Lesbók Morgunblaðsins - 26.09.1971, Blaðsíða 13
barði, og aS |n1 undanteknu
hefur venjuleg-ur ökumaður
sennilega sjaldnar legið á bak
inu undir bílnum sínum eða
setið í skurði og grúft andlit-
ið í örvæntingu í höndum sér
heldur en þetta samtíma vísu-
brot vill vera láta:
„Hann lagði sig undir í
leiðindastundir
að lagfæra bílskrjóðinn sinn.“
Önnur aðalorsök tafa og bil-
ana var þekkingarskortur
margra ökumanna á tækjum,
sem voru fióknari en venjulegt
reiðhjól. Ekki bætti úr skák,
að fæstir framleiðendur töldu
það skyldu sína að leggja til
almennilegar leiðbeiningabæk-
ur. Hinn verðandi bílstjóri
stóð jafnan frammi fyrir of-
gnótt stanga, fótafjala og
dæla, og til að tryggja rétta
og samræmda notkun þeirra,
virtist þurfa lipurð apa og alla
átta limi kolkrabbans. Flestar
ráðleggingarnar komu frá vin-
mn, sem vildu vel: „Aktu ekki
meðfram ám, því það veldur
truflunum I biöndungnum. Og
forðastu kvöidkulda, rok og
skóga, því það hefur sömu
áhrif “
Önnur stór skref voru ennþá
óstigin: Þróun úðarablöndimgs
ins og uppfinning lágspenntr-
ar segulkveikju, sem loksins
frelsaði bilstjórann úr þeim
þrældómi að þurfa að hlaða
rafhlöður sínar. Þetta var eitt
af séreinkennum „Mercedes“
Daimlers árið 1901. Árið 1904
voru komnir vatnskassar, fjöi-
strokkavélar fram i, ásdrif og
grindur úr pressuðu stáli.
Glæsidagar kappakstra milli
höfuðborga voru liðnir undir
lok og enduðu með hinni rauna
legu keppni milli Parísar og
Madrid árið 1903. I>að var frá
þeim tíma og fram til fyrri
heimsstyrjaldarinnar að sumir
hinna miklu sígildu bíla sáu
dagsins Ijós. Margir þeirra voru
franskir, svo sem eins og
Turcat-Méry bíllinn (afkom-
andi Turcat-fjölskyldunnar er
núna reynslufiugstjóri lijá
Concorde í Toulouse), eða
hinn glæsilegi Delauney-
Belleville með sína tunnulög-
uðu mótorhlíf, og síðar hinir
frægu Bugatti-bilar með hinn
sérkennilega skeifumyndaða
vatnskassa. Brezkir og amer-
ískir framleiðendur urðu
seinni af stað, en hin liógværa
hugvitsamlega snilli, sem lá að
baki Rolls Royce og Cadillac-
bílunum unnu brátt upp hinn
tapaða tíma. Nú var hægt að
tala um raunverulegan bíla-
heim, sem stöðugt óx upp með
hverjum nýjum ákafamanni,
eins og mr. Toad, hinni stór-
lcostlogu skopmyndapersónu, í
kímnitúlkun Kenneth Grahams
í „The Wind and the Willows“,
en liann þurfti ekki annað en
sjá bll til að komast niður á
það vitsmunastig að likja eftir
flauti hans í aðdáun.
Fyrstu lict.juárin voru liðln.
Bíllinn var ekki aðeins orðinn
gott tæki, sem almenningur
hafði sætt sig við víðast hvar,
heldur og sögulegur iðnþró-
unargripur. Árið 1910 var
Panhard-Levassor bíll af
árgerðinni 1894 keyptur fyrir
hundrað sterlingspund með al-
mennri fjársöfnun og gefinn
Nationai Science Museum í
London. Nú var hægt að fara
að safna bílum.
Bókmenntir
og listir
Framhaid af bls. 3.
þarna inni, eldsneytið af skom
um skammti — og veturinn
gengur einhvem veginn ailtaf
fyrr í garð hjá hinum snauðu.
Allt í einu skoppar krítin úr
höndum litlu stúlkunnar. Hún
beygir sig niður að ná í hana,
en eitthvað annað verður
fyrra til, eitthvað sem líkist
hendi — fótur Christys. Hann
nær því næst í töfluna líka og
fer að draga á hana linur með
krítinni. Krakkaskarinn safn-
ast saman umhverfis hann og
starir á fyrirbærið eins og í
leiðslu. Það er dauðaþögn.
