Lesbók Morgunblaðsins - 04.10.1970, Blaðsíða 4

BÖKMENNTIR
OG LISTIR
fafjja
i tfwri' y i tIwPN N Xt
y |ipr \ puii at v)
ifya#
ijaa \ rjsrí \] YMm aiuí
\M ilLS!

Óskar Aðalsteinn skrifar um og ræðir við
Guðmund Daníelsson, sem á sextugsafmæli í dag
Djúpskyggni
og tilfinning
á mannleg örlög —
fyrir landinu
1. Skáld sótt heim
Það hefur birt upp eftir
langt slagviðri. Sólargeislarnir
streyma af miklu örlæti inn um
gluggann á vinnustofu skálds-
ins, Guðmundar Daníelssonar.
Ég er að koma inn úr dyrun-
um hjá honum. Hann stendur á
fætur, vörpulegur maður, svip
fastur og þó svipglaður, heils-
ar mér með föstu handtaki, svo
föstu, að mér liggur við að
kveinka mér — og segir við
mig:
— Þú ert þá kominn, gamli
vinur.
-— Já, og fer ekki aftur, fyrr
en ég hef fengið að heyra það
af þinum vörum, sem mig lystir,
þó svo ég verði að sitja hér til
dómsdags.
— Til slíkrar setu er ég van-
búinn að sinni, svarar skáldið.
Ég slæ af og segi:
— Við sjáum nú til hvernig
úr þessu rætist.
Guðmundur Daníelsson hlær.
Kannski kemur skapgerð hans
bezt fram i hlátrinum. 1 hlátri
hans er bæði fluglétt kímni og
þungur undirstraumur; eitt-
hvað sem ekki þreytist, eitt-
hvað sem er síungt, og miðlar
manni hressandi hugblæ, hlýj-
um og ertandi í senn — og er
æ síðan. Til þessara skapgerðar
einkenna hygg ég að megi rekja
ræturnar til skáldgáfu Guð-
mundar, djúpskyggni hans á
mannleg örlög og sýn hans á
landið.
Og hratt flýgur stund. Það fer
ævinlega svo, þegar við Guð-
mundur hittumst, kannski af
því að við hittumst sjaldan,
kannski líka vegna þess, að við
eigum sameiginlegt brennandi
áhugamál; bókmenntirnar. Tal-
ið berst undir eins að því, sem
er nýjast uppi á teningunum í
íslenzkum skáldskap og menn-
ingarmálum. Að vanda varpar
Guðmundur að mér ekki ófá-
um orðakyndlum, sem seint
munu kólna út með öllu.
Og ræðan heldur áfram, þó
Sigríður, kona Guðmundar,
leiði okkur i aðra stofu, og
bjóði upp á góðgerðir. Annars
finn ég brátt, að þetta er ný
ræða. Það er ekki lengur eins
og bókmenntirnar séu allt lif-
ið. Sigríður hefur, án þess við
Guðmundur veitum þvi strax
eftirtekt, sveigt tal okkar að
svokölluðum hversdagslegum
hlutum. Þó er þetta ekki grár
hversdagsleikinn.
Hvernig tal er þetta eigin-
Iega?
- Jú, góð kona, kona, sem býr
yfir sjálfgefinni höfðingslund,
sannar okkur með nærveru
sinni, að hversdagsleikinn er
ekki til nema í hugum okkar
— þegar við elskum ekki lífið
nógu heitt.
2. Á Vestfjörðum
Sá atburður gerist á haust-
dögum árið 1938, að ungur rit-
höfundur af Suðurlandi, Rang-
æingur að ætt og uppruna, axl-
ar skinn sín, heldur vestur á
firði, og gerist skólastjóri á
Suðureyri við Súgandafjörð.
Þarna er kominn Guðmundur
Danielsson frá Guttormshaga.
Það er um þessar mundir sem
fyrsta saga mín kemur fyrir al-
menningssjónir (1939), og Guð
mundur G. Hagalín er lærifað-
ir minn og vinur . . . Enga
stund gleymi ég því, að þjóð-
kunnur höfundur er setztur að
á Suðureyri, og hlakka mjög
til samfunda við hann. Ég hef
lesið skéildsögur hans, sem út
eru komnar, og reyni að skapa
mér mynd af höfundinum, eft-
ir efni þeirra og stílsmáta.
Það dregst nokkuð að fund-
um okkar beri saman, eða svo
finnst mér, fullur eftirvænting-
ar að kynnast nýju skáldi, en
við hittumst fyrst í vinnustofu
Hagalíns, og undir eins flýg-
ur mér þetta í hug:
-—• Þarna er maðurinn á bak
við Ilm daganna, og þó allra
helzt maðurinn á bak við
Bræðurna í Grashaga.
Ég góni á skáldið. 1 þá
daga góndi ég á öll skáld, eins
og naut á nývirki, einkum er
ég leit þau í fyrsta sinn.
