Lesbók Morgunblaðsins - 04.10.1970, Blaðsíða 10

LÖGBERG
Framh. af bls. 9.
að lögréttan hafi verið á eystri
gjárbarminum, en í lok máls
síns, að Lögberg hafi þar ver-
ið. Matthías Þórðarson getur
þess neðanmáls, þar sem hann
tilfærir orð Jóns, að hann hafi
verið sömu skoðunar og aðrir
um hans daga, að lögrétta hafi
verið á Lögbergi.
1 búðaskipan á Alþingi frá
árinu 1735, sem Brynjólfur
sýslumaður Sigurðsson hefur
skráð, er ekki minnzt á Lög-
berg. En í búðaskrá Jóns próf-
asts Steingrímssonar frá 1783,
er ber yfirskriftina: „Um búða-
stæði á Alþingi við Öxará forn
aldarmanna, sem landsins sög-
ur og annálar um geta, þeim
til fróðleiks og gamans, er það
girnast áð sjá eður heyra,“ er
vikið áð Lögbergi á fleiri en
einum stað. Um búð Guðmund-
ar rika segir Jón Steingríms-
son með nærri sömu orðum og
Sigurður Björnsson:.....áður
var hans búð fyrir norðan
ána, nærri því gamla Lög-
bergi.“
Síðar segir Jón Steingríms-
son:
„Lögbergið er fyrir austan
ána, fyrir austan lögréttutóft-
ina. Eru þar vatnsgjár á báð-
ar síður. Á því er so kallað
Flosahlaup yfir austari gjána.
Vestur af Lögberginu er
bryggjuspcrðurinn, en suður af
honum einstigi að búð Skafta
lögmanns Þóroddssonar, Mark-
úsar Skeggjasonar og Grims
Svertingssonar.
Jón Steingrímsson nefnir
einnig mannvirkið á eystri
barmi Almannagjár. 1 skrá
hans segir:
„Hleðslan, sem þar er á . . .
Gjábarminum, var áður fjórð-
ungsdóma þingstaður. Menn
kalla nú það pláss kristna Lög-
berg.“
Þessi síðustu orð Jóns Stein-
grímssonar prentar Matthías
Þórðarson með feitu letri í
riti sinu um Þingvöll og segir
um þau m.a.: „Þrátt fyrir allt:
Hin fornhelga, þjóðfræga hæð
hafði enn ekki verið svipt sínu
rétta nafni, sem hún hafði hlot-
ið í fornöld, sennilega þegar á
upphafsárum Alþingis. Enn,
1783, kalla menn það pláss
Lögberg, Kristna-Lögberg. Svo
mátti og vel nefna það, þvi að
lengst af hafði það og þingið
verið kristið, en heitið Kristna-
Lögberg hefur að sjálfsögðu
ekki verið eldra en kenningin
um að gamla Lögberg hafi ver-
ið fyrir austan ána. Nú skilst
ef til vill betur,“ heldur
Matthias Þórðarson áfram,
„hvers vegna Sigurður Björns-
son segir í búðaskrá sinni:
„skammt frá því gamla Lög-
bergi, sem millum gjánna var,“
og hvers vegna hann hefur
ekki viljað segja „er“ eða að-
eins, „skammt frá Lögbergi,
sem millum gjánna var.“ Sig-
urður hefur sennilega þekkt
annan stað, sem kallaður var
Lögberg, en honum hefur þótt
það ósamrímanlegt við Njáls-
sögu, að Lögberg hafi verið þar
á dögum Njáls. Og svo slepp-
ir hann að minnast á það. En
annar varð til þess, áður en
það yrði um seinan." Lýkur
hér tilvitnun i bók Matthíasar
Þórðarsonar.
Þá er loks að geta einnar síð-
ari alda heimildar um Lögberg.
1 Annálum Bókmenntafélagsins
segir frá þvi er Niku-
lás Magnússon, sýslumaður,
drukknaði árið 1742 í gjá
þeirri, sem síðan er við hann
kennd, að hún væri „skammt
frá Heiðna-Lögbergi."
Hér hafa nú verið dregin
fram þau rök, sem að þvi
hníga, að Lögberg hið
forna hafi verið á austurbarmi
Almannagjár og rakin hefur
verið í megindráttum rökstuðn
ingur fræðimanna fyrir þvi.
Rétt er þó að taka fram, að sú
úttekt sem hér hefur verið gerð
á heimildum og vísindaritum er
hvergi nærri tæmandi, enda
ekki rúm fyrir tæmandi könn-
un í ekki lengra máli.
Skal nú að lokum í stuttu
máli gerð grein fyrir helztu
.niðurstöðum af þeirri athugun,
sem ég hef gert hér að framan.
í niðurlagi fyrri greinar gat
ég þess, að Sigurður Vigfús-
son teldi sig hafa sannað það
með fornleifarannsókn, að
Byrgisbúð hefði ekki verið á
Spönginni, né nein önnur búð
til forna. Þessu hefur ekki ver-
ið hnekkt með rökum í þeim rit-
um fræðimanna, sem ég hef
fjallað um. Engu að síður hef-
ur Byrgisbúð á Spönginni ver-
ið teiknuð inn á kort, sem af
Þingvöllum hafa verið gerð og
má sjá í vísinda- og fræðirit-
um. Rökstuðningur Matthíasar
Þórðarsonar, sem fyrstur gerir
þetta, er sá, að það hafi tvi-
mælalaust verið á Spönginni,
sem þeir Hafliði settu niður
dóminn 1120. Hinn staðinn, sem
Sigurður Vigfússon hafði bent
á og Björn M. Ólsen talið allt
eins líklegan, útilokar Matthí-
as með þvi að skáka honum út
úr þinghelginni, en mörk þing-
helginnar eru ekki fullljós.
Vírðist mér ekki stætt á þessu
á meðan nýjar fornleifarann-
sóknir hafa þá ekki tekið af
tvímæli um niðurstöður Sigurð-
ar Vigfússonar. En nú mætti,
með kolefnisrannsókn úr mann
virkisleifum á Spönginni, sjá
hvort þar hefði verið reist
mannvirki á 10. eða 12. öld,
enda þótt ekkert verði um það
fullyrt, að órannsökuðu máli,
hve mikið slík rannsókn kynni
að leiða í ljós. En eins og þessi
mál standa, er skyldugt að
gera slíka rannsókn.
Þá virðist ekki hægt að
ganga framhjá því, sem í búða-
skrám segir um Lögberg á
Spönginni. Ekki get ég fallizt á
þau rök Matthíasar Þórðarson-
ar, að orð Jóns Steingrímsson-
ar um Lögberg á austurbarmi
Almannagjár hafi mikið heim-
ildargildi, en orð hans um
Lögberg á milli gjánna séu
marklaus. Þetta er að laga
heimildir í hendi sér.
Hitt er ljóst af Sturlungu, að
Lögberg hefur verið á austur-
barmi Almannagjár. En hve-
nær? Árið 1216 og árið 1229.
Eldri heimildir um Lögberg á
austurbarmi Almannagjár eru
ekki óyggjandi. Hvað Njáls-
sögu snertir, verður hér að
sjálfsögðu að miða við ritunar-
tíma hennar en ekki þann tíma,
er hún á að hafa gerzt.
Nöfnin Heiðna-Lögberg og
Kristna-Lögberg hafa ekkert
fortakslaust heimildargildi, en
spyrja má, hvers vegna slík
nöfn komi upp. Með öðru, sem
hér að framan hefur verið rftk-
ið gætu þau verið visbending í
þá átt, að Lögberg hefði ekki
alltaf verið á sama stað á Þing-
völ'lum fremur en lögrétt-
an. Þeir fræðimenn, sem um
þetta efni hafa fjallað, hafa
hins vegar ætíð gert ráð fyr-
ir, að Lögberg hafi aðeins ver-
ið á einum stað og þvi hafa
þeir stundum reynt að þröngva
heimildum meira en réttmætt
getur talizt, en gengið framhjá
öðrum, sem ekki komu heim við
þeirra kenningu.
Með fornleifagrefti og kol-
efnisrannsóknum hygg ég að
komast mætti að nokkru til
botns í þessu máli, a.m.k. mætti
komast nær hinu rétta en enn
virðist hafa verið gert. Slíka
rannsókn er skyldugt að gera,
ef sú helgi, sem menn telja
Þingvelli bera, er meira en
nafnið tómt. Slíka rannsókn er
skyldugt að gera, ef íslending-
um er enn annt um hinn fom-
helga stað.