Móður barnanna verður órótt,
er hávaðinn hljóðnar svo
snögglega, hverfur frá pottum
sinum og þvottinum, keiiiur
fram og þurrkar sér um hend-
umar á svuntunni um leið, til
þess að aðgæta, hverju þetta
sæti. Hún krýpur niður hjá
Christy og teiknar ,3-“ á töfl-
una. Án þess að hika gerir fót-
ur Christys slíkt hið sama.
„Þetta var önnur fæðing
mín,“ segir Christy, „og reynd
ar þó hin eina og sanna, því
mcð þessu varð ég fyrst að ein
hverju í annarra augum."
Önnur fæðing Christys átti
sér stað þegar hann var
þrettán ára gamall og sagan af
því, hvernig það varð, er ein
af þessum sögum, sem ekki
eiga sér stað nema á írlandi.
Það var hátið í Dyflinni og
Christy kynntist ys og þys göt
unnar í hátíðaskapi, borinn á
öxlimi eldra bróður síns. Lækn
ir einn, dr. Collins, íri, sem
lengi hafði verið búsettur í
Suður-Afríku, leit í svip þessi
undurbláu, athugulu augu og
gat ekki gleymt þeim. Sjö ár-
um siðar, er dr. Collins flyzt
aftur til ættlands síns og sezt
að í Dyflinni, tekur hann sig
til og hefur dauðaleit að
drengnum, sem hann leit forð-
imi daga og linnir ekki látum
fyrr en einhver verður loks til
þess að segja homim: „Ætli
það hljóti ekki að vera aum-
inginn hans Paddy Brown, sem
maðurinn á við. Þau búa úti í
Kimmage-hverí'inu.“
Og læknirinn eyðir næstu
árum í að kcnna „aimiingjan-
um hans Paddy Brown“, aum-
ingjanum með augun undur
bláu og koma homim til
þroska. Collins er ekki aðeins
læknir, heldur einnig cinn
þeirra mörgu, sem langað hefur
tU þess að verða rithöfundur.
Han'n finnur sér verkefni þar
sem Christy er, að koma lion-
um til þroska verður annnð
ævistarf hans. Og dr. Collins
gefst ekki upp þótt á móti
blási, heldur þraulcar þangað
til fóturinn aumingjans er orð-
inn honnm eins nýtur og hcnd
urnar eru þeim, sem eðlilega
eru skapaðir og þruglið úr
barka hans er orðið að skilj-
anlegu máli og timgutaki.
Þriðja fæðingin var svo út-
gáfa bókarinnar og viðtökurn-
ar, sem hún hlaut. Christy
verður á svipstundu frægur og
mikils metinn. En það skiptir
hann engu. Aðspurður, hvað
hann langi til, að hverju hann
keppi í lífinu, anzar Christy
Brown:
„Fyrst og fremst langar mig
til þess að skrifa, skrifa meira
og meira.“ Og tU að halda upp
teknum hætti um að skoða
mannlifið af sínimi sjónarhóli,
sitja á kránum, horfa á fólk
og tala við það. Honum þykir
góður írski bjórinn og segist
drekka rúma fjóra lítra yfir
daginn. „Ég þarf ekki að hafa
áhyggjur af göngulaginu,“ seg-
ir hann og hlær við. „Ég hef
aUtaf verið borinn á höndum.“
Og Christy Brown lieldur
áfram að skoða mannlífið og
framvindu þess undir viðiun,
bláum himni írlands, sem spegl
ast í augiuii hans, þessum und-
urbláu aiigum, sem svo lengi
hafa horft á dagana liða hjá.
Litið á listina
Framhald af bls. 9.
hlekkurinn. En það var meira
málverk í þessum myndum;
einkum og sér í lagi i stóru
myndinni.
Hörður Ágústsson kom
ánægjulega á óvart, einkum
með stóru myndinni, sem
hann nefnir hrúður. Hörður
var einn þeirra, sem geltust
upp í abstraktinu og var um
árabil að ná sér eftir það.
Hann fetar varfærnislega
hinn fígúratífa myindstíg og eys
ekki yfir mann úr neinum lita-
skálum, en hrúðrið er ismeygi-
lega góð mynd.
