Lesbók Morgunblaðsins - 04.10.1970, Blaðsíða 7

raunir í himinhvolfinu (en
ekki neðanjarðar) missti hreyf
ingin um bann við kjarna
sprengjum töluvert fylgi meðal
almennings. 1 stað þess var mót
mælum beint gegn viðráðan-
legri markmiðum — sýklahern-
aði, kynþáttaaðskilnaði, Viet-
namstyrjöldinni.
Þótt skiljanleg væri, reynd-
ist þessi dreifing almennrar at-
hygli frá sprengjunni kald-
hæðnisleg, eins og sést á jafn-
aðarreikningi vígbúnaðarkapp
hlaupsins frá 1962. Að sönnu
hafa tveir mikilvægir vopnaeft-
irlitssamningar verið undirritað
ir frá því tilraunatakmörkunin
var gerð. í öðrum eru kjarna-
vopn bönnuð á tunglinu og úti
í geimnum; í hinum, sem nokkr-
ar þjóðir eiga enn eftir að sam-
þykkja, er lagt bann við dreif-
ingu kjarnorkuvopna, það er
að segja útbreiðslu á kjarna-
vopnum eða aðferðum við fram
leiðslu þeirra til rikja, er ekki
ráða yfir þeim og allar tilraun-
ir hinna siðarnefndu að kom-
ast yfir þau.
En eitt kjarnorkuveldanna,
Kína, hefur lýst yfir, að það
muni hvergi nærri þeim samn-
ingi koma; og að minnsta kosti
tólf önnur ríki munu verða
tæknilega fær um að framleiða
sín eigin kjarnavopn á næstu
10—15 árum, ef þau kysu að
virða samninginn að vettugi,
en í honum er ekki að finna
nein viðurlög gegn þeim sem
gerast brotlegir.
Ennfremur hafa nú viðræður
Bandaríkjamanna og Rússa um
vopnatakmarkanir staðið á ní-
unda mánuð í Vínarborg. Gert
er ráð fyrir að þessar viðræð-
ur taki mörg ár. En í þeim felst
engin skuldbinding til að
stöðva smíði nýrra gerða af
ógnarvopnum, svo sem MIRV-
flaugina, sem getur stýrt allt
að 10 sprengjum að mismun-
andi skotmörkum i einu, svo og
gagnflaugina, sem komin var
fram áður en viðræður hófust.
Verið er að koma upp gagn-
flaugakerfi í takmörkuðum
mæli í báðum löndunum — og
ameríska MIRV-flaugin verður
komin i gagnið árið 1972.
Ekki er hinn beini fjöldi
kjarnasprengja síður umhugs-
unarverður. Árið 1960, þegar
kjarnorkuskelfingin var í há-
marki, áttu Rússar 36 eldflaug-
ar, sem sprengt gátu vetnis-
sprengju yfir Ameríku og
Bandaríkjamenn 50 flaugar,
sem gátu sprengt yfir Rúss-
landi.
Nú eiga Rússar ekki færri
en 1430 langdrægar kjarn-
orkueldflaugar (að meðtöldum
þeim, sem unnt er að skjóta
frá kafbátum) og Bandaríkja-
menn 2382. Ef nýjustu áætlana
kerfi ná fram að ganga, munu
bandarískar eldflaugar og
sprengjuflugvélar árið 1975
geta flutt um 11000 kjarna-
sprengjur — og ólíklegt er að
Rússar standi þeim langt að
baki.
Að sprengjumætti mundu
þessi hernaðartæki samanlögð
jafngilda um 15 smálestum af
TNT á hvern einasta jarðar-
búa. Þau munu einnig verða
miklu nákvæmari en fyrri
vopn — en sú staðreynd kom
hinni allsgáðu stofnun „Her-
fræðilegra Athugana" til að
senda frá sér aðvörun um, að
heimurinn kunni enn á ný að
vera að nálgast það ástand þar
við uppbat sprengjunnar: uppiinmngamaðurinn og nervaiaio.
T.v. er J. Robert Oppenheimer kjamorkuvísindamaður og með
honum er Leslie R. Groves, yfirmaður áætlunarinnar um fyrstu
atomsprengjuna. Þeir standa við leifarnar af 100 feta háum stál-
tumi, sem fyrsta sprengjan var reynd á 16. júlí, 1945.
attunda tugi tuttugustu aldar eru þjóðir heimsins ekki lengra
komnar en svo, að fáeinir stjómmálamenn virðast geta sigað
milljónum manna út í stríð — jafnvel vegna persónulegra duttl-
unga og hégómaskapar.
sagt um hvað gera skyldi við
þessar aðstæður á rökfræðileg-
um grundvelli eingöngu, varð
svarið að finnast með skírskot-
un til einhvers, sem væri
handan við öll rök — og þetta
„eitthvað" ályktaði hann, hlaut
næstum áreiðanlega að veita að
finna í ríki siðfræðinnar.
