bret
ar reiddu sig á það, að Banda-
ríkjamenn kæmu Bandamönn-
um til hjálpar, ef í óefni færi.
Andi Schlieffens, fyrrum yf-
irmanns þýzka herforingjaráðs-
ins, sveif enn yfir vötnum þessa
stríðs, sem hann hafði varið
ævi sinni til þess að ráðgera og
skipuleggja. Schlieffen varfull
Ijóst, að tækist Þjóðverjum
ekki að koma Frökkum á kné
þegar á fyrsta mánuði stríðs-
ins, gæti hvorugur aðila unnið
það, vegna þess, að hernaðar-
máttur þeirra og auðlindir
voru hnífjöfn. Þjóðverjar, Bret
ar og Frakkar höfðu varið
mörgum árum og milljónum
mannslífa til þess að sannreyna
þessa kenningu.
Bretar reiddu sig á það, að
Bandaríkjamenn skærust í leik
inn, en Þjóðverjar þóttust hins
vegar vissir um að sigra að lok
um fyrir tilstilli kafbáta sinna.
Þeir gerðu ráð fyrir því að
leggja Breta að velli með ótak-
mörkuðum kafbátahernaði.
Hins vegar óttuðust þeir, að
slíkur hernaður mundi vekja
Bandaríkjamenn af værum
blundi og ýta þeim til aðstoðar
við Baji'dameinin. En Þj óðverjar
töldu sig reiðubúna að taka
þessa áhættu.
Þetta hefði líka vel getað
heppazt. Þjóðverjar fengu ým-
is hemiaðarleg forsikot árið
1917. Eitt var hrun Rússlands;
það gerði Þjóðverjum kleift að
flytja allmargar herdeildir frá
austurvígstöðvunum og til
Frakklands. Annað var hin
skipta skoðun Bandaríkja-
manna, en þar var geysimargt
um þýzkættað fólk. Að vísu
hafði árásin á Lúsitaniu, (þá
þúsund manns og af þeim
hundrað tuttugu og fimm Banda
ríkjamenn) valdið mikilli reiði
í Bandaríkjunum. En síðan
voru liðin tvö ár og þrátt fyrir
hinn aukna kafbátahernað
höfðu Bandaríkin enn ekki sýnt
af sér neina tilburði á þá átt
að skerast í leikinn. Vel gat þó
verið, að þau færu á stúfana,
er þeim yrðu ljósar afleiðingar
kafbátahernaðar Þjóðverja, en
Þjóðverjar þóttust þá vissir um
að geta sigrað Breta fyrr em
Bandaríkjamenn fengju tíma
til að hervæðast.
Þá voru og skoðanir Wood-
row Wilsons, Bandaríkjafor-
seta, Þjóðverjum einnig hag-
stæðar í þessu máli. Wilson
trúði á „frið án sigurs", og
þessi skoðun hans höfðaði eig-
iinlegia h.vorki til Þjóðverja né
Bandamanna, enda þótt hún
væi'i ónieitanleiga sikynsamleg
og raunar eina hugsanlega
lausnin, skærust Bandarikin
ekki í leikinn. Wilson gerði sér
jafn ljósa grein fyrir málunum
og Schlieffen hafði gert. Nú
hölluðust fjölmargir Banda-
ríkjamenn að því, að þeim bæri
að skakka leikinn, en forset-