Giuinar Örn Gunnarsson er
maður nefndur og mér skilst
að hann sé sjómaður og óskól-
aður í myndlist utan það er
hann hefur séð og reynt sjálf-
ur. En hann hefur sýnilega
haft augun opin og myndir
hans þrjár báru þess vott, að
hann hefur talsverða æf-
ingu að baki. Þær voru með því
athyglisverðara á þessari sýn-
ingu.
Páll 'Andrésson er nýr mað-
ur, sem fetar troðnar slóðir.
Á þeim slóðum eru sem
kunnugt er ýmsar leiðir færar,
þó ekki séu þær ailar frum-
legar. Myndir Páls eru ssemi-
legar í lit og teikningu. „Ótti“
ber vott um áhrif frá Edvard
Munch; þann akur hafa að
vísu margir reynt að plægja.
Jónas Guðvarðsson hefur um
hríð dvalizt á suðllægari breidd
argráðum, þar sem myndlist á
sér gamla og rótgróna hefð.
Myndir hans tvær á þessari
sýningu voru yfirlætisleysið
tltsefandi; H.f. Árvakur, Reykjavik
Framkv.stJ.: llaraldur Sveinsson
Rltstjórar: Matthías Johannessen
Eyjólfur Konr&S Jónsson
ASstoSarrltstj.: Styrmlr Gunnarsson
RltstJ.fltr.: Gisli SÍcurSsson
AuKlýslngar: Arnl GarSar Kristinsson
Ritstjórn: ASalstræU 6. Sími 1010«
uppmálað, en samt tók mað-
ur strax eftir þeim, jafnvel á
undan miklu lltsterkairi mynd-
um. Jónas hefur tekið þeim
breytingum, sem eðlilegt hlýt-
ur að teljast fyrir málara, sem
hefur augun opin fyrir þvi,
sam gerist í kringum hann.
Hann er enn á mörkum hins
abstrakta eftir því sem bezt
verður séð og minnir í fágun
á sumt eftir Sverri Haraldsson
og Hring. Ég geri mér ekki
ljóst hvort þessar myndir
Jónasar eru fortakslaust betri
en margar ágætar abstrakt-
myndir, sem hann sýndi áður
en hann fór utan. En það er
auðsæ í þeim ákveðin þróun,
sem byggir á þvi bezta sem ein
kenndi Jónas og það er vel.
Vilhjálmur Bergsson hetfur af
markað sér mjög sérstakan
bás og haldið áfram að þróa
sina myndlist til verulegr-
ar fágunar. Myndir hans
jaðra við það súrreallíska, en
eins og ég tók fram fyrr í öðru
sambandi, er það ekki hvað
hann gerir, sem hrifur mig,
heldur hvernig hann gerir það.
Sveinn Björnsson heldur sig
við fantasíur, síðan hann sagði
skilið við lífið á sjónum og þær
eru hans sterka hlið. 1 þetta
sinn brá hann útaf venju
um vinnubrögð og vann á
pappír. Sveinn kann að tapa
einhverju í styrk við það, en
þegar allt kemur til alls, hygg
ég, að þessi aðferð horfi til
framfara hjá Sveini. Hann var
nokkur hornreka á þessari sýn-
ingu; myndirnar nutu sin illa
frammi á ganginum.
Valtýr Pétursson átti eina
góða mynd á þessari sýningu;
það var stóra myndin, Stormur,
full af krafti, litagleði og
stormi. Ég hygg, að hún sé
með betri myndum, sem Valtýr
hefur sýnt.
Eýborg Guðmundsdóttir hef-
ur samkvæmt upplýsingum í
sýningarskrá verið 6 ár að lima
upp kubbana sína. Áreiðanlega
má ekki hraðvinna svona alvar-
leg listaverk. Ég held að Ey-
borg ætti að taka sér 7 ár næst.
Þeir ísleifur Konráðsson og
Engilberts eru trúlega aldurs-
forsetaæ á þessari sýningu
ásamt Magnúsi Á. Árnasyni.
Það kann að vera alrangt at-
hugað, en einhvernveginn á
maður síður von á gagngerum
breytingum, þegar málari er
kominn yfir sjöunda tug-
inn. Engilberts tekst betur en
mörgum öðrum að vera nýr,
þótt hann haldi sig við það
sama. ísleifur hefur verið sér á
blaði frá þvi hann byrjaði. 1
þetta sinn fór hann á kostum
og dugði ein mynd til þess;
Hvítserkur á Húnaflóa orðinn
að fíl með ranann niðri í sjón-
um. Sjófuglaskarinn og
blúnduverk skýjanna, allt var
það á sínum stað. Gott skáld
Isleifur. En vinnubrögðunum
hefur lítið eitt hrakað; fínleik-
inn, sem svo mjög einkenndi Is-
leif, hefur eitthvað þokað.
