Lesbók Morgunblaðsins - 12.07.1970, Blaðsíða 2

SKEYTIZIMMERMANN S
inn sjálfur hafði ekki trú á
því, að neitt áynnist með stríði,
og hann sat við sinn keip, enda
þótt Þjóðverjar væru teknir
að granda bandarískum skipum
næstum innan sjónmáls hans.
Sennilega hiefiSu Þjóðverjar
komizt upp með ótakmarkaðan
kafbátahernað sinn, ef Zimmer-
mann hefði ekki framið þá ör-
lagaskyssu sína, sem hér um
fjallar. Skyssa Zimmermainins
var sprottin af þeirri ráðagerð
Þjóðverja að fá Bandaríkja-
mönnum svo umfangsmikil
vandamál að glíma við heima
fyrir, að enda þótt þeir færu
loks í stríð við Þýzkaland, þá
neyddust þeir til að halda mikl-
um hluta hers sins eftir heima.
Hugmynd Þjóðverja var sú
að kiomia Mexíkó og Japain í
hár saman við Bandaríkin.
Lengi hafði verið grunnt á því
góða með Mexíkönum og Banda
ríkjamönnum vegna Texasfylk
is, Nýja Mexíkó og Arizóna,
enda þótt farið væri að fyrn-
ast yfir þessi ágreiningsefni,
þegar hér var komið sögu. En
eftir byltinguna 1910 var sam-
komulagið grábölvað. Bylting-
in hafði valdið Mexíkönum
þungum höfuðverk innan lands
og auk þess lögðu Bandaríkja-
menn, sem hagsmuna áttu að
gæta í Mexíkó, hart að stjóm
sinni að láta til skarar skríða.
Mexíkanar voru á bandi Þjóð-
verja í stríðinu. Og nrú gerðu
Þjóðverjar allt sem þeir gátu
til þes's að skvetta olíu á eld
þann, er logaði milli þjóðanna
tveggja og kvöddu auk þess
Japami til liðs við sig. Japön-
um hafði lengi verið meinilla
við Bandaríkjamenn, sem voru
einiu umtalsverðu keppinautar
þeirra á Kyrrahafinu.
Þýzkalandskeisari hafði kom
ið auga á það, sem nann nefndi
„Gulu hættuna“, þegar árið
1895. Stríðið milli Rússa og
Japana hafði styrkt hann í
trúnni og valdið honum þung-
um áhyggjum. Tilhugsunin um
það, að hinir óæðri gulu skratt
ar skyldu hafa barið uppi á
hvítum mönnum olli honum sár
um hugarkvölum. En þetta
hindraði hann ekki í því að
reyna að draga Japani út í
stríð við Bandaríkjamenn. Var
þetta ekkert ósvipað því er
hann byrjaði bréf sín til Nikul
ásar zars amnars á þessa leið;
„Kæri Nikki. . “ og endaði þau
á þessa; „þirm einlæigur, Villi“,
en hélt svo umsvif alaust í stríð
gegn Rússum, er tími var til
kominn 1917.
Japanir höfðu lýst yfir striði
við Þjóðverja hinn níunda
ágúst 1914, samkvæmt samn-
ingum við Breta frá 1902. En
þegar þeir höfðu náð undir sig
eyjum Þjóðverja á Kyrrahafi
með lítilli fyrirhöfn, Ástralíu-
mönnum og Nýsjálendingum til
mikiilar skeifingar, þá hægðu
þeir mjög ferðina og tóku úr
því lítinn þátt i striði þessu
nema sendu umsaminn skipa-
fjölda inn á Miðjarðarhaf. Þá
fýsti lítt i hinar blóðidrifnu og
skítugu skotgrafir í Evrópu og
héldu sig því í hæfilegri fjar-
lægð. Enda buðu Bretar þeim
heldur ekki heim. Þeir voru dá
lítið á báðum áttum um sam-
band sitt við Japani.
Það var augljóst af aðferðum
Japana við það að hrifsa undir
sig Kyrrahafsinýleindjuir Þjóð-
verja, að þeir voru meir Þjóð-
verjum að skapi, en Banda-
mönnum. Þetta gerðu Þjóðverj
ar sér ljóst og fóru nú að fara
á fjörurnar við þá og reyna að
lokka þá til liðs við sig.