Guð.nundur Daníelsson hlær
að mér á sinn sérlega hátt. Þó
er hann ekki beinlínis að
hlæja að mér. Hann er og
verður viðhlæjandi lífsins, í
mótlæti sem meðlæti. —
Þau, ár, sem Guðmundur
Daníelsson gegnir skólastjóra-
stöðu á Suðureyri, kemur
hann oft á heimili Hagalíns.
Á ég, nýliðinn á skáldabraut-
inni margar ógleymanlegar
samverustundir með þeim
skáldunum. Skáldið að sunnan
hefur gjarnan með sér handrit
að skáldsögu, sem hann er að
vinna að, og les upphátt í
áheyrn okkar Hagalíns. Þetta
er gagnkvæmt hjá þeim skáld-
unum, að þau lesa verk sin
hvort fyrir annað, meðan þau
eru enn í smíðum.
Hér er smámynd af fyrstu
bókmenntakynningunni, sem ég
var viðriðinn hjá þeim kumpán
um. Guðmundur Daníelsson hef
ur ekki fyrr hafið lesturinn, en
hann byrjar að reykja sígarett-
ur. Þetta virðist ekki trufla
hann hið minnsta við að þylja
upp úr handritinu, nema ef síð
ur skyldi.
Hagalín situr á legubekkn-
um og lætur brúnir síga.
Loga frá eldspýtu bregður
fyrir. Skáldið að sunnan sit-
ur í reykkófi við lesturinn.
Enn harðnar yfirbragð Haga
líns. Ég skil þetta ekki. Af
hverju allt í einu þessi harka,
þessi ofsi? Lestur nafna hans
gefur ekki tilefni til slikra
geðhrifa. Hvað er það þá?
Svarið kemur leiftursnöggt.
Hagalín þýtur upp, líkt og
elding hafi lostið hann, hvess-
ir augun á nafna sinn, og seg-
ir æði gustmikill:
— Geturðu sogið þennan
andskota á meðan þú lest eftir
þig? Er þetta öll respektin sem
þú berð fyrir skáldskap
þínum?
Guðmundur Daníelsson hlær
stuttan, heldur síðan áfram að
lesa, eins og ekkert hafi verið
sagt.
Hagalín stikar um gölf.
Hann er fjúkandi illur. Þ»ó
þykist ég merkja það, að þrátt
fyrir ofsann, hlusti hann með
vaxandi athygli á það, sem
nafni hans les.
Hviss í eldspýtu. Ný sígar-
etta. Nýir reykjarstrókar.
Skáldið að sunnan er til að
sjá eins og meiriháttar fírverk;
rödd hans breið og djúp, furðu
legt hvað þessi rödd getur náð
djúpum tóni.
Þar kemur brátt, að Hagalín
fer sér hægar og er orðinn
mjúkstígur. Honum er runnin
reiðin. Andi skáldskaparins er
yfir honum, þess skáldskapar,
sem nafni hans miðlar honum
með lestri sinum. Augun blika
en brenna ekki. Hann er eins
glaður núna, og hann var reið-
ur fyrir andartaki . . . Brátt er
lestrinum lokið, og þá lætur
Hagalín þessi orð falla:
— Það er ekki að tvila, úr
þessu má gera lifvænlegt
skáldrit.
Guðmundur Daníelsson lítur
á mig, og segir í glaðlegum
ertnistón:
— Trúir þú lika á mig?
Mér hrökkva þessi orð af
vörum:
— Ég hef lítið til málanna að
leggja þegar tvö eldfjöll gjósa.
Eldri skáldin hlægja dátt að
þessu tilsvari mínu, svo verð-
ur Guðmundi Daníelssyni að
orði:
— Jæja, Hagalín, nú er röð-
in komin að þér.
Hagalín snarast að vinnu-
borði sínu, þrífur handrita-
búnka, leggur allmörg blöð til
hliðar, segir siðan:
— Jú, hingað var ég kominn
þegar ég las síðast fyrir þig.
Hef ekki einu sinni lesið fram-
haldið fyrir Óskar, var að bíða
eftir því, að þú kæmir, vissi að
þín var von . . . Að svo mæltu
hefur Guðmundur Hagalín lest-
urinn.
Guðmundur Daníelsson er að
eins hálfan áratug á Suðureyri.
Á þessu tímabili sendir hann
frá sér skáldsögurnar, Á bökk-
uni Bolafljóts, Eld og Sand.
Hann þykir röggsamur skóla-
maður. Og þó hann sitji lengst
af við ritstörf í fristundum
sínum, og leggi þar oft nótt
við dag, þá sparar hann sig
hvergi við að leggja þorpsbú-
um lið á sviði félags- og menn-
ingarmála. Hann er í blóma lífs
ins. Það sópar að honum, og
ekki er ofmælt að segja, að
hann setji svip á umhverfi sitt.
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
4. olktáber 1970