Um afganginn get ég verið
stuttorður. Myndir Hafsteins
Austmanns, Jóliannesar Jó-
hannessonar og Kristjáns
Davíðssonar voru allar fallegar,
hreint augnayndi og góð stofu
list. En mér er fyrirmunað að
skilja, hvemig ágætir málarar
á bezta aldri hafa geð i sér til
að mála svo að segja upp sömu
myndimar í áraraðir. Nóg um
það. Ein hinna danskættuðu
mynda Agústs F. Petersen
hefði Eka sannarlega verið nóg.
Jafnvel Eyvindur og Halla
verða dönsk í meðferð hans.
Rammarnir voru samt góðir.
1 bókmenntakritik er oft vik
ið að þvi, hvort bækur séu vel
eða illa út gefnar. Það felur í
sér frágang og útlit, letur,
kápu og prófarkalestur. Það er
hin ytri umgjörð verksins.
Rammar utan um listaverk
eru tilsvarandi umgjörð. Veru-
leg framför hefur orðið í þeirri
grein uppá síðkastið og mikill
meiripartur verkamna á haust-
sýningunni var í smekklegum
og óaðfinnanlegum römmum.
Nokkrir málarar, sem ég
hirði ekki að nefna, láta sér
þó sæma að hrækja utanum
myndir sínar einhverju
spýtnabraiki og hafa hvorki
fyrir þvi að skera i hom né yf-
irhöfuð að láta falla sæmilega.
Þesskonar frágangur er sam-
bærilegur við það, að rithöf-
undur nennti ekki að lesa próf
arkir af bók. Subbulegir
og illa smíðaðir rammar eru
vanvirða við sæmileg verk og
vanvirða við sæmileg verk. Ef
höfundur getur ekki borið virð-
ingu fyrir verki sínu, er varla
von til þess að aðrir geri það.
Grafíksýningin var dálitið
illa sett frammi í anddyri og
hefði þar að auki mátt vera
fjölbreyttari. Ragnlieiður Jóns
dóttir náði fínlegum áhrif-
um, en Jens Kristieifsson er til
muna kröftugri. Hann velur sér
þann kost eins og fleiri að
marka sér örþröngan bás.
Hann átti hvorki meira né
minna en sex myndir, — en þær
voru allar eins.
Af öllum listgreinum, sem
fram komu á þessari sýningu,
á vefnaður sér elzta hefð á ís-
landi. Þar ættum við að standa
mjög föstum fótum með merki-
dega arfleifð að bakhjarli. Svo
virðist sem konur leggi einvörð
ungu fyrir sig myndvefnað, en
hversvegna? Efnið hefur sjálf-
stæða möguleika og geysilega
viðtæka. Mér finnst alls ekki
rétt að eftirláta kvenþjóðinni
einni þessa merku listgrein, eða
getur á nokikurn hátt verið
kvenlegra að vefa en að mála?
Ég treysti mér ekki til að fjalla
um vefnað þessara svinnu
kvenna, en þátttaka þeirra jók
á fjölbreytnina.
Þá er skúlptúrinn eftir. Þeir
bræður, Jón og Guðmundur
Benediktssynir hafa sótt fram
i þessari grein gegnum árin og
áttu ef til vill athyglisverðasta
skúlptúrinn á sýningunni. Eir-
skúlptúr Guðmundar stæði sig
hvar sem væri og íslenzkri list
er verulegur fengur að járn-
myndum Jóns. Sigurjón Ólafs-
son er svo marghliða og frjór
listamaður, að eirmyndir hans
tvær gefa aðeins takmarkaða
hugmynd um styrk hans.
Ragnar Kjartansson átti þama
ágætt — og dýrt höfuð, mótað
eftir ásjónu Jóns Engilberts.
Að lokum skal stjórn Norræna
hússins þalkkaður þessi prýði-
legi salur i kjallaranum. Eink-
um og sér í lagi var lýsingin
góð og er mikill munur á því
og til dæmis i Bogasalnum.
Með þessurn sal og nýja sýn-
imgarhúsinu á Miklatúni verð-
ur gamalt vandamál úr sögunni
— til ánægjuauka fyrir alia
parta.
Gísli Sigurðsson.
26. september 1971
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 13