Japanir voru hálfvolgir liðs-
menn. Þeir léku tveim skjöld-
um; gerðu það raunar í báðum
heimsstyrjöldumiuim. Þeir skör-
uðu eld að sinni köku; höfðu
það gott af hinuim evrópsku
styrjaldaraðilum, sem þeir gátu.
Japanir fyrirlitu Evrópumenn
af öllu hjarta. Þeir vissu nefni-
lega hvort sem var, að Evrópu
mönnum var lítið um þá gefið.
Ráðagerð Þjóðverja var nú
sú að vekja deilur og ófrið með
Bandaríkjamönnum og Japön-
um, en heita Mexíkó sem ein3
konar verðlaunum. Þjóðverjar
reiknuðu dæmið þannig, að
færu Japanir og Bandaríkja-
menn í hár saman, þá mundu
Bretar þegar lýsa yfir stuiðn-
ingi sínum við hina síðar
töldu, af kynþátta- og efnahags
orsökum.
í janúarmánuði ákváðu Þjóð-
verjar að hefja ótakmarkaðan
kafbátahernað og hinn sext-
ánda þessa mánaðar sendi Art
hur Zimmermann, Secretary of
State, þýzka sendiherranum í
Mexíkó eftirfarandi dulmáls-
skeyti:
— Við hyggjumst hef ja ótak-
markaðan kafbátahemað hinn
fyrsta febrúar. Þrátt fyrir þetta
mun okkur takast að halda
Bandaríkjunum við hlutleysis-
stefnu sína. Ef illa fer gerum
við Mexíkó tilboð á eftirfar-
andi gmndvelli: Berjumst hlið
við hlið, semjum sameiginlegan
frið; við veitum ykkur fjár-
stuðning og styðjum ykkur í
endurheimtingu Texas, Nýja
Mexíkó og Arizóna. Við látum
ykkur eftir samningana í smá-
atriðum. Þið gerið svo forseta
Mexikó kunnugt um þetta með
mestu leynd um leið og fullvíst
er að stríð er í aðsigi við
Bandaríkin og skjótið því að
honum, að hann ætti að bjóða
Japönum að ganga þegar til
liðs og einnig vera milligöngu-
maður okkar og Japana.
Vekið umfram allt athygli
forsetans á því, að ótakmark-
aður kafbátahemaður okkar
muni að öllum líkindum koma
Englandi á kné innan fáeinna
mánaða. Svar óskast — Zimmer
mann. —
Zimmermann sendi skeytið eft
ir þremur leiðum til þess að
vera viss um, að það kæmist
til skila. Fyrst sendi hann það
eftir diplómatiskum leiðum
milli Berlínar og Washington,
án alls tillits til þess, að þetta
var gróf misnotkun á slíkum
samböndum. Skeytið fór um
Kaupmannahöfn og til Bret
lands þaðan, sem það var sím-
að til Washington, en þar af-
henti innanríkisráðuneytið
Bernatorff greifa, sendiherra
Þjóðverja, skeytið ásiamt
fyrirmælum Zimmermanns til
Bernstorffs er hljóðuðu svo: —
Algert leyndarmál. Handa Yð
ar ágæti til aflestrar. Afhend-
ist síðan Hermálaráðherra Mexí
kó, eftir öruggum leiðum. —
Zimmermann sendi einnig
skeytið frá Nauen, við Berlín,
til hinnar miklu ritsímastöðvar
í Saywille í New York og í
þriðja lagi um Svíþjóð til þess
að vera alveg öruggur.
Bandariska innanríkisráðu-
neytið afhenti Bernstorff
greifa skeytið með nokkrum
bakþanka, því starfsmenn þess
hálfgrunaði, að hér væri um að
ræða misnotkun á diplómatísk-
um samböndum. Þá grunaði
hins vegar ekki, að hér væri
um að ræða slíkt sprengiefni
sem raun var á.
Bernstorff las úr skeytinu og
þóttu þetta heldur dapurlegar
fréttir að heiman. Hann trúði
því, að afstaða Wilsons forseta
væri ráðlegiuist oig viiturlegust.
Svo læisti hainn ílkeytið í dulmiál
á ný og semidi það, sem leið lá
með Western Union símafélag-
inu.
Þetta var sautjánda janúar.