Það er óljós möguleiki, að
hefði heimurinn verið látinn
eiga sig með kjarnorkuhræðslu
sína nægilega lengi, hefðu
stjórnmálamennirnir snúið sér
að einhverjum siðfræðireglum
til að losna úr ógöngunum:
regluna hefðu þeir ef til vill
fundið í húmanisma Tolstoys,
heimspeki Kants, eða jafnvel
öðru boðorði Krlsts. En eftir
1962, einkum vegna eldflauga-
vandamálsins á Kúbu, tók af-
staðan til sprengjunnar að
breytast.
Vandamálið ltom upp þegar
Rússar fluttu kjarnorkueld-
flaugar til Kúbu með það fyr-
ir augum að ógna Bandaríkja-
mönnum úr þeirra eigin hlað-
varpa. Stjórn Kennedys krafð-
ist þess að þær yrðu fjarlægð-
ar, herti á eftirliti kjarna-
sprengjuflugvéla og lokaði
samgönguleiðum á sjó. 1 tðlf
daga — frá 16. til 27. október
— var heimurinn eins nærri
hinum voveiflega endi og hann
framast getur orðið án þess að
af verði. Þá létu Rússar undan
siga og fluttu eldflaugar sínar
á brott gegn loforði Banda-
ríkjamanna um að gera ekki
innrás í Kúbu.
Enda þótt margt fleira ætti
þátt að lausn þessarar deilu
var það útbreitt álit að á
Kúbu hefði hið gagnkvæma
hindrunarkerfi verið reynt og
staðizt prófið — og þegar
Bandaríkjamenn og Rússar
gerðu samkomulag um það ári
síðar, að banna kjarnorkutil-
sem annar aðilinn í kjarnorku-
streitunni gæti freistazt til að
hugleiða hemaðarlega kosti
þess að gera fyrstu gjör-
eyðandi atlöguna.
Kjarnavopn eru að sjálf-
sögðu ekki eina aðferðin til að
eyða heiminum. Þrjátiu tonn af
taugagasi því er tabun nefnist
myndi nægja til að drepa allt
fólk á jörðinni. (Af þvi
eru Rússar sagðir eiga 50.000
tonn, og þar til nýlega eyddu
Bandarikjamenn 100 milljónum
dollara árlega í efnafræðileg
og líffræðileg vopn.)
Líffræðileg efnasambönd
vrðu jafnvel ennþá kostnað
arminni. Aðeins hálft kíló-
gramm af efni sem kallast
botulinum toxin myndi með
hæfilegri dreifingu geta orðið
öllum jarðarbúum að bana. En
það er einmitt þessi offram-
leiðsla — sú staðreynd að 99.9
prósent af þeim gjöreyðingar-
tækjum, sem til eru, eru óþörf,
jafnvel á strangasta hernaðar-
mælikvarða — sem gerir víg-
búnaðarkapphlaupið svo skelfi
legt.
Jafnvel sumir þeirra embætt-
ismanna, sem eftirlit hafa með
vígbúnaðinum og eru venju-
lega ekki gefnir fyrir biblíu-
legar bollaleggingar, spyrja
nú í alvöru, hvort vígbúnað-
arkapphlaupið hafi ekki öðl-
azt „sjálfstætt líf“ — innra afl,
sem rökin ein megna ekki að
stöðva. Þvi þeir öðrum fremur
eru stöðugt minntir á, að fyr-
ir hverri nýrri viðbót í her-
gagnasafnið liggja rökfræðileg
ar ástæður — til tryggingar
gegn MIRVunum eru gagnflaug
ar nauðsynlegar; til að við-
halda „hömlunum“ er þörf á
fleiri MIRVum og svo framveg
is. Gegn slíkri svartsýni er því
stundum haldið íram, að engin
nauðsynleg ástæða sé til þess
að viðhalda ekki ógnunarjafn-
væginu, þrátt fyrir gifurlegan
kostnað, á síhækkandi mæli-
kvarða. En möguleikarnir fara
að líkindum þverrandi.
