Lesbók Morgunblaðsins - 12.07.1970, Blaðsíða 11

BABÝLON
Um hina stórfenglegu fornaldar-
borg í Mesópótamíu, sem ekki
átti sinn líka á sínum tíma
Jóhann Hannesson, prófessor, þýddi
Þessi háborg hjátrúarinnar,
Babelstunminn, var eikki einasti
helgidómur borgarinnar. Á
nærliggjandi svæði, umgirtu
múrum, stóð hof ástar- og frjó-
semigyðjunnar Ishtar og
hið stórfenglega Mardúkhof,
Esangila, 500 m að sögn.
Heródótos lýsir því á þessa
leið:
,,En á hofsvæði Babýlonar er
annað og lægra hof. f því er
stór gulllílkmieskij'a af Baal, í
flitjandi stöðu, og við hlið þess
er stórt borð úr gulli; skemill-
inn og hásætisstóllinn eru líka
úr gulli. Að því er prestarnir
halda fram, eru þar 800 talent-
ur úr fullunnu gulli”. (Það er
21 smálest).
Á hofsvæðinu voru einnig
birgðahús, sölubúðir og höllum
líkir bústaðir prestanna. Rétt
hjá svæðinu var fjöldi gisti-
herberga handa þeim pílagrím-
um, sem streymdu til Babýlon-
ar langar leiðir til að taka
þátt í hinum miklu helgigöng-
um og hátíðum til vegsemdar
Mardiúík.
Til hagræðis fyrir þessar
helgigöngur lét Nebúkadnezar
gera skrautstræti mikið, enda
hafði enginn maður áður aug-
um litið annað eins. Strætið
byrjaði í ytri borginni, rétt vð
varnarkastala Babýlonar og
náði inn í innri borgina gegn
um hið fagra Ishtarhlið. Þetta
stórfemigleigia tv'öfaldia hlið var
krýnt tindum, sem settir voru
múrsteinum, þöktum bláum gler
umgi, en hainin var aftur
prýddur meir en 500 lágmynd-
um þjóra og dreka. Vængir
hliðsins voru úr sedrusviði,
lagðir koparplötum.
Helgigöngustrætið lá fram
hjá aðalhöll Nebúkadnezars í
innri borginni, og stefndi í suð-
urátt, beygði síðan til vesturs
inn á milli tveggja helgi-
'svæða, milli turnsins og
Esiainigila-hiofsins, niiður að
Evfratbrúnni, sem tengdi sam-
an austurhluta innri borgar-
innar og vesturhlutann, sem
ekki var jafn íburðarmikill.
Strætið var 23 m breitt O'g
laigt stóruim flötum steinum,
sem flytja varð langt norð-
an að inm í igrjótliaiust fló'ða-
landslag B'aibýlóníu. Mikii-
feinglegaisti hiuti strætisins
hlýtur að hafia verið sá, siem
náði fná kastalainium að Isiht-
arhliðiinai í ytri borgiminii. Sá
hlutinn var felldur inn á milli
sj'ö mietra hiárm miúra, aem
.þakitir voru bláium glerungi,
prýddiuim ljómiamidi láigmymdum
gulurn, mieð rósettum oig um
það bil 120 ljónium, seim 'hvert
uim sáig var tveggjia mietra lainigt.
Að koma inn í Babýlon á
þessari ljómandi skrautlegu og
ljónum prýddu gangbraut
gegnom Isihtarhliðið og stamda
frammi fyrir turninum, sem
glitraði í sjö litum, það hlýtur
að hafa framkallað hrifningu,
sem fáir aðrir horgarsmiðir
munu hafa getað komið til veg-
ar í svo ríkum mæli sem
Nebúkadnezar gerði.