Hinn sama dag voru dulmáls-
sérfræðingar að glíma við skeyt
ið í Whitehall í London í her-
bergisskonsu einni, sem nefnd-
ist því sakleysislega nafni
Deild nr. 40. Þetta var aðal-
taugamiðstöið upplýsiingaþjóin-
ustu brezka flotans og yfirmað
ur hennar var Sir Reginald
Hall, flotaforingi. Velgengni
upplýsingaþjónustunnar í styrj
öldinni var ekki sízt honum að
þakka.
Hall var nokkurs konar
njósnasnillingur. Hann var
slyngur stjórnmálamaður. Eitt
er að komast að leyndarmálum
en annað er að geta metið þýð-
ingu þeirra á sannvirði og not-
fært sér þau. Sá maður, sem
þetta getur verður konungur
njósnaranna. Þetta gat Richard
Sorge. Og þetta gat Reginald
Hall. Hall var sérfræðingur í
dulmál slyklum Þjóðverj a.
Varnarmálanefndin hafði
mælt svo fyrir árið 1912, að
færi Bretland í stríð við Þýzka
land, þá skyldi það verða
fyrsta verk brezka flotans að
skera á símastrengi Þjóðverja
um Atlantshaf. Þetta var gert
að morgni hins fimmta ágústs
1914 og annaðist ritsímaskipið
Telconia verkið. Voru tekiin
upp mörg humdruð mietra af
strengnum svo ógerningur yrði
að bæta tjónið. Þjóðverjar
urðu því að bjargast við rit-
símasamband sitt við umheim-
inn og einnig þar reyndu Bret-
ar að klekkja á þeim með því
að reisa truflumiarstöðvar (miomi
toring sitatkms), víðs vegar.
Svo var það í ágúst 1914, að
þýzka skipið Magdeburg
strandaði í Baltíska hafinu og
Rússar komu á vettvang. Þeir
skutu skipið í kaf. í því þafð
sökk, var loftskeytamaður þess
skotinn, er hann var að reyna
að fleygja merkj abókinni fyrir
borð. Rússarnir náðu bókinni
og höfðu vit á því að senda
þetta ómetanlega herfang sitt til
Lundúna. Upp frá því veittist
Bretum auðvelt að ráða í allar
merkj asendingar Þj óðverj a um
Nauenstöðina. Hall komst á
snoðir um óteljandi mikilsverð-
ar ráðagerðir og bjargaði
brezka flotanum ósjaldan frá
skakkaföllum Árið 1915
breyttu Þjóðverjar dulmáls-
lykli sínum. Bretum tókst eftir
það irueð einfliverjum ráðum að
þröngva einum dulmálsfræð-
inga þeirra til að skýra fráhin
um nýja lykli og gerði hann
það. En svo fór hann að óttast
um líf sitt og vildi komast til
Englands fyrr en allt kæmist
upp. Englendingar vissu hins
vegar, að tækist honurn það,
færi Þjóðverja að gruna margt
og settu þvl smá slys á svið;
hinn ógæfusami dulmálsfræð-
ingur hvarf til feðra sinna og
Þjóðverja grunaði ekkert.
Árið 1915 var það svo, að
hafurtask Wilhelms Wassmuss,
er var nokkurs konar þýzk út-
gáfa af Arabíu- Lárusi, féll í
hendur Bretum og fundust í
því dulmálslyklar þýzkra dipló
mata. Brezka upplýsingaþjón-
ustan hafði því ærið há spil á
hendi, er hér var komið sögu.
Hefði hún verið undir stjórn
einhvers minni manns, má gera
því skóna, að fyrr eða síðar
hefði hún gert einhverja smá-
skyssu, er hefði vakið grun
Þjóðverja. En Hall flotaforingi
sá til þess, að ekkert slíkt gerð
ist.
Það vildi hoiiiUim tiL, að Þjóð-
verjar breyttu sjaldan lyklum
sínum. Þeir voru vissir í eigin
sök og fyrirlitu bæði Breta og
Bandaríkjamenn, sem þeirtöldu
hreinræktaða asna, Þetta varð
þeim loks að falli.
Að miorgini himis sautjáinda
janúar 1917, þegar Deild nr. 40
hafði ráðið skeyti Zimmermanns
til sendiherrans í Mexíkó, gerði
hún sér þegar ljósa hina geysi-
legu þýðingu þess og gerði taf-
arlaust boð eftir Hall flotafor-
ingja.