í nýlegri bók „Endalok
tuttugustu aldarinnar?" eftir
brezka stærðfræðinginn Des-
mond King-Hele, er starfar
sem sérfræðingur í hálofta-
eðlisfræði hjá konunglega
flughernum, bendir höfundur
á, að jafnvel þótt aðeins 2
prósent líkur væru til þess á
einhverju einu ári, að hið gagn
kvæma hömlukerfi yrði brotið
niður, yrðu líkurnar 60 prós-
ent um næstu aldamót.
Tvö prósent er mjög lausleg
áætlun því að sjálfsögðu er
næsta ómögulegt að mæla slík-
ar líkur í tölum, En að mögu-
leiki á kjarnorkustyrjöld
vegna reikningsskekkju er fvr-
ir hendi og eykst með tímanum,
má ráða af því hve illa skyn-
semi gæddum ríkisstjórnum
með sameiginlegan áhuga á tak
mörkun vopnabirgða hefur tek
izt að varpa af sér fjötrunum.
Bjartsýnismenn, þeirra á
meðal flestir kristnir menn,
munu halda áfram að vona að
eitthvað rökum æðra verði
íundið, er visað geti á veginn
út úr þessu ástandi. En svart-
sýnismennirnir geta einnig lagt
íram sín guðfræðilegu rök:
hafi maðurinn drýgt höfuð-
synd i Hiroshima, mun hann
verða að halda áfram að taka
afleiðingunum þar til þær vaxa
honum yfir höfuð og eyða hon-
um.

ERLENDAR
BÆKUR
Literaturwörterbuch
Glossary of Literary Terms
— Giossaire de termes litt-
éraires. W.V. Ruttkowski /
R.E. Blake. Francke Verlag.
Þessi orðabók er ætluð þeim,
sem leggja stund á almenna
bókmenntasögu, samanburðar-
bókmenntir og bókmenntir al-
mennt. Orðunum þ.e. hugtökun,
um er raðað eftir málum, auk
þess er hin latneska eða gríska
rót orðsins gefin þegar tilefni
er til þess. Rit þetta er mjög
þarft, þar sem það fyllir það
skarð sem er i öllum orðabók-
um varðandi þessi hugtök og
bætir því úr brýnni nauðsyn.
Goethe — Sein Leben und
seine Zeit. Riehard Friedenth
al. R. Piper & Co Verlag.
Ævisögur Goethes eru orðn-
ar margar, en þó eru nokkrir
áratugir siðan verulega ítar-
leg ævisaga hans hefur verið
skrifuð. Höfundurinn hefurum
áratugi rannsakað verk og lifs
hlaup skáldsins og árangurinn
er þessi bók, sem er nýtt mat
á skáldinu að nokkru leyti og
lífi þess, sem byggist á auknu
heimildamagni að nokkru og
breyttu mati á þeim tímum, sem
hann lifði. Bókin er vel skrif-
uð og sýnir mjög svo þverr-
andi áhrif hinnar rómantísku
hugmyndar, sem réð mynd Go-
ethes i ritum manna fyrir
nokkrum áratugum.
Dickens. George Wing. Writ
ers and Critics 67. Oliver
and Boyd 1969.
í ár er hundrað ára ártíð
Dickens og í tilefni þess kom
þetta kver út i ritsafninu Writ-
ers and Critics, en þar hafa
birzt margar ágætar ævisögur
skálda og rithöfunda. Höfund-
ur rekur þá æviþætti Dickens,
sem orkuðu á skáldsagnagerð
hans. Æska Diekens varð hon-
um óþrjótandi náma fyrir-
mynda og þaðan kom honum at
burðarás margra verka sinna.
Wing fjallar einnig um gagn-
rýni verka Dickens, frá miðri
19. öld og fram á okkar daga.
Tlie Fontana Economic llist-
ory of Europe. L 8 III. L3;
IV. 1.8. General Editor:
Carlo M. Cipoila. Fontana/
Collins 1970.
Þessi fimm hefti spanna mis-
munandi timabil m.a. stjórnar-
far, efnahagsstjórn og stefnur
og fjárhag ríkja á tímabilinu
900—1500. Þættir úr 3ja bindi
fjalla um framfarir í tækni og
iðnbyltingu frá 1700—1914 og
fólksíjölgun í Evrópu á sama
tímabili. Úr fjórða bindi eru
þættir um iðnbyltinguna í
Belgiu, Hollandi og á Norður-
löndum 1700—1914.
Rit þetta er vandlega unnið
af færustu höfundum og fyrir-
heit þau sem gefin voru í
upphafi útgáfu þess hafa fylli-
lega rætzt.
4. októbeir 1970
LESBOK MOR GUNBLAÐSINS 7