Lesbók Morgunblaðsins - 04.10.1970, Blaðsíða 6

Andlit hermennskunnar á vorum tímum:
ísraelskur flugmaður í amerískri Skyhawk-
orrustuþotu.
SÍÐARI GREIN
Eftir Andrew Wilson
Sú ógæfa, sem menn óttuðust á
miðöldum var Guðs verk, en ógn-
valdur 20. aldarinnar er gerður af
manna höndum. Nútíma skyn-
semistrúarmönnum kynni að virð-
ast það auðveldara að snúa mönn-
um frá villu síns vegar, en Guði
frá reiði hans. En rökrænar at-
huganir hafa leitt annað í ljós.
Heimur
gagnkvæmra hótana
Hugmyndir um heimsendi
hafa fylgt mannkyninu allt frá
bernsku. Hafin yfir allan
ágreining var þó trú flestra
þjóðfélaga og trúarbragða á
nýmyndunarhringrás. Endirinn
er ekki „loka“-endir heldur sú
stund, er veröldin, elliljót og
syndug í augum guðanna, er
eyðilögð og endurfædd í því
sakleysi er henni var áskapað
í upphafi.
Kristin siðfræði, sem enn
mótar hugsunarhátt vestrænna
manna og það umhverfi, sem
visindin hljóta að hrærast í,
hneigist einnig að hugmynd-
inni um heimsendi og endur-
fæðingu og sækir hana í Gamla
testamentið. Þar segir Jeremía
spámaður: „Ég leit á jörðina og
sjá: hún var auð og tóm . . .
þar var enginn maður og allir
fuglar himinsins voru flúnir .. .
aldingarðurinn var orðinn að
eyðimörk og allar borgir hans
gjöreyddar . ..
„Því að svo segir Drottinn:
Auðn skal allt landið verða, en
aleyðing á þeim vil ég ekki
gjöra.“
Á fyrstu öld eftir Krists
burð og síðar á myrkum dög-
um miðaldanna komu fram hug-
myndir um yfirvofandi enda-
lok, byggðar á spádómum Op-
inberunarbókarinnar og leiddu
til fjölmennra hreyfinga. sem
að sumu leyti virðast fyrirrenn
arar mótmælahreyfinga okkar
tíma. Dæmi um margar slíkar
hreyfingar voru svipubræðurn
ir, sem sáu hendi Guðs í út-
breiðslu Svarta Dauða, hinnar
hræðilegu drepsóttar, sem
eyddi stór svæði í Evrópu
fjórtándu aldarinnar í þeim
mæli, að óhugsanlegt varð
næstu sjö hundruð árin — þar
til hernaðarsérfræðingar tóku
að reikna út árangurinn af alls
herjar kjarnorkustyrjöld.
En á sprengjumótmælamönn-
um og opinberunarmönnum mið
alda er einn reginmunur. Því
þar sem börn Opinberunarinn-
ar gátu leitað eftir persónu-
legri frelsun í væntanlegum
hörmungum, var kjarnorkuaf-
vopnunarmönnum slíkt fyrir-
munað. Ekki g.ítu þeir heldur
trúað þvi eins og H. C. Wells,
að vísindalegt þúsundárariki
kæmi í kjölfar eyðingarinnar.
Hugmyndir þeirra um hin
hræðilegu endalok voru meira
i ætt við aðra metsölubók —
nefnilega „Á ströndinni" eftir
Neville Shute, en þar segir frá
tortímingu mannsins er ban-
vænt úrfelli frá aflokinni
kjarnorkustyrjöld lykst um eft
irlifandi mannfólk á strönd
Ástralíu.
Alvarlegar deilur áttu eftir
að rísa um það hvort framtíð
kjarnorkunnar yrði samkvæmt
hugmyndum Wells eða Shute, á
meðal nýrrar tegundar sérfræð
inga er atómöldin gat af sér
— kjarnorku „herstjórnarfræð
inganna" i Ameríku. Sá þekkt-
asti þeirra var hugsuður hins
óhugsanlega, Herman Kahn.