Algjör nýjung og furða í
augum allrar veraldar var
þetta að skrautgirni sú, sem
fyrrum var bundin við hof,
hallir og múra í borgarheild-
inni var nú lika látin taka til
gatniainmia. Gatan hafðii ekki áð-
ur verið neinn veigamikill
þáttur í borgarsmíðinni — hún
var aðeins eyða milli húsaraða,
átti að vera gagnleg til umferð-
ar og félagslegra samskipta,
— en hún var óhrein, krókótt
og svo mjó sem verða mátti,
sennilega til að spara rými inn
an hinna dýrmætu borgar-
múra. í borgunum Mohinjodara
og Echet-Aton höfðu menn að
vísu áætlað götunni nokkru
meira rými en venjulegt var,
en þær voru og urðu aðeins
millibil milli villubygginga og
halla. Það varð fyrst með
framtaki Nebúkadnezar að göt-
ur tóku að bera vitni valdi og
viðhöfn.
Á hátíðadögum gengu stórar
fylkingar um viðhafnarstrætið
upp að Esiainigila-hiofi oig allt
upp á annan stallinn á turn-
inum. Prestar höfðu meðferðis
goðalíkneskjur. Frá þúsundum
munna hljómuðu söngvar til
vegsemdar Mardúk. Um söng-
lögin vitum vér ekki annað en
að þau myndu hafa látið mjög
framandi í eyrum vorum.
Inn í þessa borg með 53 hof-
um hennar og 1300 ölturum
handa framandi guðum, með ið-
andi mannfjölda og gjallandi
ópum á götunum, inn í þessa
horg drembilætis og sundur-
gerðar héldu hinir herleiddu
Gyðingar. Valdhafi þeirra var
nú Nebúkadnezar, sá er eyði-
lagt hafði Jerúsalem og rifið
hafði musteri Salómons, en það
var hjartastaður hins hebrezka
heims.
Við fljót Babýlonar sát-
um vér og grétum, segir í 137.
sálmi. En þeir gerðu ekki það
eitt að gráta; þeir buiggiulðu sig
við hugimyndir uim eyðingu og
dóm Guðs: En ég endurgeld
Babel og öllum íbúum Kaldeu
allt það illt, er þeir hafa gjört
Zíon að yður áhorfandi — segir
Drottinn. Sjá ég ætla að finna
þig, þú skaðræðisfjall — segir
Drottinn — þú sem skaðræði
vannst allri jörðunni, og ég út-
réttri hömid mána geign þér oig
velti þér ofan af hömrunum, og
gjöri þiíg að bretnmdu fjalli; úr
þér skulu menn ekki sækja
hornsteina, né undirstöðu-
siteinia, heíd'ua' Skalt þú verða
að eilífri auðn, — segir Drott-
inn. Jer. 51, 24—26.
Til viðbótar gremjunni út
af eyðileggingu Jerúsalems-
borgar og andúðinni á
Mardúksdýrkuninni og reið-
inni yfir drembilæti borgar-
innar kom í augum Gyðinga við
bjóðurinn á einkennilegasta
fyrirbæri borgarinnar: Hof-
skækjulifnaðinum. Um hann
segir Heródótos:
„En þetta er þó hinn sví-
virðilegasti siður í Babýlon:
Sérhver kona í þessu landi á
einu sinni á ævinni að dvelja
í hieligiidiómi Afródítu og hafa
samfarir við ókunnan karl-
mann. Margar þær sem ekki
vilja blandast öðrum konum,
þar sem auðævi þeirra gera
þær of stærilátar til þess, aka
til hofsins í innhjúpuðum
vögnum, og margar ambáttir
fylgja þeim. En flestar haga
sér svo sem hér segir: Á
heilögu hofsvæði Afródítu sitja
margar konur saman, og hafa
snúru bundna um höfuð sér,
líkt og sveig. Gangar eru í all-
ar áttir milli hinnia siitj'ainidi
kvenna, svo að framandi menn
geti gengið um og valið sér
einhverja konu. Og þar sem
konan er nú þarna á annað
borð, má hún ekki fara heim
fyrr en framandi maður hefir
varpað peningi í fang hennar
og haft samfarir við hana fyr-
ir utan hofið. En þegar hann
hefir varpað peningnum til
hennar á hann að segja: „Ég
kalla á þig í nafni gyðjunnar
Mylittu”. Verðgildi peningsins
skiptir hér engu. Henni leyfist
ekki að hafna honum, og pen-
ingarnir verða hofsins eign.
