Lesbók Morgunblaðsins - 19.03.1972, Blaðsíða 12
Hannes Hafstein
UM KOSNINGARETT
að'»onum geíið þér? Vitið þér
— hvað:
ég veit enga ambátt um
veraldar geim,
sem var ekki borin með
réttindiim þeim.
Þeim réttarins lögum að ráða
sér sjálf
og ráða til fulls og að vera
ekki liálf!
Hvað þoidir þú, píndist þú,
móðurætt mín?
Ó, mannh imur, karlheimur,
blygðastu þin!
Á Eyrarbakka var, eins og í
Reykjavik, haldin hátíð, og
stóð fyrir þvi stjórh kvenfélags
tns á staðnum. Gengu þær
íyrst í skrúðgöngu og fjórar
konur í skautbúningi fremst-
ar til fundarstaðarins. Þar
■voru ræðuhöld og söngur. Síð-
an söfnuðust þær saman inni
að kaffidrykkju ásamt ýmissi
annarri glaðværð fram á nótt.
Kvenréttindafélagi íslands
barst samfagnaðarskeyti frá al-
þjóðasambandinu (I.W.S.A.) og
■annað frá kosningaréttarlands
féiagi sænskra kvenna, en þær
Jiöfðu enn ekki fengið sambæri
)eg réttindi.
Árið 1916 standa fyrír dyr-
um tvennar kosningar, bæði
landkjör sex alþingismanna í
stað konungkjörinna þing-
manna, sem hurfu úr sögunni
með hinni nýju stjórnarskrá,
og svo þingkosningar i gömlu
kjördæmunum. Strax á árinu
2915 ræðir Bríet í Kvennablað
inu, hvernig konur eigi að
snúa sér í Iandkjörinu næsta
ór, einkum hvort þær eigi að
bjóða fram sérstakan lista eða
hafa samvinnu við pólitísku
ilokkana, fá sína fuiltrúa á
Iista þeirra. Henni finnst fyrri
kosturinn hæpinn, minnir á, að
«nn séu’ það aðeins fertug-
ar konur og eldri sem hafi kosn
ingaréttinn, og hætt við, að
margar hinna eidri muni ekki
sækja kjörfund. Og þar að
auki myndu margar konur vera
svo miklir flokksmenn, að þær
fengjust ekki til að kjósa aðra
lista en þá, sem þeirra
pólitísku flokkar byðu fram.
Hitt væri heppílegra að hugsa
fyrir konum sem frambjóðend
um til þingmennsku og fá þær
teknar á lista karlmannanna.
Samvinna karla og kvenna
væri eðlilegust, ef hún væri
ósvikin og undirhyggjulaus á
báðar hliðar.
En hver sem niðurstaðan
yrði, þá væri sjálfsagt fyrir þær
konurnar, að hafa mikil sam-
tök og undirbúning fyTír kosn
ingarnar. Hvert einasta kven-
félag ætti að hreyfa þessu máli
og gera sér það Ijóst, að virð-
ing kvenna lægi við, að þær
sæktu vel fyrstu kosninguna
og legðu fram góðan og mik-
inn skerf til þess að fá sam-
vizkusama og heiðarlega menn
á fyrsta þingið, sem þær kysu
til.
Svo mörg voru þau orð Bríet-
ar síðla árs 1915. Niðurstaðan
varð sú, að konur buðu ekki
fram sérlista. Sjálf varð Bríet
í fjórða sæti á lista heima-
stjórnarmanna, og er hún eina
konan, sem tekin var á lista,
en þeir voru alls sex. Kjósend
ur heimastjórnarlistans gerðu
nokkrar breytingar á röðun
hans, þannig að t.d. Guðm.
Björnsson landlæknir færðist
úr 2. í 3. og Bríet úr f jórða sæti
i fimmta. Þetta var örlagaríkt.
Listinn fékk 3 menn kjörna, og
þegar Hannes Hafstein lét af
þingmennsku 1918 hefði Bríet
orðið alþm., ef engar tilfærsl-
ur hefðu verið gerðar fyrst
kvenna 1918, svo sem hún átti
sannarlega skilið.
En kjörsókn var ekki bermileg
aðeins 10,3% þeirra greiddu
atkvæði í landkjörinu, og illa
launuðu þær Einari Arnórs
syni, sem Kvennablaðið hafði
á sínum tíma lofað stuðningi, ef
hann kæmi fram stjórnar-
skránni. Listi, þar sem hann
var eístur, beið stérfeTJðan ð-
sigur. 1 kjördæmakosningunni
husu rúm 30% kvenna, og næst
þegar þær máttu ganga að kjör
borðínu, um sambandslaga-
samninginn 1918 var kjörsökn
þeirra enn ekki meiri en rúm-
lega 24 af hundraði. En rétt
er í þessu sambandi að minnast
aldurstakmarksins frá 1915.
Af samþykkt sambandslag-
anna 1918 leíddi ný stjórnár-
skrá, sem tók gildi 1920. Var
þar fullt og skilyrðislaust jafn
ræði með konum og körlum um
kosníngarétt og kjörgengi til
alþ.
Tveimur árum síðar, 1922,
skyldi kjósa þrjá landkjörna
þingmenn. Konur buðu þá
fram sérlista, og fékk hann
svo mikið fylgi, að efsti maður
listans, Ingibjörg H. Bjarnason
skólastjóri Kvennaskólans,
hlaut kosningu og er því fyrsta
konan á alþingi íslendinga. Þar
átti hún sæti til 1930 og skip-
aði það með sóma.
Góðir hlustendur. Nú liður
mjög svo að lokum þessa
spjalis, og mál er að linni. Að-
eins er nú eftir að hyggja að
sveitarstjörnamá 1 um. Svo hafði
yverið skilizt við árið 1909,
að vinnuhjú höfðu enn ekki
kjörgengi, þótt þau fengju
kosningarétt, og konum var
heimilt að skorast undan kosn-
ingu. Ákvæðinu um vinnuhjúin
var breytt til samræmis við
kjörgengi til alþingis smátt og
smátt í hinum einstöku kaup-
stöðum á árunum 1917—1924,
fyrst á Akureyri og ísafirði og
siðast i Reykjavík. Höfðu þá
vinnukonur I bæjum fengið
kjörgengi, en ekki í sveitum og
sjávarþorpum. En í öllum kaup
stöðunum var haldið því á-
kvæði, að konur mættu skor-
ast undan kosningu.
Stjórn Ihaldsflokksins fiutti
á alþingi 1926 samræmingar-
frumvarp um bæjar- og sveit-
arstjómir. Þar sagðí svo:
„Rétt til að kjósa hrepps-
nefndir, sýslunefndir, bæjar-
fulitrúa, borgarstjóra og alla
aðra starfsmenn í hreppum og
kaupstöðum, sem almenningur
kýs, hafa allir, konur sem karl
ar, ef þeir 1) eru fullra 25 ára
gamlir á kjördegi, 2) eru fjár
síns ráðandi, 3) eru ísl. ríkis-
borgarar eða hafa jafnréttí við
þá, 4) hafa átt Iögheimili
í kjördæmi siðasta árið fyrir
kjördag, 5) hafa óflekkað mann
orð og 6) standa eigi í skuld
fyrir þeginn sveitarstyrk. Gift
kona telst fjár sins ráðandi,
þótt hún eigi óskilið fjárlag
með manni sinum.“ Kjörgengi
skyldí fylgja þessum kosninga
rétti, og var þetta samþykkt
óbreytt.
1 3. grein frumvarpsins sagði:
„Skylt er hverjum karlmanni,
sjálfum sér ráðandi, yngri en
sextugum og heilum og hraust
um að taka við kjöri í hrepps-
nefnd og bæjarstjórn. Þeim er
setið hefur 6 ár samfleytt eða
lengur I nefnd, er þó óskylt að
taka kjörí til hennar fyrr en 6
ár eru iiðin, síðan hann átti
þar siðast sæti. Rétt er konum
að skorast undan kosningu."
Þetta breyttist i meðförum
þingsins og varð svo i lögun-
um: Skylt er bæðí konum og
körlum, sjálfum sér ráðandi,
yngri en 60 ára og heilum og
hraustum að taka kjöri. Síðan
kom óbreytt ákvæðið um sex
árin. En hlutur karla og
kvenna var gercrnr tarorig-
is hinn sami. Um þetta haíði
orðið furðu langvinnt þras, sem
ég skal ekki þreyta menn á að
rekja, en Ingibjörg H. Bjarna-
son og Halldór Steinsson iækn
ir (þm. Snæf.) fiuttu sitt í
hvoru lagi breytíngartillögum-
ar um sömu réttindi og skyid-
ur karla og kvenna í þessu
efni. Var það samþykkt með
mjög naumum meirihluta, að
lokum með eins atkvæðis mun
í neðri deild að viðhöíðu nafna
kalli. Skilst mér þá, að þar
hafi konur fengið algert jafn-
rétti við karla um kosníngarétt
og kjörgengi á íslandi, hvovt
heldur var til alþingis eða
sveítarstjórna, og skemmtilegt,
að fyrsta konan sem átti sæti á
alþingi og kosín af sérstökum
kvennalista, skyldi eiga veiga
mikinn þátt í að binda enda-
hnútinn á jafnréttismálið að
þessu leyti.
Fleur
Framh. aí bls. 8
Hampsiiire. Hann vantar leik-
konu í hlntverk brezku stúlk-
unnar í myndinni um París í
ágúst, mánuðinum, sem allir
fara í sumarfri sem það geta og
París er full af gras-
ekkjumönnum, sem komast ekki
burtu vegna vinnu sinnar. AIls
sækja 180 stúlkur um hlut-
verkið, en úr bunkanum af
myndiim, sem þær senda hon-
um, velur hann eina, myndina
af Susan.
Eftir því, sem töku myndar-
innar miðar áfram, verður leik-
stjórinn æ hrifnari af þessari
nngu leikkonu. Hann, sem ját-
að hefur fyrir vinum sinum, að
hann hafi aldrei orðið verulega
iirilinn af nokkurri konu,
aldrei elskað af ástríðu, fær
nú að kenna á alls óþckktri
tilfinningu, afbrýðisemi.
Þegar lokið er svo töku
„Sögu Forsythe-ættarinnar",
frægustu sjónvarpsframhalds-
sögu, sem gerð hefur verið og
til þessa hefur verið sýnd í 58
iöndum, er Susan Hampshire
orðin heimsfræg. Pierre Gran-
ier-Deferre óttast, að hún
hverfi honum með öilu, að
frægðin sópi benni með sér
burtu frá honum. Hann liafði
gert sér ferð til London, að sjá
liana leika og naumast þekkt
aftur stúlkuna sína, með siða,
raiiðgullna hárið, falið undir
brúnni, stuttklipptri liárkollu
Fleur. Hún lifir sig svo inn í
hlutverkið, að hann er bæði
heillaður og hræddur.
Sum hlutverk breyta leikur-
iintim, seni þau takast á liend-
ur og hafa álirif á einkalíf
þeirra. Fleur er hættulega
skapsterk, svo einþykk, heill-
andi og vön að koma öllu sínu
fram. Hver verða áhrif henn-
ar á Susan, seni lilir sig svona
inn í hlutverkið?
1971: Pierre Granier-Deferre
er löngti hættur að óttast um
Susan. Hún er nú búin að vera
eiginkona hans í fjögur ár og
sonur þeirra, Christopher, sem
hún skirði svo í höfuðið á syni
Fleur Forsytheættarinnar er
hráðum ársgamall. Tvær síð-
ustu kvikmymlir leikstjórans
*wi» mm ■ «*g „V-e cnat", sú
síðari byggð á sögu eftir 8im-
enon, hafa hiotið mjög góðar
móttökur hjá almenningi. Kona
hans hefnr nýverið fengið
bandarisku sjónvarpsverðlann-
in „Emmy“ öðru sinni, nú fyr-
ir hhitverk sitt í „Sögu Churc-
hill-ættarinnar“, þar sem hún
leikur hertogafrúna af Marl-
borough, Söru ChurchiH. Og
nýjasta myndin, sem hún hef-
ur leikið í, „Frjálst líf“, tekin í
Kenýa í Afríku opnar henni
von bráðar dyr Hollywood.
Granier-Deferre-hjónin búa
kyrrlátu og frjálsu lffl í París,
hvenær sem færi gefst á því.
Þau berast ekki á og sækja
ekki veizlur eða liðhafnarboð,
nema nauðsyn krefji. Starfið
hefur sameinað þau og það f jar
lægir þau líka oft hvort frá
öðru, án þess Jió að skilja þau
að.
Er von til þess, að þau vinni
saman að kvikmynd einhvern
tíma síðar? — Það er ekki
óhugsandi, svarar Kerre
Granier-Deférre. Ég liætfi ekki
á neitt með því. Ég gæti ekki
orðið ástfanginn af Susan
■á nýjan Ieik, ég er Jjegar eins
ástfanginn af henni og hægt er
að vera og ástin hefur ankið
mér traust, svo að ég er ekki
afhrýðisamiir lengur og get gef
ið öðrmn lilutdeild í henni —
en nektarmyndir eru af og frá.
Sigurður
Sverrir
Framh. af bls. 10
ákveðinn fjölda þessara mynda
á ári.
8: Frá mínum bæjardyrum
séð eru hin reglulegu skrif
mín í Morgunbl. tviþætt: Ann
ars vegar upplýsingaíegs eðlis,
til að vega upp á móti' mark-
lausu orðaskrúði kvikmynda-
auglýsinganna og hins veg
ar persónulegur dómur um
viðkomandi mynd. (b) Ég
reyni að dæma verkið á þeim
grundvelli, sem það er gert,
þ.e.a.s. hversu vel höf-
undi tekst að skila þvi frá sér,
sem hann vildi sagt hafa í
upphafi.
9: Það tel ég ákaflega hæpið.
10: Þegar ég var áhorfamdi
og iesandi, gerði ég þær kröf-
ur til kvikmyndaskrifa, að
þau uppiýstu mig um ýmis atr-
iði og veittu mér aukinn skiln-
ing á viðkomandi mynd. Til að
vera fær um þetta, þarf gagn-
rýnandinn að hafa staðgóða al
menna þekkingu, geta lesið úr
kvikmyndamáli og skýrt, hvað
höfundur á við með ákveðn-
um uppstiliingum, hreyfingum
og klippingum.
11: Já. Sight & Sound og
Monthiy Fiim Bulletin — Films
and Filming — Film — Take
One — Cinasté — Chaplin —
CTVD — American Cinemato-
grapher — Today’s Cinema —
(óreglulega: Kosmorama —
Variety — Ðn Film — etc.)
(b) Þýðingar eru fráleit hug-
mynd og tæplega grundvöiiur
tii að gefa út blað um innlenda
list, sem enn er ófædd.
12 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
19. marz 1972