Eftirfarandi spil er frá tvímennings-
keppni og er einlkar lærdómsríkt hvað
snertir úrspil.
Norður
A
V
♦
♦
Vestur
A
V
♦
*
Á-8-5
K-10-3
D-G-2
D-G-9-2
Austur
A 7-3-2
V 8-6-4
+ 10-7-6-4
* K-7-6
K-D-G-6-4
7
K-8-3
Á-8-5-4
Suður
A 10-9
y Á-D-G-9-5-2
* Á-9-5
* 10-3
Sagnir voru þær sömu við bæði borð
eða þessar:
Suður — Vestur — Norður — Austur
1 Hjarta 1 Spaði 1 Grand Pass
3 Hjörtu Pass 4 Hjörtu Allir pass
Útspii var einnig það sama við bæði
borð þ. e. spaöakóngur.
Við aranað borðið drap sagnhafi í
borði með ási, lét út tíguldrottmingu, gaf
heima og Vestur fékk slagirun á tígul-
kóng. Vestur tók næst slag á spaða og
síðar í spilinu fenigu A.—V. 2 slagi á
lauf og þar með var spilið tapað.
Við hitt borðið drap sagnhafi einmig
með spaðaási, en lét næst út laufa 2.
Austur drap með laufa 6, sagmhafi drap
með tíunmi og Vestur fékk slaginm á
laufaás. Nú tók sagnihafi slag á spaða-
drottniragu og þacr sem hamn gat ekki
látið út tígul, lét hann út spaðaigosa.
Sagnlhafi trompaði, tók síðan hjartaás,
iét út hjarta 5 og drap í borði með
tíunni. Næst lét hann út laufa 9, Austur
drap með kóngi og lét út tígul, en það
skipti engu fyrir sagnihafa bví hann
drap með ási, lét út hjarta, drap í borði
með kónigi, tók drottningu og gosa í
laufi og gaf í 2 tígla heima og vamm
þar með spilið.
Augljóst er að Austur getur vamað
því að spilið vinnist með því strax í
óðrum slag að drepa með laufa kónigi
og láta síðan út tígul. Þá fá A.—V.
alltaf 4 slagi, en það er mjög erfitt fyrir
Austur að sjá þessa varnarleið strax
í byrjuin spils og á það treysti sagnhafi.
Hnefaréttur
1 VPPHAFI ÍSLANDS
BYGGÐAR og nokkra ára-
tugi þar á eftir er okkur sagt,
að ríkt hafi hér nokkur hnefa
réttur. Þ.e. að ríkir höfðingj-
ar, sem börðust um völd., eign
ir og mannaforráð „létu hend-
ur skipta“ án þess að fara að
landslögum eftir að lög voru
sett í hinu unga íslenzka lýð-
veldi, lýðveldi, sem við nú-
lifandi íslendingar erum stolt-
ir af og af mörgum öðrum
þjóöum hefur verið talið til
fyrirmyndar.
MEÐ VAXANDI MENNT-
UN og e.t.v. af ýmsum öðrum
ástœðum virðist sem hnefa-
réttur hafi minnkað markvisst
á hverri öld allt fram til byrj
unar 20. aldar. Landslög og
hinn almenni atkvæðisréttur
fengið að njóta sín og þeir
sem borið hafa lœgri hlut í
þeim viðskiptum ekki talið
vænlegt að leita réttar síns
með liðsafnaði, vopnaviðskipt
um eða öðru ofbeldi að forn-
manna sið.
MEÐ SÍAUKINNI MENNT-
UN, eða a.m.k. síauknum út-
gjöldum til skóla- og menn-
ingarmála og ört vaxandi
hundraðshluta þjóðarinnar,
sem nú stundar skólanám og
lýkur hinum ýmsu stigum
þess, virðist eðlilegt, að félags
legar samþykktir njáti sín bet
ur og séu meira virtar en með
an minna var kostað til þess
að mennta þjóðina og hún
bjó við fátækt og varð að
sætta sig við ýmiss konar
óréttlátan yfirgang og búsifj-
ar erlendra stjórnarvalda og
innlendra handhafa þess
valds.
EN SVO UNDARLEGA
BREGÐUR VIÐ, að þessi er
10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 4. október 1970