Hún verður að fara með þeim
fyrsta, sem varpar til hennar
peningi, en ekki má hún vísa
neinum á bug. Þegar hún hef-
ir gefið sig á vald hans, og
með því móti helgað sig gyðj-
unni, fer hún heim, og þaðan
í frá er ekki auðið að bjóða
henni svo mikið fé að hún end-
urtaki sams konar athöfn. Þær
konur, sem athygli vekja fyrir
fríðleiiksisakir, komi'asit fljótt
heim afbur, ein hinar ófríðari
bíða einiatt lengi án þeiss að
geta uppfyllt skuldbindingu
sína. Margar bíða jafnvel í
þrjú eða fjögur ár . . . “
Þessi siður hvildi auigljóslega
á fornri frjósemdsdýrkiun, eða
á þeirri hugS'un að ástargyðjan
Ishtar — seim Heródótios nefn-
ir Afródíitu eða Mylittu — ætti
að fá að fórn hið allra helg
asta og dýrmætasta. Hinn
æviafomi skilninigur, að fórn-
in væri nauðisynleg og giuðun-
um þóknanlieg, hafð'i aðeins
fundið sér nýja og grófa tján
iniganmynd í Isihtardýrkiuminni
— en þó ekki hina allra öfga-
kenndustu, þegar hafðir eru í
huga hinir hrylli'legiu fórniar-
siðir í Karþagó og Tenochititl-
an. Út frá siðvenju voru meyj
arnar þvingaðiar til að selja sig
ein'hverjum framandi karl-
manni. En þar að auki voru at-
vinnuskækjur mjög fjölmenn
ar, og þær stóðu í þjónustu
átrúniaðarins. Þær nefndust
hofambáttir, „hiieródulur", og
út frá hugmynd, sem víða var
útbreidd í Austurlöndium til
forna, gáflu þær mieð hátterni
þessu ástarigyðjunni mátt og
blessun- Þær áttu líka að
halda hofunum hreinum, þær
ófu helgiklæð'i og korau opin-
benlega fram sem söngvarar og
dansarar í samibiandi við tón-
list, s'em leikin var á hörpur,
gígjur, trommlur og tónker við
trúarhátíðir, eða líka í húsum
ríkra borgara í Babýlon. Sagt
er að þær hafi verið fleiri en
tíu þúisund í hinni miklu borg.
— Þú skaðræði'sfjaö, sem
spil'lir allri jörðunni — hafði
Jle're'mía sagt. Og Jesaja segir:
Stíg miðiur og sezt í duftið, þú
mærin Bábeldóttir! Sezt þú á
jörðina hásætMaus, þú
Kaldieadóittir! Því þú m-unit eigi
framar kölluð verða hin lin-
gerða og kveifarlega. Tak
kvörnina og mala mjöl, bregð
burt sikýlu þinni, tak upp um
þig klæðin, gjör beran fótlegg
þinn og vað yfir fljótiin! Jesaja
47,1 n.
Nú var Babýlon eitt sinn
móðurhorg réttarins, og hún
var ekki eingöngu „Babel synd
arin.nar". Það sem aðkomiuimenn
fundu svívirðiiiegt, var í beild
sjálflsagt í auiguim Babýlóníu-
manna; það var upp runnið i
átirúnaði þeirra. í lýsingu sinni
á hofvæinidiiniu benti Heródótos
á að konur þær, sem n.auðiugar
fórtniuiðu sér gýðjuninii Ishtar
urðiu aldriei síðar sekar um
saimis kioiniar synid. Sen.nilega
hafa menn víða lifað eðlilegu
og sómasamilegu dagle'gu lífi,
sem vér vitiuim því miðuir lítið
um, bláltt áfram af því að spá-
menn og ferðalangar hirða
minn.a am daglegt líf en ýmis-
legt annað.
„Borgin sjálf er full af
þriggja eða fjögturna hæð'a
húsuim," sieigir Heródótos. „Borg
in er siunduir skorin af götum,
sem ýmist liggja hliðistæt.t fljót
inu eða snúa hornrétt að þvi.“
Hver eirastök ga'ta var kennd
við eitt eða annað goð.