Skömmu fyrir 1960 ferðaðist
Kahn á milli bandarískra há-
skóla og hélt þriggja daga fyr-
irlestra þar sem hann réðst á
þá hugmynd að kjarnorkuátök
milli Bandaríkjanna og Sovét-
ríkjanna þyrftu endilega að
leiða til sjálfsmorðs. Að lokn-
um útreikningum sem sýndu að
óhæfilegan fjölda vetnis-
sprengja þyrfti til að eyða sér-
hverri amerískri borg hélt
hann áfram og færði rök fyrir
því að framleiðslugeta þeirra
30 af hundraði íbúanna, sem
áætlað væri að lifðu af meiri-
háttar árás, nægðu til að rétta
við efnahaginn á 10—20 árum.
Megintilgangur Kahns var
að sýna fram á að milli sjálfs-
morðs og uppgjafar gæti ver-
ið um marga möguleika að ræða
— síðar bjó hann til flókinn
„stiga" er sýndi hvernig mætti
með góðum árangri hafa „hem-
il“ á styrjöld með því að taka
upp mismunandi onkustig.
Hann hélt því einnig fram, að
til þess að gera hina amerísku
kjarnorkuhindrun trúverðuga,
væri nauðsynlegt að byggja
kjarnorkuheld byrgi handa al-
menningi í stórum stíl.
En að lokum urðu herstjórnT
arfræðingarnir samróma í því
að enda þótt mögulegt yrði að
heyja „takmarkað strið" með
venjulegum vopnum og undir
það yrði að búast, væri heimur-
inn öruggari ef vofu hins
gagnkvæma sjálfsmorðs yrði
leyft að halda sér. Er hér var
komið hættu ríkisstjórnirnar
með öllu yfirborðslegum af-
vopnunarumleitunum sínum og
lögðu í þess stað allar vonir
sínar á að hægt yrði að stemma
vígbúnaðarkapphlaupið og
hafa stjórn á ógnunarjafnvæg-
inu. En gætu þær það?
Við samanburð á kvíðaefn-
um atómaldar og fyrri tíma
hefði getað komið í ljós að sú
ógæfa, sem menn óttuðust á
miðöldum hefði verið Guðs
verk, en ógnvaldur tuttugustu
aldarinnar var gerður af
manna höndum. Nútíma skyn-
semistrúarmönnum kynni að
virðast það auðveldara að snúa
mönnum frá villu sins vegar en
Guði frá reiði hans. En rök-
rænar athuganir hafa leitt ann
að í ljós.
Síðla á sjötta áratugnum, þeg
ar Kahn var að flytja fyrir-
lestra sína, tók stærðfræðingur
og friða.rsinni Anatol Rapoport
sér fyrir hendur að sýna fram
á fánýti kjarnorkuógnunarinn-
ar og vígbúnaðarkapphlaups.
Til þessa notaði hann leik, er
hann nefndi: Þraut fangans,
þar sem hverjum tveggja leik-
manna var ætluð sekt eða verð
laun (uppgefin í tölum) allt
eftir því hvort hann vígbjóst
eða afvopnaðist einn sér eða
samtímis mótstöðumanninum.
Sú regla gilti í leiknum, að
leikmenn gátu ekkert sam-
band haft hvor við annan og
hvorugur gat vitað hvað hinn
var að gera.
Leikurinn sannaði gerla ■—-
eins og heilbrigð skynsemi gat
séð fyrir — að bezt væri fyrir
báða aðila ef báðir afvopnuð-
ust. En hann sýndi einnig að
þegar engin þekking var fyrir
hendi á fyrirætlunum mótherj-
ans, var betra að hætta á sekt
fyrir að vígbúast en að láta
koma sér í opna skjöldu. Þann
ig var sýnt að rökin studdu
tvær gagnólíkar stefnur. Frið-
arsinninn Rapoport komst
nauðugur viljugur að þeirri nið
urstöðu, að fyrst enginn gat
4. oiktJÓber 1970
Hircshima eftir sprenginguna. Eyðileggingin varð miklu meiri en búizt hafði verið við.
6 LESBOK MOItGUNBLAÐSINS: