Lesbók Morgunblaðsins - 19.03.1972, Blaðsíða 12

Lesbók Morgunblaðsins - 19.03.1972, Blaðsíða 12
Hannes Hafstein UM KOSNINGARETT að'»onum geíið þér? Vitið þér — hvað: ég veit enga ambátt um veraldar geim, sem var ekki borin með réttindiim þeim. Þeim réttarins lögum að ráða sér sjálf og ráða til fulls og að vera ekki liálf! Hvað þoidir þú, píndist þú, móðurætt mín? Ó, mannh imur, karlheimur, blygðastu þin! Á Eyrarbakka var, eins og í Reykjavik, haldin hátíð, og stóð fyrir þvi stjórh kvenfélags tns á staðnum. Gengu þær íyrst í skrúðgöngu og fjórar konur í skautbúningi fremst- ar til fundarstaðarins. Þar ■voru ræðuhöld og söngur. Síð- an söfnuðust þær saman inni að kaffidrykkju ásamt ýmissi annarri glaðværð fram á nótt. Kvenréttindafélagi íslands barst samfagnaðarskeyti frá al- þjóðasambandinu (I.W.S.A.) og ■annað frá kosningaréttarlands féiagi sænskra kvenna, en þær Jiöfðu enn ekki fengið sambæri )eg réttindi. Árið 1916 standa fyrír dyr- um tvennar kosningar, bæði landkjör sex alþingismanna í stað konungkjörinna þing- manna, sem hurfu úr sögunni með hinni nýju stjórnarskrá, og svo þingkosningar i gömlu kjördæmunum. Strax á árinu 2915 ræðir Bríet í Kvennablað inu, hvernig konur eigi að snúa sér í Iandkjörinu næsta ór, einkum hvort þær eigi að bjóða fram sérstakan lista eða hafa samvinnu við pólitísku ilokkana, fá sína fuiltrúa á Iista þeirra. Henni finnst fyrri kosturinn hæpinn, minnir á, að «nn séu’ það aðeins fertug- ar konur og eldri sem hafi kosn ingaréttinn, og hætt við, að margar hinna eidri muni ekki sækja kjörfund. Og þar að auki myndu margar konur vera svo miklir flokksmenn, að þær fengjust ekki til að kjósa aðra lista en þá, sem þeirra pólitísku flokkar byðu fram. Hitt væri heppílegra að hugsa fyrir konum sem frambjóðend um til þingmennsku og fá þær teknar á lista karlmannanna. Samvinna karla og kvenna væri eðlilegust, ef hún væri ósvikin og undirhyggjulaus á báðar hliðar. En hver sem niðurstaðan yrði, þá væri sjálfsagt fyrir þær konurnar, að hafa mikil sam- tök og undirbúning fyTír kosn ingarnar. Hvert einasta kven- félag ætti að hreyfa þessu máli og gera sér það Ijóst, að virð- ing kvenna lægi við, að þær sæktu vel fyrstu kosninguna og legðu fram góðan og mik- inn skerf til þess að fá sam- vizkusama og heiðarlega menn á fyrsta þingið, sem þær kysu til. Svo mörg voru þau orð Bríet- ar síðla árs 1915. Niðurstaðan varð sú, að konur buðu ekki fram sérlista. Sjálf varð Bríet í fjórða sæti á lista heima- stjórnarmanna, og er hún eina konan, sem tekin var á lista, en þeir voru alls sex. Kjósend ur heimastjórnarlistans gerðu nokkrar breytingar á röðun hans, þannig að t.d. Guðm. Björnsson landlæknir færðist úr 2. í 3. og Bríet úr f jórða sæti i fimmta. Þetta var örlagaríkt. Listinn fékk 3 menn kjörna, og þegar Hannes Hafstein lét af þingmennsku 1918 hefði Bríet orðið alþm., ef engar tilfærsl- ur hefðu verið gerðar fyrst kvenna 1918, svo sem hún átti sannarlega skilið. En kjörsókn var ekki bermileg aðeins 10,3% þeirra greiddu atkvæði í landkjörinu, og illa launuðu þær Einari Arnórs syni, sem Kvennablaðið hafði á sínum tíma lofað stuðningi, ef hann kæmi fram stjórnar- skránni. Listi, þar sem hann var eístur, beið stérfeTJðan ð- sigur. 1 kjördæmakosningunni husu rúm 30% kvenna, og næst þegar þær máttu ganga að kjör borðínu, um sambandslaga- samninginn 1918 var kjörsökn þeirra enn ekki meiri en rúm- lega 24 af hundraði. En rétt er í þessu sambandi að minnast aldurstakmarksins frá 1915. Af samþykkt sambandslag- anna 1918 leíddi ný stjórnár- skrá, sem tók gildi 1920. Var þar fullt og skilyrðislaust jafn ræði með konum og körlum um kosníngarétt og kjörgengi til alþ. Tveimur árum síðar, 1922, skyldi kjósa þrjá landkjörna þingmenn. Konur buðu þá fram sérlista, og fékk hann svo mikið fylgi, að efsti maður listans, Ingibjörg H. Bjarnason skólastjóri Kvennaskólans, hlaut kosningu og er því fyrsta konan á alþingi íslendinga. Þar átti hún sæti til 1930 og skip- aði það með sóma. Góðir hlustendur. Nú liður mjög svo að lokum þessa spjalis, og mál er að linni. Að- eins er nú eftir að hyggja að sveitarstjörnamá 1 um. Svo hafði yverið skilizt við árið 1909, að vinnuhjú höfðu enn ekki kjörgengi, þótt þau fengju kosningarétt, og konum var heimilt að skorast undan kosn- ingu. Ákvæðinu um vinnuhjúin var breytt til samræmis við kjörgengi til alþingis smátt og smátt í hinum einstöku kaup- stöðum á árunum 1917—1924, fyrst á Akureyri og ísafirði og siðast i Reykjavík. Höfðu þá vinnukonur I bæjum fengið kjörgengi, en ekki í sveitum og sjávarþorpum. En í öllum kaup stöðunum var haldið því á- kvæði, að konur mættu skor- ast undan kosningu. Stjórn Ihaldsflokksins fiutti á alþingi 1926 samræmingar- frumvarp um bæjar- og sveit- arstjómir. Þar sagðí svo: „Rétt til að kjósa hrepps- nefndir, sýslunefndir, bæjar- fulitrúa, borgarstjóra og alla aðra starfsmenn í hreppum og kaupstöðum, sem almenningur kýs, hafa allir, konur sem karl ar, ef þeir 1) eru fullra 25 ára gamlir á kjördegi, 2) eru fjár síns ráðandi, 3) eru ísl. ríkis- borgarar eða hafa jafnréttí við þá, 4) hafa átt Iögheimili í kjördæmi siðasta árið fyrir kjördag, 5) hafa óflekkað mann orð og 6) standa eigi í skuld fyrir þeginn sveitarstyrk. Gift kona telst fjár sins ráðandi, þótt hún eigi óskilið fjárlag með manni sinum.“ Kjörgengi skyldí fylgja þessum kosninga rétti, og var þetta samþykkt óbreytt. 1 3. grein frumvarpsins sagði: „Skylt er hverjum karlmanni, sjálfum sér ráðandi, yngri en sextugum og heilum og hraust um að taka við kjöri í hrepps- nefnd og bæjarstjórn. Þeim er setið hefur 6 ár samfleytt eða lengur I nefnd, er þó óskylt að taka kjörí til hennar fyrr en 6 ár eru iiðin, síðan hann átti þar siðast sæti. Rétt er konum að skorast undan kosningu." Þetta breyttist i meðförum þingsins og varð svo i lögun- um: Skylt er bæðí konum og körlum, sjálfum sér ráðandi, yngri en 60 ára og heilum og hraustum að taka kjöri. Síðan kom óbreytt ákvæðið um sex árin. En hlutur karla og kvenna var gercrnr tarorig- is hinn sami. Um þetta haíði orðið furðu langvinnt þras, sem ég skal ekki þreyta menn á að rekja, en Ingibjörg H. Bjarna- son og Halldór Steinsson iækn ir (þm. Snæf.) fiuttu sitt í hvoru lagi breytíngartillögum- ar um sömu réttindi og skyid- ur karla og kvenna í þessu efni. Var það samþykkt með mjög naumum meirihluta, að lokum með eins atkvæðis mun í neðri deild að viðhöíðu nafna kalli. Skilst mér þá, að þar hafi konur fengið algert jafn- rétti við karla um kosníngarétt og kjörgengi á íslandi, hvovt heldur var til alþingis eða sveítarstjórna, og skemmtilegt, að fyrsta konan sem átti sæti á alþingi og kosín af sérstökum kvennalista, skyldi eiga veiga mikinn þátt í að binda enda- hnútinn á jafnréttismálið að þessu leyti. Fleur Framh. aí bls. 8 Hampsiiire. Hann vantar leik- konu í hlntverk brezku stúlk- unnar í myndinni um París í ágúst, mánuðinum, sem allir fara í sumarfri sem það geta og París er full af gras- ekkjumönnum, sem komast ekki burtu vegna vinnu sinnar. AIls sækja 180 stúlkur um hlut- verkið, en úr bunkanum af myndiim, sem þær senda hon- um, velur hann eina, myndina af Susan. Eftir því, sem töku myndar- innar miðar áfram, verður leik- stjórinn æ hrifnari af þessari nngu leikkonu. Hann, sem ját- að hefur fyrir vinum sinum, að hann hafi aldrei orðið verulega iirilinn af nokkurri konu, aldrei elskað af ástríðu, fær nú að kenna á alls óþckktri tilfinningu, afbrýðisemi. Þegar lokið er svo töku „Sögu Forsythe-ættarinnar", frægustu sjónvarpsframhalds- sögu, sem gerð hefur verið og til þessa hefur verið sýnd í 58 iöndum, er Susan Hampshire orðin heimsfræg. Pierre Gran- ier-Deferre óttast, að hún hverfi honum með öilu, að frægðin sópi benni með sér burtu frá honum. Hann liafði gert sér ferð til London, að sjá liana leika og naumast þekkt aftur stúlkuna sína, með siða, raiiðgullna hárið, falið undir brúnni, stuttklipptri liárkollu Fleur. Hún lifir sig svo inn í hlutverkið, að hann er bæði heillaður og hræddur. Sum hlutverk breyta leikur- iintim, seni þau takast á liend- ur og hafa álirif á einkalíf þeirra. Fleur er hættulega skapsterk, svo einþykk, heill- andi og vön að koma öllu sínu fram. Hver verða áhrif henn- ar á Susan, seni lilir sig svona inn í hlutverkið? 1971: Pierre Granier-Deferre er löngti hættur að óttast um Susan. Hún er nú búin að vera eiginkona hans í fjögur ár og sonur þeirra, Christopher, sem hún skirði svo í höfuðið á syni Fleur Forsytheættarinnar er hráðum ársgamall. Tvær síð- ustu kvikmymlir leikstjórans *wi» mm ■ «*g „V-e cnat", sú síðari byggð á sögu eftir 8im- enon, hafa hiotið mjög góðar móttökur hjá almenningi. Kona hans hefnr nýverið fengið bandarisku sjónvarpsverðlann- in „Emmy“ öðru sinni, nú fyr- ir hhitverk sitt í „Sögu Churc- hill-ættarinnar“, þar sem hún leikur hertogafrúna af Marl- borough, Söru ChurchiH. Og nýjasta myndin, sem hún hef- ur leikið í, „Frjálst líf“, tekin í Kenýa í Afríku opnar henni von bráðar dyr Hollywood. Granier-Deferre-hjónin búa kyrrlátu og frjálsu lffl í París, hvenær sem færi gefst á því. Þau berast ekki á og sækja ekki veizlur eða liðhafnarboð, nema nauðsyn krefji. Starfið hefur sameinað þau og það f jar lægir þau líka oft hvort frá öðru, án þess Jió að skilja þau að. Er von til þess, að þau vinni saman að kvikmynd einhvern tíma síðar? — Það er ekki óhugsandi, svarar Kerre Granier-Deférre. Ég liætfi ekki á neitt með því. Ég gæti ekki orðið ástfanginn af Susan ■á nýjan Ieik, ég er Jjegar eins ástfanginn af henni og hægt er að vera og ástin hefur ankið mér traust, svo að ég er ekki afhrýðisamiir lengur og get gef ið öðrmn lilutdeild í henni — en nektarmyndir eru af og frá. Sigurður Sverrir Framh. af bls. 10 ákveðinn fjölda þessara mynda á ári. 8: Frá mínum bæjardyrum séð eru hin reglulegu skrif mín í Morgunbl. tviþætt: Ann ars vegar upplýsingaíegs eðlis, til að vega upp á móti' mark- lausu orðaskrúði kvikmynda- auglýsinganna og hins veg ar persónulegur dómur um viðkomandi mynd. (b) Ég reyni að dæma verkið á þeim grundvelli, sem það er gert, þ.e.a.s. hversu vel höf- undi tekst að skila þvi frá sér, sem hann vildi sagt hafa í upphafi. 9: Það tel ég ákaflega hæpið. 10: Þegar ég var áhorfamdi og iesandi, gerði ég þær kröf- ur til kvikmyndaskrifa, að þau uppiýstu mig um ýmis atr- iði og veittu mér aukinn skiln- ing á viðkomandi mynd. Til að vera fær um þetta, þarf gagn- rýnandinn að hafa staðgóða al menna þekkingu, geta lesið úr kvikmyndamáli og skýrt, hvað höfundur á við með ákveðn- um uppstiliingum, hreyfingum og klippingum. 11: Já. Sight & Sound og Monthiy Fiim Bulletin — Films and Filming — Film — Take One — Cinasté — Chaplin — CTVD — American Cinemato- grapher — Today’s Cinema — (óreglulega: Kosmorama — Variety — Ðn Film — etc.) (b) Þýðingar eru fráleit hug- mynd og tæplega grundvöiiur tii að gefa út blað um innlenda list, sem enn er ófædd. 12 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 19. marz 1972

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.