Allur þorri íbúðarhúisanna
hefir sennilega ekki verið sér-
leiga íburðarmikill, og götiurn-
ar ekki tiltakanl.ega breiðar.
Fóilkinu var skipt i presta »g
embættismenn, herm'enn í líf
verðin.um, verzlunarfálk og
iðnaðairmenn, bændur og þræla.
„Fatnaður þeirra er l'érefts-
sloppur, sem nær alveg niður á
rista.r,“ sagir Heródótos, „og ut-
an á honum bera þeir annan úr
u.11, og loks stutta, hvíta
skikkju . . . þeir ganga síð-
hærðir, bera bindi um höfluðið
og smyrja allan líkama sinn.
Al.lir ganga með hring og staf
útskorkm.“
Konun.gar og pres'tar klædd-
U’Sit dýmm útsaumuðium fatnaöi
úr u'll og sil'ki, lituðum dýrum
purpura, með ívafi af gullþráð-
um. Babýlónisk teppi með
ísaumuðiuim myndum og gul'l-
saiuimi voru seld á ævimtýra-
legu verði. Rómiver'ski. náttúru
vísindamaðurinn Plíníus held-
ur því fram að Neró keisari
hafi keypt ba.býlónsk'an borð-
stofudívan á fjórar milljón.
sestertíur.
Það sem hrúgaðist saman af
óhófsvarnin-gi og dýrgripum
frá mörgum löndum, og það
sem iðnaðarmeiin framlieiddu í
borginni, fyllti heiiminn undr
un í þá daga. Kopar og gulil frá
Egypt'alandi, siilfur frá Spáni,
tin frá Englandi, reykelsi og
krydd frá Suður-Arabíu, purp
ui-i frá Fönikíu, vín frá
Armeníu,, ull, silki og gimisitein-
ar frá Persíu, krydd, fílabein
og dýrir steinar frá Indlandi
— með allt þetta verzluðu
menn í Babýlon.
Hjá Heródótosi má lesia rnjög
greiniilega frásögn um vínfLutn.
inga frá Armeníu til Babýlon.
ar.
,,En nú mun ég lýsa því
merka'Sita af öllu, næst borginni
sjálfri: Bátum þeim sem þeir
sigla á niður eftir ánni tiil
Babýlonar. Þeir eru alveg
kringlóttir og gerðir úr skinni.
í lan.di Armeninga skera þeir
skipavið úr pílviði oig gera úr
honum grind, sem þeir þekja
síðan alveg með leðri. Enginn
mun.ur er á fram- og aftur-
stafni, farkosrburiinn er krimgl-
óttiur eins og skjöldur. Síðan
þakja þeir allian botninn sefi,
og þannig láta þeir bátinn
berast fyrir straumi, fullan. af
varningi. Mest af honum eru
pálmatrétunn.ur, fullar víni.
Bátn.um er stjórnað af tveim
miönnum, þeir noba stjaka og
sibanda uppréttir í bátnuim. í
hverj'um farkosti hafa þeir með
ferðis einn lifandi asna, í stór
um báturn fleiri en einn. Því
þegar þeir eru komnir til
Babýlonar og hiafia skilað af sér
vörunum þar, selja þeir bát
grindina og sefið, en skinnið
leggjia þeir á asmann og reka
hann S'íðan- heim til Anmeníu.
Þeir geta nefnilega ekki siglt
á móti straumi, þar eð falli
fljótsiinis er of mikið til þess.“
Á prömmium og kænum, á
bökum kamela og asna, á uxa-
og a'S'nakerrum streymdu vör-
ur inn í borgina, sem stóð á
hráefniasnauðiu liandi og lifði af
auðlegð akra sinna, dugnaði
íbúanna og vinnuafli undirok-
aðra þjóðla.
Á 6. öld f. Kr. var Babýlon.
óvéfengjanlega miðstöð vís
inda, tækni og handíða, eins
koniar smúmimgsiás milli Austur-
og Vesturlainda, mesta sam-
bandsstöð fjármála og verzlun
Framh. á bls. 14
1'2. júLí 1070
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 11