Hall gerði sér þegar ljóst, að
hann yrði að geta notfært sér
skeytið án þess að ljóstra því
upp, að hann hefði þýzku dul-
málslyklana undir höndum. Eng
in önnur lausn kom til greina.
Honum var einnig ljóst, að af-
leiðingar skeytisins yrðu mjög
Bretum að skapi; Bandaríkja-
menn mundu umsvifalaust sker
ast í leikinn. Það var skylda
Halls að leggja skeytið þegar
í stað fyrir utanríkisráðherr-
ann, Arthur Balfour. En Hall
rasaði ekki um ráð fram. Hann
hélt til skrifstofu sinnar með
skeytið og settist nú við að
hugsa sitt ráð. Ef Balfour sýndi
bandaríska sendiherranum
skeytið mundi sendiherrann
þegar gera Washington viðvart.
En svo óheppilega stóð á, að
sendiherra þessi var svo mjög
hlynntur Bretum, að Banda-
rikj'aforseti treyisiti honium ekki
nema mátulega. Bandaríkja-
menn mundu því strax geta
þess til, að skeytið væri til orð
ið í brezku leyniþjónustunni,
er þeir fréttu hvar sendiherr-
ann hefði fengið það, og hyggð
ist hún með þessu gabba Banda
ríkin út í stríðið. Hins vegar
mundu Þjóðverjar auðvitað
gera sér ljóst, að skeytið var
ófalsað og einnig, að óvinurinn
hefði komizt yfir dulmálslykla
þeirra. Með þessu lagi áynnizt
sem sé alls ekkert.
Hall reis á fætur, gekk yfir
að peningaskáp sinum stakk
skeytinu inn í hann og læsti
honum. Hann ætlaði að lúra á
þessu.
Hall grófst fyrir um þær
þrjár leiðir, sem Zimmermann
hafði sent skeytið eftir. Hann
náði sambandi við útsendara
sinn í Mexíkó, „Mr. H“, og
sagði honum að reyna að kom-
ast yfir afrit af skeytinu.
„Mr. H“ tóikist þetta og senidi
Hall skeytið þegar um hæl.
Þetta var eimitt eintak það, sem
þýzki sendiherrann hafði sent
frá Washington til Mexíkó, eft
ir að hann hafði ráðið skeytið
frá Zimmermann og í þessu ein
taki voru nokkrar viðbætur
hans.
Þessu næst varð að láta líta
svo út, sem Bandamenn hefðu
annaðhvort komizt yfir skeyt-
ið í Washington eða Mexíkó. f
Washington áttu menn hægt
um vik að sannreyna áreiðan-
leik skeytisins með því einu að
fara í spjaldskrá Western Uni-
on símafélagsins. Og til þess,
að Þjóðverja grunaði ekki, að
Deild nr. 40 hefði lykla þeirra
undir höndum, þá lét Hall
bandarísku sérfræðingana í
sendiráðinu endurlæsa skeytið
í dulmál áður, en það var sent
áleiðis.
í endiaðam janúar var hiinin
fyrrnefndi ótakmarkaði kaf-
bátahernaður hafinn og skip-
tapar fóru að verða ískyggilega
tíðir. Bandaríkin slitu stjórn-
málasambandi við Þýzkaland,
en samt sem áður lýstu þau
ekki yfir stríði og rættist þar
framangreind spá Þjóðverja.
Þjóðverjiar höfðiu reiknað dœm-
ið rétt fram að þessu og hefðu
þeir ekki tekið það óheillaráð
að etja saman Bandaríkjunum
við Japan og Mexíkó, þá hefðu
Bandaríkin sennilegast haldið
hlutleysisstefnu sinni.
Hefði svo farið, þá hefðu
vamir Breta því niær öruiglg-
lega hrunið saman árið 1917.
Af hverjum fjórum skipum,
sem lögðu úr enskri höfn í apr-
ílmánuði var einu sökkt. Nærri
milljón lesta skipastóli var
sökkt í þessum mánuði og tveir
þriðju hlutar þessara skipa
voru brezkir. Skip hlutlausra
þjóða neituðu að sigla á brezk-
ar hafnir. Ekki var eftir nema
Fraimh. á bls. 12
2 12. júlí 1970 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS